Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
universal, üstqurum xarakterə malik olduğunu hesab edirlor. Hor bir hüquq sahəsinin metodlarınm tədbiqinin kombinasıyasına malik olması ideyası daha uğurlu görünür. Metodların belə kombinasiyası ekologiya hüququnun əsasını təşkil edir. Hazırda hüquq elmində inzibati hüquqi və mülki hüquqi metodlardan ibarət olan iki metod fərqləndirilir. Halbuki, Azərbaycanın hüquq sistemində ondan artıq hüquq sahəsi mövcuddur. Bu isə o deməkdir ki, hüquq sahələrinin çoxu həmin sahənin predmetinə tam adekvat olan hüquqi tənzimləmə metoduna malik deyil. Odur ki, hüquqi tənzimləmənin yuxarıda adları çəkilən metodlarmdan istifadə olunur. Bu zaman inzibati hüquqi metod daha çox ümumi hüquq sahələrində işlənir ki, ekologiya hüququ da əsas etibarı ilə həmın sahəyə aiddir. Inzibati hüquqi tənzimləmənin mahiyyəti lazımi davranışın və hüquqi göstərişlərin icrasına yönələn dövlət nəzarətinin təmin etmək üçün müvafıq göstərişlərin, icazələrin, qadağaların müəyyən edilməsindən ibarətdir. nzibati münasibətlərdə tərəflərdən biri mütləq səlahiyyətli dövlət orqanıdır, ona görə də müvafiq olaraq, tərəflər qeyri-bərabər vəziyyətdə olurlar. Belə ki, inzibati hüquq münasibətlərinin iştirakçıları arasmda hakimiyyət və tabeçilik münasibətləri yaranır. Ekologiya hüququnda inzibati hüquqi metod spesifik formalarda - normalaşdırmada, ekspertizada, sertifıkatlaşdırmada, lisenziyalaşdırmada və sairədə öz əksini tapır. O bir sıra fəaliyyət formalarında təzahür edir. Məsələn, ətraf təbii mühitə çirkləndirici maddələrin atılmasının yol verilən normalarının müəyyən olunması (təbiətdən istifadə edən şəxslər bu normalara əməl etməlidirlər), müvafiq norma çərçivəsində tullantıları ətraf mühitə atmaq üçün hüquqi şəxslərə lisenziya verilməsi, müəyyən obyektlərin inşasma icazə verilməsi (dövlət ekoloji ekspertizasının müsbət rəyi olduqda) saxlama və ya basdırma məqsədi ilə radioaktiv tullantıların və materialların başqa dövlətlərdən idxalınm qadağan edilməsi, hüquqi məsuliyyət tədbirlərinin tətbiqi və s. nzibati hüquqi tənzimləmə metodundan fərqli olaraq mülki hüquqi tənzimləmə metodu hüquq münasibətlərinin tərəflərinin bərabərliyinə əsaslanır. Mülki hüquq münasibətlərində bu münasibətlərin iştirakçıları adətən bir-birindən asıh olmayan bərabər hüquqlu subyektlər kimi çıxış edirlər. Onlar hüquqlarını və vəzifələrini aralarında bağlanan saziş vasitəsi ilə özləri müəyyən edirlər. Lakin bu zaman həmin hüquq və vəzifələr qanunvericiliyə uyğun olmalı, qanun çərçivəsindən kənara çıxmamalıdır. Ekologiya hüququnda hazırda hüquqi tənzimləmənin hər iki növü tətbiq edilir. Yeni iqtisadi dövrdə bazar münasibətləri şəraitində sahibkarlıq haqqında qanunvericilik təkmilləşdiril-dikcə mülki hüquqi metod hüququn bu sahəsində getdikcə daha geniş tətbiq edilir. Ətraf mühitə dair qanunvericiliyə əsasən, bəzi təbii ehtiyatlardan istifadə hüququ lisenziya və ona uyğun olaraq bağlanan müqavilə ə sasında verilir («Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Qanun, maddə 11, 15). Əgər təbii ehtiyat-ların istifadəçisi həmin müqaviləni müvafıq icra hakimiyyəti orqanı ilə bağlayarsa, yenə belə müqavilə mahiyyət etiban ilə mülki hüquqi müqavilə hesab olunur. Təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafızəsi üzrə hüquqi münasibətlərə müəyyən şəraitdə həm bu, həm də digər metod tətbiq edilə bilər. Məsələn, təbiətdən istifadə üzrə müqavilənin bağlanması mülki hüquqi tənzimlənmənin nümunə-sidir. Lakin təbiətdən istifadənin gedişində müqavilədə nəzərdə tutulmuş şərtlər pozulduqda, təbiətdən istifadə münasibət-lərinin tənzimlənməsi üzrə inzibati hüquqi metod tətbiq edilə bilər. Metodun məzmunu ekologiya hüququnun predmetinin spesifıkliyi ilə şə rtlənmişdir. Ona görə də ekologiya hüququnun predmetini təşkil edən kompleks ekoloji ictimai münasibətlər onun hüquqi tənzimləmə metodlarınm kombinasiyasmda ifadə olunur. Öz predmetindən asıhhğa baxmayaraq o, müəyyən müstəqilliyə malikdir. Belə ki, əgər metodun spesifıkliyi aşkarlanmayacaqsa, o zaman həmin ümumi hüququn müstəqil hüquq sahəsi kimi ayrılmasma əsas olmayacaqdır. Predmet və metod müəyyən vəhdət və ümumiliyə malik olmalıdır. Tənzimlənən ictimai münasibətin mahiyyətindən təsir üsulunun ayrılması hüquqi tənzimlənmənin səmərəliliyinə mənfi təsir edir. Ekologiya hüququnda cəmiyyot və tobiot münasibətlərinin ahəngdarlaşmasına istiqamətlənmiş ekolojiləşdirilmə metodu aparıcı yer tutur. Hər bir təbii obyektin istifadə olunmasınm hüquqi tənzimlənməsi həmin sistemin maraqlarının qorunması mövqeyindən həyata keçirildiyi zaman, bu metod obyektlərə görə differensasiya olunmuşla ümumekoloji yanaşmanm uzlaşması kimi tətbiq edilir. Lakin eyni zamanda, həmin obyektin xüsusiyyətləri də nəzərə ahnır. Ekolojiləşdirmə metodu ekologiya hüququnun predmetinin xüsusiyyətindən ortaya çıxmışdır. Belə ki, ekologiyadan istifadənin hər bir növü təbiətin qanunlarınm tətbiq olunması ilə bağhdır, onun müvəffəqiyyətlə həyata keçməsi üçün həmin qanunlara tabe olmaq, yəni təbii mühitə müdaxilə ilə əlaqədar olan hər hansı təsiri ekolojiləşdirmək lazımdır. Məsələn, torpağm mülkiyyətçisi, istifadəçisi və icarəçisi öz torpaq sahəsində səpin apararaq, bununla da təbii bitkiçiliyin ekoloji proseslərinə təkan verir, sonralar isə o bu prosesə yalnız təsir edə bilər (bitkiləri suvarmaq, gübrələmək, alaq otları ilə mübarizə aparmaq və s.), lakin onlarm təbii gedişini dəyişə bilməz. Beləliklə, ekologiyada hüququ tənzimləmə metodunu ekologiyadan istifadəçilərin idarəetmə orqanlarının strukturu və əhatə dairəsi hüquqi tənzimləmə üçün əhəmiyyət kəsb edən ölkənin ekoloji sisteminin elementlərinin qanunvericilikdə təsbit olunması yolu ilə ekoloji ictimai münasibətlərə hüquqi təsir üsulu kimi təyin etmək olar. Bu, həmçinin, ekoloji hüquq münasibətləri subyektlərinin müəyyən olunmasına imperativ, dispozitiv və ya mülki-hüquqi yanaşmanın köməyi ilə xəta-lara görə hüquqi məsuliyyət üçün xarakterik olan tərəflərin bərabərliyi, bazar Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|