Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
dilçilik bilimi t sdiql m kd dir. Son 50-60 ild Avrupa, Amerika v Rusiya bilim m rk zl rin Türk torpaqlarına aid olan qazıntı i l rinin sonucu tarix bilimind d rin d yi ikliy n d n olmu dur. Sözsüz ki, bu arxolojik çalı maların sürm sil daha da d yi ik faktların ortaya çıxması qaçırılmazdır. Bu çalı malardan ld olunan arxolojik sonuclara gör , M.Ö.- sind n çox qabaq zaman, orta asiya insanı dilini g li dirmi dir. 8-ci yüzilliy aid olan Orhun abid l ri, GökTürk imperaturlu unun daha formala mı Türk dilini i l tm sini göst rir. Bu abid l rind yazılan dil, GökTürkl rin v Uy urların geni dil qrafikinin cüml v söz qurulu unu ortaya qoyur. Bu kitab tl rd dövl t quralları v i l ml ri yazılır. Türk dili artıq bir imperatuluq dili olaraq göst rilir. Bu durum eynil Az rbaycan torpaqlarında da göz çarpır. Baxmayaraq ki, bu bölg d ged n qazıntı i l ri son zamanlara dayanır v bu qazıntılar bir çox zaman panFarsist v paniranistl r t r find n ng ll nir. Ancaq ld olan sonuclardan b llidir ki, ortasiya, önasiya v ortado unun ya am tarixi g n llikl v Türk tarixi öz llikl böyük alanda eyni anlamı ifad edir. Az rbaycan v onun daha güneyind n tapılan da yazılarının batı bilginl ri t r find n oxunması ski Türkl rin ça da Türkl r n q d r yaxın olmaqlarını isbatlayır. Sumer, Elam, Qutti, lullubi, Mana, Mediyadan qalan adların oxunması v bu adların ça da Az rbaycanda danı ılan dil il üst-üst g lm si, Türk dilinin Az rbaycan Türklüyünün mill t halına g lm sind vaz keçirilm z rolunu göst rm kd dir. Az rbaycanda Türk mill tinin g li m sind Türk dilinin rolu Dilçi aliml rin ortaq dü ünc sin gör , Türk termeninin geni i l dilm sinin zamanı Hun mperaturlu unun ça ına dayanır. Hun imperaturlu unun xidm tind olan GökTürkl rin bu imperaturluqdan sonra dövl tl r qurulu u m hz Türk adıyla olur. Miladın 4 v 5-ci yüzillikl rind yava -yava böyüm y ba layan v geni q bil ve el birl m l rini olu duran döyü k n, qorxmaz v ölüm qo an Turan ellil r, çox geçm d n Türk Hun imperatorlu unda böyük öncüllükl geni yerl r 63 alma a ba ladılar. Hunların gücd n dü m si Mu ul Çuvan-Çuvanların bölg y kölg salmasına n d n olmu dur. Bu üzd n soy v kök yaxınlıqları olan A na eli Mu ullarla bir ittifa a girm y üstünlük verdil r. Çuvan-Çuvanların gücd n dü m si il , 552-ci ild A na eli Çuvan-Çuvanları yen r k lk d f tarixd Türk adlı bir dövl t t m lini qoyma a ba ladı. Özl rini GökTürk* (*Türk: Qorxmaz, gid, Gök:Göy, lahi, Qudsal. GökTürk: Qudsal Qorxmaz.) adlandıran el birl m l ri az bir zamanda bütün step v h nd v rd olan soyda el birl m l rini öz himay si altına aldı. 745–ci il d k uzanan GöyTürk mperaturlu unun qoydu u n qalar ı irsiyy özünd n önc ki atalar tarixinin ad mahiyy ti v milli kimlik adı oldu. GökTürkl rin n böyük ba çılarından biri imperatulu un ba baxanı Tunyuquq, Bilg Xaqan olmu dur. O, ilk k z olaraq Türk adı da ıyan bir dövl t sistemi yaratmı dır. G n llikl GöyTürkl r Dövl t sistemini milli ideolojiyaya ba lark n, üç özül da ı GöyTürk dövl tçiliyinin ba ında yerl dirmi l r: a) Çin,i basqı altında tutmaqla, Türk dövl ti rahat olub, yem kd n t min olsun. b) Çin,d da ınıq olaraq s p l nmi Türkl r ana yurdu Ötük n qayıtmalıdırlar. c) Asiyada n q d r Türk varsa Türk xaqanının bayra ı altına toplanmalıdır. 104 B lli oldu u kimi, dövl tçiliyin t m lind milli ideoloji t m lin dayanan zaman dövl t yön diçil ri n ist dikl rini, nec ist dikl rinini, n zaman ist dikl rini v kimd n ist m kl rini bir yapıd olaraq ortaya qoyma ı bacarmı dırlar. 734-cü ild Bilg Xaqan öldu. Yenisey Da qazmalarında Bilg Xaqan dilil tapılan k tib d yazılır: 104 (* Türkl rin tarix v kültürl rin bir baxı , Dr. C. Hey t, Kaviyan yayınları Tehran 1986, s21 ) “EY TÜRK M LL T , ÜST GÖK YIXILMAZ, ALTDA YER D L NM ZS , DÖVL T , TÖR N K M YIXA B L R!” Aydındır ki, GökTürkl rin Dövl tçilik sistemind olan Türk özülünün yaranı ça ı qıssa v d li bir tapıntı deyildir. Tarixin göst rdiyin gör , Sumerl rd n ba layan dövl tçilik g l n yi Türk ell rinin içind yayılaraq el g l n yin çevrilmi dir. Ancaq GöyTürkl r d k dövl tçilik sistemi el v q bil kimliyi üz rind qurulmu dur. Bel ki, el birl m l rinin ba ında dayanan böyük xan, elin n aparıcı ba çısı kimi, h m d dövl t ba çısı olmu v el birl m l rinin dövl t ba çısı tanınırdı. Dem k GökTürkl rd n daha 5000-il qabaq bölg d v öz llikl Az rbaycanda hakim olan el birl m l ri h r hansı ad da ımasından asılı olmayaraq Türk dilli v zaman-zaman g li m kd olan Türk tör li g l n ks l toplumlar olmu dur. Sözsüz ki, bütün bu g li m l rin m rk zind Türk dili v bu dild n ortaya g l n ya am f ls f si dayanmaqdadır. Biraz geni alanda Türk dili d , bütün ba qa dill r kimi tarixs l gör vi üz rind yayıldı ı yerl rd insanların dü ünc v duy u sistemini olu durmu , onların ortaq t m lini, bildirisini, anlatım v birl dirici ba ını biçiml ndirmi dir. Bir sözl , Türk dili el birlikl rinin birl m sind n böyük rol oynamı dır. Az rbaycanda Türk milletinin m rk zl m sind dövl tçiliyin ön mi! Sözsüz ki, Az rabaycanda Türk dövl tçiliyinin g l n ks ll m si, bütün Türk tarixind oldu u kimi el, el birl m l ri, tayfa v q bil l r üz rind olmu dur. Bu danılmaz g rç kdir ki, Türk insanı Türk oldu unu deyil, q bil , el, xaqan v bu kimi mill t altı amill ri m nims mi , onu tanımı v üz rind dayanmı dır. Bu dövl tçilik sistemi öz zamanına gör n q d r d do al olmu sa, Türk insanının ça da dövl tçilik baxı ında olduqca uyumsuzluqlara yol açmı dır. Sözsüz ki, bir mill tin tarix bilinci, n çox o mill tin tarixs l dövl tçilik g l n yind n b sl n r k dü ünc olqusunun biçiml ndirir. Bir toplum, hafiz sil mill t çevril r. Hafiz nin Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|