Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

demokratik fiminizmid  m nim payım olmamalıdır ki!? Bu dünyada neç  
Tümrıs  Ana  tapılar!?  B zi  batı  vur unu  aydınlarımıza  gör ,  bel  
dü ün nl r fa ist Türkl rdirl r. Olsun qoy özümüz  yiy l nm k üçün biz  
fa ist desinl r. Budur milli bilinc sevgisi. Budur bir mill tin ayaqda qalma 
ansı.  
Az rbaycan varlı ının biçiml nm sind  ulusal dilin rolu 
 
Ulusal  dil,  bir  toplumun  tarixs l  bilincini,  sür kli  duy u  v  
dü ünc sini,  g l n k  v   d bl rini,  ya am  axı ının  anlamını  qullanı a 
g tir n  bir  f ls fi  biçimdir.  Türkiy d ,  Az rbaycanda,  Uzb kistanda  v  
100-   yaxın  aparıcı  v   ya  azınlıqda  olan  Türk  topluluqlarının  milli  dili 
Türk  Dilidir.  Ulusal  dil  v   ya  ba qa  anlamla  Ana  dil,  dövl t  dili  olub-
olmamasından  asılı  olmayaraq  d yi m z  v   t kdir.  H r  hansı  s b bd n 
dilin  d yi im   m ruz  qalması,  o  dilin  ölm si  v   ya  ölm y   tu lanması 
anlamına  g l r.  Milli  dil  ifad si  çox  az  qullanan  bir  termin  olsa  da,  öz 
anlamını da ıyan aydın bir anlayı dır. Dil  d biyyat, musiqi, teatr, sinema, 
il ti im  v.b.  alanları  yaradark n,  özü  d   z nginl ir.  Milli  dil,  h m  d  
yabancı  dil  qar ısında  etnososial  v   etnoco rafik  anlayı ı  da ıyan  ulusal 
qavramdır.  17-ci  yüzillikd n  rus  dilinin  yürü ün   u rayan  böyük 
Türküstan,  g n l  alanda  darb d n-darb y   m ruz  qalmı dı.  Burada  t k 
amac    Türk  ulusunu  yer  üzünd n  silinm si  idi.  Ruslar  bu  bacarıya  l 
tapmaq  yolunda  n  ba da  Türküstanın  dil  birliyini  h d f   aldılar.  Ruslar 
orada  çe itli  dil  faktorları  ortaya  qoymaqla  ana  Türk  dilinin  çe itli 
qollarını  bütünlükl   bir-birind n  ayırma a  ba ladı.  Sonra  t k  ba ına 
qalmı  dill rı rus  d biyyatı v  dil alanları il   idd tli hüçüma u ratdi. Dil 
bilimind   isbat  olunmu   bir  sl   gör ,  h r  dilin  aradan  getm si,  o  dilin 
kökünd n  v   gücünd n  asılı  olaraq  n  azı  100-ill r  uzun  sür r.  Ruslar, 
Türk  dilinin  çox  böyük  keçmi   dayanmasını  h r  k sd n  daha  da  aydın 
bilirdil r.  Bu  üzd n,  bu  dilin  geni   alanda  qar ısını  alma ın  rahat 
olmayaca ını  da  yax ı  ba a  dü mü dürl r.  H r  imperator  dövl t  kimi, 
ruslar  da,  öz  hegomonlu unun  b di  olmasına  inanaraq,  Türk  dilinin 
imhası  üçün  çox  metodik  assmila  siyas ti  ir li  sürürdü.  Hadis l rin, 
d yi m si, rus imperatorlu unun z d l nm si,  ski Türküstanın ür yind n 
özgür  Türk  dövl tl rinin  ortaya  çıxması,  ulusumuzun  aydınlıq 

---

 
75
mücadil sinin  geni l nm si,  rusların  v   rus  dilinin  m lubiyy t  
u ramasında böyük rol oynadı. Az rbaycanda durum daha da f rqlı olmu , 
daha  da  mür kk b  v ziyy t   dü mü dür.  Türkm nçay  yenilm sind n 
sonra  ikiy   bölünmü   ulus  v   torpa ımız  iki  özg   dil  basqısı  altında 
qalaraq,  h tta  öz  içind   bel ,  parçalanma a  v   özg l m y   sövq  edildi. 
Bu  üzd n  Quzeyd   Rus  dili  hakim  oldu u  halda  Güneyd     Fars    dili  n 
basqın 
kild   Türk  dilinin  üz rin   yürütüldu.Türk  dilinin  Fars  dili 
qar ısında  a ır  darb l r   qatlanmasına  baxmayaraq  ayaqda  durma ı 
bacarmı dır.  Çox  q rib dir  ki,  b zil ri  Türk  dilinin  bu  ill rd   ayaqda 
durmasını inanılmaz möcüz  kimi alqılandırmı lar. Halbuki, bel  yana ma 
bilims l baxımdan heç d  do ru deyildir. T rsin , bel  bir böyük ulusun, 
dilil   birlikd   bütün  varlı ının  özünd n  qat-qat  a a ıda  olan  bir  mill tin 
hegomonlu unda  qalması  m ntiq   sı mazdır.  N d n  m ntiq   sı maz? 
sorusuna  Güney  açısından  baxarsaq  bütünlükl   yanılıb,  milli  dilimizi 
(Türk  dilini)  öz  limizl   a a ılayacayıq.  Bu  üzd n,  olaya  biraz  d rind n 
baxma ımız lazimdir. Çünki, orta yüz ill rd n b ri ( ah  smayild n sonra) 
Türk hakiml rin öz mill t dilin  vurdu u a ır darbaları görm m k olmaz! 
nanılmaz haldır ki, Türk hakiml rinin Fars dili sevgisi, öz ana dilimizin 
imhası q d r ir lil mi dir.  
 
N tic  e`tibari il  h r baxımdan Türk dilinin altında qalan Fars dili 
Türk  d rbarlarında  r smi  dil  h ddin   çatmı   v   ulusumuzun  bir  ba a 
asimila  olmasında  sas  yardımçı  amil  olmu dur.  Bu  üzd n,  öz  hakim 
atalarımızın  zamanında,  Az rbaycanda  qullanılan  Türk  dili    Fars  dilil  
d yi mi ,  yazı  gücünü  itir r k  r smi  dil  s viy sind n  yenilm y  
it l nmi dir.  Ancaq,  Güneyd n  dı arı  g linc   Quzeyd   z d l nmi  
(rusla mı , krill mi ) dilimiz özünü saxlaya bilmi dir. Ortasiyada durum 
çoxda  parlaq  olmasa,  yen   Güneyd n  qat-qat  üstün  olmu dur.  Türkiy  
uzun  zaman  milli  dil  mücadil si  ver n,  h tta  qurtulu   sava ını  dilin 
üz rind  quran t kc  ölk miz olmu dur. El  buna gör , Türkiy nin Güney 
üz rind   dil  etgisi  çox  ön mli  sonuc  vermi dir.  Hazırda,  Quzeyd ,  dilin 
geni l nm si v  arınması yolunda bir para i l r görünm kdir. Ancaq, h l  
d , rus dilinin etgisi, dilimizin tam ba ımsızlı ına v  bütövlüyün  imkan 
verm yir. Bu durumdan qurtulu  yolu, önc  dövl t sistemind  yer alan elit 
k simd n  asılıdır.  Bel   ki,  dövl t  sistemin   ba lı  olanların  bir  çoxunun 

---

ail  dili h l  d , rus dilidir. Bel  durumda, 20-illik özgür bir respublikanın 
ana  dilind ki  axsaqlı ından  v   bu  durumdan  yaranan  ulusal  ya am 
bicimind n dartı ma a bel , güc qalmayır. Az rbaycanda, Türk dilinin rus 
dili  etgisind n  qurtarılmasının  v   tam  ba ımsız  dövl t,  bilim,  il ti im, 
s n t,  teknik,  sa lıq  dili  halin   g lm sinin  t kc   yolu  bir  çox  dövl t 
adamının ail  dilinin ana dilin  çevrilm sin  ba lıdır. 
 
           Güney  g linc , dilimizin indilikd , il ti im, basın,  d biyyat, teatr, 
musiqi,  elit  dili  qatına  yüks lm sin   imkan  verilm s   d ,  günd lik  kütl  
dili olaraq mücadil  verm kd dir. Sözsüz ki, Güneyd  Türk dili, yalnız dil 
sorunu  deyil,  geni   qapsamda  bir  milli-qurtulu   mücadil sinin  açarıdır. 
Güneyd ,  Türk  dilinin  sempatikl m si,  öz  dilim,  öz  ya amım  anlamına 
g lm si, toplumun ulusla ması u runda atılan  n ilkin v  ötk m addımıdır. 
Türk dilinin sempatikl m si il , milli dirç li in alanı geni l nirk n milli 
tarix, milli musiqi, milli  d biyyat, milli d b-g l n k v  s ciy vi xarekter 
da ıyan  bütün  gizli  varlıqlar  canlanır.  Bu  üzd n,  dilin  millil m si  il  
yana ı,  insanlarımızın  da  milli  bilinci  yüks lm y     ba layır.  Ölk nin, 
bütün ya am alanı öz ll m  a ımasına girm y  ba layır. Dil bilinci, milli-
qurtulu  v  dövl tçilik sava ının sür cind   n gerid  qalmı  sosial k simi 
mübariz y   ç kir.  Dil  bilinci,  t kc   silahdır  ki,  parçalanmı   mill tin 
yenid n bütövl m sini k sinl dirir. Buna gör dir ki, Bütöv Az rbaycan 
m fkür si dil birliyi üz rind  qurulmu  bir amacdır. Sözsüz ki, bu amaca 
ola andan  sonra,  onun  vahid  bir  dövl t  halin   g lm sind   d   dil  m rk z 
rol  oynayacaqdır.  Ba qa  anlamla,  dil  sad c   bir ys l
115
 bir  varlıq 
olmadı ına  gör ,  güc  d y rl rini  ulus  v   dövl t  birl m sind n  alır. 
K sinlikl   dilin  ya ayıb,  ya atması  yalnız  onun  toplum  malı  olması  il  
ba lıdır.  “Haray-haray,  m n  Türk m”  uyunu
116
,  bir ys l  bir  ifad   t rzi 
olmadı ına gör , burada “m n”, bir ulus bilincini göst rm kd dir. Haray-
yaray is , o m min – ulusun- s sl ni idir. B lk , milyonlar il bundan önc , 
dil bilm z insanların ilkin dil i ar ti el  eyni qorxudan yaranmı dır. Dil bir 
insan  evidir  v   ya  Almanın  dünyaya  verdiyi  n  dahi  felosoflarından  biri 
Viktor  Haygerin
117
 f ls f y   baxı   açısı  olmu   “Dil  Varlı ın  Evidir” 
                                                 
115
 f rdi 
116
  üar,slo an 
117
 V.Heidegger Almaniyanın  n görk mli filosoflarından (1889-1976) 

---