Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 193 В работе исследуются синтаксические возможности вопросительных предложений, вводных слов, словосочетаний типа «существительное + существительное» и однородных сказуемых в прозе Кантемира. Анализ синтаксической картины прозы Кантемира позволяет сделать вывод о том, что прозаический язык писателя обладает простым и подвижным синтаксисом. При таком стиле написания лексические и морфологические признаки языка приобретают динами- ческую подвижность. Выражение мысли в его прозе не проходит через лабиринт синтаксических конструкций. В творчестве Кантемира, опирающегося на синтаксис народного языка, мысль выражается коротко, лаконично, с помощью простых, доступных для понимания синтаксических единиц. Matanat Agasiyeva The features of syntactical style of Gantemir's prose Summary Studying syntactical style of prose language of Gantemir stands in initial plan of the article. The literal syntax unlike means is his prose language with full of colloquial expressing. Another factor which simplified of syntax in writer's prose is his theme. In his activity the author language is not only become worldwide in regards of the words which come from colloquial speech, it also occurs writer's thinking style. Stylistic opportunities of interrogative sentences, parentheses, noun combinations, homogenous predicates in Gantemir's prose have been researched. According to the investigations on syntax view of Gantemir's prose we may come across that, writer's prose language has simple, and quick syntax. Lexical and morphological characteristics of the language in this style earns dynamic action. Expressing thoughts in his prose can not pass via syntactical construction. Based on colloquial syntax in Gantemir's activity the thought express with short, laconic, simple and comprehensive syntactical units. . D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 194 Natəvan Əzizli AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun doktorantı natis-sdunina@mail.ru Maşın tərcüməsində obyekt dildə söz sırasının avtomatik qurulması Açar sözlər: avtomatik tərcümə, alqoritm, cümlə, mübtəda, xəbər, komponent, üçkomponentli cümlə Ключевые слова: автоматический перевод, алгоритм, существительное, сказуемое, компонент, трехкомпонентное предложение Keywords: automatic translation, algorithm, sentence, subject, predicate, component, triple component sentence Mürəkkəb sistem təşkil edən dilin informasiyanı ötürmə mexaniz- minin ümumi iş prinsipini öyrənmək üçün həmin sistemin mərkəzi elementini müəyyənləşdirmək lazım gəlir. İnformasiyanın tamlığı və ya nisbi tamlığının vacibliyi mərkəzi element olaraq cümlənin seçilməsini zəruriləşdirir. Cümlə sintaktik sistemin fəaliyyətinin son vahidi sayılır. Sintaktik vahid kimi cümlənin müxtəlif tərifləri vardır. O.Axmanova cümləni izah edərkən onun üç izahını vermişdir: «Cümlə -1. Qrammatika və intonasiyaya görə verilmiş dilin qanunlarına əsasən formalaşmış nitq vahidi olub müəyyən gerçəklik haqqında fikri və məlumatı, danışanın həmin hadisəyə münasibətini ifadə edən başlıca vasitədir. 2. Tərkibində iki baş üzvün, yaxud daha mürəkkəb hallarda mübtəda və xəbər qrupunun tam aşkar şəkildə ifadə olunduğu ikiüzvlü sintaktik kompleksdir. 3. Mürəkkəb cümlənin bir hissəsidir» [1, s. 347]. Cümlə sintaktik konstruksiya olsa da, yeganə sintaktik quruluş deyildir. Ona görə də cümləyə kommunikasiyanın minimal vahidi kimi baxmaq daha düzgündür. Sözlər və söz birləşmələri cümlənin daxili elementləridir. Cümlə sözdən və söz birləşməsindən fərqli olaraq, aktuallaşdırılmış və gerçəkliyin müəyyən şəraitinə uyğun gələn hadisəni, nisbi bitmiş fikri ifadə edir. Sadə cümlə, mürəkkəb cümlə, adlıq cümlə, cüttərkibli cümlə və s. növlərdir. Cümləni səciyyələndirən əsas əlamət onun quruluş, semantika və praqmatikaya görə formalaşmasını tələb edir. Bu əlamətlərdən birinin yoxluğu cümlənin formalaşmadığını göstərir. Bir sözdən və ya söz birləşməsindən ibarət olan adlıq cümlə, həmçinin söz-cümlə üçün formallaşdırma alqoritmini quramaq çətin deyildir. «Adlıq cümlələr iki əsas anlayış - əşya, hadisə və onun mövcud olması, varlığı haqqında anlayışları bildirir. Adlıq cümlə insan şüurunun D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 195 bilavasitə qavrayışı nəticəsində əmələ gələn əşya və hadisələrin obrazlarını verməyə xidmət edir. Belə obrazlar nəql zamanı söyləyən tərəfindən canlandırılır» [2, s.275]. Hər bir nisbi bitmiş məlumat mütləq iki komponentin fəal, dinamik birləşməsini nəzərdə tutur. Cümlənin iki komponenti kimi onun subyekti və obyektini təyin etmək o qədər də çətin deyildir. «Cümlənin qurulması və ya canlandırılması zamanı «predikativ münasibət» və ya sadəcə «predikativlik» adlandırılan sintaktik konstruksi- yanın əhəmiyyəti, eləcə də vacibliyi danılmazdır. Beləliklə, predikativliyin hökmün subyekti və obyekti kimi iki komponentə bölünməsindən doğması aşkara çıxır. Hökmün subyekti və predikatı hər bir cümlənin vacib komponentləridir» [3, s.37]. Predikativ münasibət hər bir cümlənin əsasında duran və yalnız cüttərkibli cümlədə mümkün olandır. Cümləni təşkil edən predikativliyin vəzifəsi cümlənin məzmununu ifadə etmək və onun gerçəkliklə əlaqələndirilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Maşın tərcüməsində cümlə səviyyəsində seqmentasiya əhəmiyyətli və ilkin vacib şərtlərdən biridir. Mətni cümlələrə bölmək onu tərcümə vahidlərinə və ya elementlərinə ayırmaqdır. Cümlələr arasındakı semantik əlaqələrin ümumi informasiyaya əlavə edə biləcəyi mənanın təyini tərcümənin sonrakı mərhələsində reallaşdırıla bilər. Müasir avtomatik tərcümə proqramları ilkin tərcümənin yaxşılaşdırılması üçün müəyyən ekspert bloklarını nəzərdə tutur. Cümlə üçün predikativ münasibəti (mübtəda ilə xəbərin münasibətini) xarakter əlamət hesab etmək olar. Bu münasibətin ifadəsində şəxs və kəmiyyətə görə uzlaşma da xüsusi rol oynayır. Avtomatik tərcümə mənbə dildəki cümləni təşkil edən elementlər -söz və söz-formalar arasındakı əlaqələri, eləcə də strukturu, düzülüş ardıcıllığını təyin etmək və bundan sonra obyekt dildə mənbə dilə müvafiq semantikanı saxlamaqla elementlərin düzülüş ardıcıllığını yaratmaqdır. Şübhəsiz ki, avtomatik tərcümənin bu və ya digər dərəcədə mükəmməl alqoritmini qurmaq üçün sadədən mürəkkəbə doğru getmək məqsədəuyğundur. Bu baxımdan, birinci növbədə, iki elementdən ibarət cümlələrin avtomatik tərcüməsi sxemini işləmək lazım gəlir. Azərbaycan dilindən fərqli olaraq, ingilis dili nəqli cümlələrində mübtəda və xəbər həmişə ayrıca sözlə ifadə olunur. Ona görə də ingilis dilinin sadə nəqli cümlələrində iki element olduqda bunlardan biri mübtəda, digəri xəbərdir. Azərbaycan dili cümlələri üçün bu hökm doğru deyildir. Şəxs şəkilçiləri feilə əlavə olunaraq hərəkətin kim tərəfindən yerinə yetirildiyini göstərir. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|