Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
138
—
istiliyi da  divarda qalar ancaq, g nclik ged r, xatirat  könlümüzü 
alar ancaq... (B.Vahabzad ) Da  ür kl rd  yan b da lar  s nd rd  
mu am, haqqa dü m n olan  haqqa tap nd rd  mu am. 
(B.Vahabzad ) M ml k tin 
h rl rinin ham s nda  d rvi  
Nakam n t rifi söyl nirdi. ( .Haqverdiyev) 
Saylar cüml d  müst qil t yin kimi i l n  bilir. M s l n: 
M nd n i q al r  min  k nd,  min  h r, Günd   yüz  r ng olur, 
gönd rhagönd r. Qoy aç ls n,  min bir çiç k. Kürün o tay nda, 
hündür qovaqlar n seyr lib yor unlu un ba lad  yerd   be -alt  
qaralt  görünürdü. ( . xl ) B lli  ey ki, h yat  be  qara gündür, 
m nsiz gül, a lama könlüm sevindir. (C.Cabbarl )  Çox kitablar 
oxudum, z nn el dim b xtiyaram, m n   çox  m tl bi ah st c  
qand rd  mu am. (B.Vahabzad ) B lk   d  bir simli iki saz q biz, 
s n qansan, m n ür k, ayr lmaz q biz. (M.Araz)  ndi is  keç k 
ikinci  m s l y . ( .Haqverdiyev) Çiç yin havama bir ovuc 
mu am, suyuma bir çimdik  irin bayat . (M.Araz)  hm d  iki 
add m geri g ldi. ( . xl ) 
v zliyin bütün növl ri deyil, daha çox i ar   v   t yini 
v zlikl r, b z n is  sual  v zlikl ri t yin v zif sind  ola bilir. 
M s l n: 
    Biz  bu da , bu d r , 
    T slim olsun, bir k r . 
 
    Hans  q z l  sg r z f r gününd , 
    Ba n  dik tutub, bu m n m dedi. 
H r kolun dibind  bir o ru varm . (S.Vur un) 
M n n  bilim filan yerd  n  var. Siz ey bizd n sonra  eir  
g l nl r, bu ç tin yollarda u urlar siz . (B.Vahabzad ) Bu da lar 
öz yi, özülü möhk m,  air qayalara, da lara söyk n! (M.Araz) Bu 
fikir m nim ba mda var idi. (N.N rimanov)  Bu  s h r qatara 
ötürdü m ni, öz ayaq izl rim, öz ayaq s sim. (M.Araz)  g r m n 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
139
—
dünyaya ikinci d f   g ls ydim, yen   d   bu yolu tutard m. 
( . f ndiyev) 
Sif td n v   i ar   v zlikl rind n sonra, feili sif t v  feili 
sif t t rkibl ri t yin v zif sind  daha çox i l nir. M s l n: 
Oxuyan komsomol, yazan pioner, Alq lar gönd rir irad miz . 
B s bilmirdin ki, xan evind  yediyin plovu bir gün burnundan 
tök rl r? ( .Haqverdiyev)  H r k tl rind n qan qoxusu g l n 
qoçular indi quzuya dönübl r...( .Haqverdiyev)  ahidi oldu um 
münasib tl ri görm k ist m yib gözümü yumdum. (B.Vahabzad ) 
Biz  göyd   h r k t ed n  r ngb r ng i qlara bax rd q. (Anar) 
Ovçular  tükü alov kimi yanan  q rqovullar g tirdil r. Z rnigar 
xan m o lunun  lind n yap b ç k -ç k   a  da dan tikilmi  
imar t  do ru apard . ( . xl )  Dan lan söhb tl r   s n d  bir 
qulaq ver. ( .Haqverdiyev) Otaqc n bir t r find  su qab , bir 
t r find  balaca taxt, üstünd  samandan dö kc , ill rl  üzü 
yuyulmam  bal . (N.N rimanov) 
Qo mal  birl m l r d   t yin v zif sind   i l nir. M s l n: 
Bizimkidir uca da lar. Dünya q d r zövqümüz var. Kim bilir ki, o 
sakit sin nin arxas nda, bir qu  kimi döyünmü  neç -neç  ür kl r. 
(M.Mü fiq) 
II, III növ t yini söz birl m si d   t yin v zif sind   i l n  
bilir. M s l n:  Milis r isi Cabbarov prokurora z ng etdi. 40-c  
gün  ah n 20 ya l   c sur o lu  M liktac  h r  girdi. Ana dilim, 
s nd dir xalq n  qli, hikm ti,  r b o lu M cnunun d rdi s nd  dil 
açm . (B.Vahabzad )  Zal o lu Rüst min hekay tind n, onun 
m rdliyind n, f ras tind n...(M.Mü fiq) Bir yor un p ri var, bir 
az uyusun, uyusun da lar n maral  Göygöl! ( .Cavad) 
B z n frazeoloji vahidl r d  t yin v zif sind  olur. M s.: O, 
dikdaban ç km li,  tli, canl , “g l m ni gör, d rdimd n öl” bir 
g lin idi. Bel  ç tin, göz qaras  aparan z hm tl rd n sonra hans  
“insafl ” adam cür t edib siz  bunu dey  bil r. (N.N rimanov) 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
140
—
Bundan ba qa, t yin müxt lif nitq hiss l rind n ibar t olan 
mür kk b t rkibl rl  d  ifad  olunur. M s.: Bu dil  cdadlar m -
z n biz  qoyub getdiyi  n qiym tli mirasd r. 
 
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.140-149 
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.45-52 
3. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.124-135 
4.
.D mirçizad . Müasir Az rbaycan dili. Cüml  üzvl ri. Bak , 
Az rn r, 1947, s.61-70 
5. K.Abdulla. Az rbaycan dili sintaksisinin n z ri probleml ri. 
Bak , MTM- nnovation, 2016, s.133-134 
6. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.18-20 
 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
141
—
 
 
 
Ç
ÿÐÔËÈÊ   
 
 
Z rflik haqq nda m lumat. Z rflik cüml d   sas n feili 
x b r , h mçinin adlarla, xüsusil , sif tl rl  ifad  olunan ismi 
x b r  aid olub, h r k t v   lam tin icra v  meydana ç xma 
t rzini, zaman n , yerini, k miyy tini, s b bini, m qs dini,  rtini, 
d r c sini v  s. bildir n II d r c li üzvdür. M s l n:  
    Azad könüll r oldu art q s nin yerin gül! 
    Ac -ac  gül rdin, indi  irin -  irin gül! (S.Rüst m) 
Qafar day  söz al b aya a duranda salonu gurultulu alq  
s sl ri bürüdü.  Biz onun yolunu  çox  gözl dik.  O,  ac ndan 
ölm m k üçün arpa  k rdi.  
Z rflik daha çox feili x b rl  ba l  olur. Lakin z rfliyin bir 
s ra növl ri, xüsus n, zaman v  yer z rflikl ri ismi x b rl  
laq l nir. M s l n:  ndi  o, uzaq bir k ndd  mü llim dir.  O da 
neft m d nl rind  müh ndisdir. 
Z rflik x b r zonas nda aid oldu u üçün, ad t n mübt da il  
x b r aras nda yerl ir. Z rfliyin  ks r növl ri bu t l b  cavab 
vers   d , b zi növl ri, xüsus n, zaman, yer, qar la d rma 
z rflikl ri daha çox cüml nin  vv lin  meyil edir. M s l n: 
Vaxtil   o, Xana qulaq asma   h r  eyd n üstün tutard .  Son 
d r c  yor un oldu una baxmayaraq uzun müdd t yata bilm di. 
Z rfliyin ifad  vasit l ri.  Z rfliyin ifad  vasit l rind n 
z rfliyin ayr -ayr   m na növl rind n dan ark n geni   b hs 
ed c yik. Lakin indi z rfliyin ifad  vasit l ri il  ba l   b zi 

---