Microsoft Word turkcess ozet kitap docx

 
 
  86
 
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve 
Sosyal Bilimler Sempozyumu  
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
 
IV. International Symposium on Educational and 
Social Sciences in Turkish Cultural Geography  
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
 
Türk Tarih Ders Kitaplarında Sovyet İmgesi 
 
Mustafa ŞAHİN 
Dokuz Eylül Üniversitesi 
[e-mail] 
 
Mehmet SOYSAL 
İzmir Milli Kütüphane 
[e-mail] 
Araştırmanın  Amacı: Bu  araştırmanın  amacı,  Türkiye’de  ortaokul  ve  lise  tarih  ders  kitaplarında 
Sovyet/Rus imgesinin ve Sovyet İhtilalinin hangi ölçüde ve nasıl ele alındığını ortaya koymaktır. Yapılan literatür 
incelemesinde Türk-Sovyet/Rus ilişkilerine yönelik eserler arasında Acar (2004), Bilge (1992), Beydeş (2015), 
Butur (2008), Ergül (2009), Gürsel (1968), Gürgüç (1950), Gürün (2010), Hasanlı (2011), Karaboran (2016), 
Kaya (2008), Kocabaş (1989), Koleskinov (2010), Kumkale (1991), Kurat (1948 & 2011), Qasımlı (2013), Saray 
(1998), Şen (2006), Şener (2010), Şimşek & Cengiz (2015) ile Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl Sempozyumu tespit 
edilmiştir. İlgili eserlerde genellikle Türk-Rus ilişkilerinin siyasi yönüne yer verildiği görülmüştür. Bu eserlerden 
Şimşek & Cengiz (2015) Rus tarih ders kitaplarında Türk-Osmanlı İmgesini ele alması; Koleskinov (2010) ise 
Atatürk  Dönemi  Türk-Rus  ilişkileri  siyasi,  ekonomik  ve  kültürel  boyutlarıyla  incelemesi  nedeniyle  diğer 
araştırmalardan farklılık göstermektedir. Bu araştırmaya konu olan Türk tarih ders kitaplarında Sovyet imgesi bu 
yönüyle  ise  ilk  defa  ele  alınmaktadır.  Araştırma  bu  şekliyle  orijinaldir  ve  ilgili  literatüre  katkı  sağlayacağı 
umulmaktadır. 
Araştırmanın  Yöntemi:  Bu  çalışmada  nitel  araştırma  yöntemlerinden  doküman  ve  belge  incelemesi 
tekniği kullanılmıştır. Bilindiği üzere, doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgular hakkında bilgi içeren 
yazılı materyallerin analizini kapsar. Araştırmanın temel kaynakları Cumhuriyet döneminin farklı evrelerini temsil 
ettiği  düşünülen  ortaokul  ve  lise tarih ders  kitaplarıdır.  Çalışmada  sözü edilen  ders kitapları  içerik itibariyle 
kısaca  tanımlanacak;  adı  geçen  ders  kitaplarında  20.  yüzyıl  boyunca  Türk-Sovyet  ilişkilerinin  ve  yeni  Sovyet 
sisteminin Türk tarih ders kitaplarına izdüşümü ele alınacaktır. 
Araştırmanın Bulguları: 19. yüzyılda Osmanlı’nın en yoğun mücadele içinde olduğu devletlerden biri 
Rusya idi. Bu durum tarih ders kitaplarında olumsuz ifadelerle görülmektedir. Rusya’ya ilişkin olumsuz bakış açısı 
20. yüzyıl evresi için de değişmemiş; yeni devlet Türk tarih ders kitaplarında genel olarak yayılmacı ve sömürgeci 
olarak  ifade  edilmiştir.  Tarih  ders  kitaplarında  Rusya’daki  Ekim  1917  ihtilali,  farklı  dönemlerde  farklı 
isimlendirmelere  tabi  tutulmuştur:  “İhtilal”,  “İçtimai  İnkılap”,  “Bolşeviklik”,  “Sosyalizm”,  “Komünizm”, 
“Komünist  İhtilal”  gibi.  Araştırmanın  ilk  bulgularına  göre,  Atatürk  dönemi  tarih  ders  kitaplarında  Sovyetler 
Birliğine ayrılan oran daha fazla iken onu takip eden İnönü, Demokrat Parti ve 27 Mayıs dönemlerinde azaldığı 
görülmüştür. Örneğin bakalorya sınıfları için yazılmış olan Tarih El Kitabında iktisadi hareketlerin doğurduğu 
iki sonuç olan sömürgecilik ve sosyalizme 276 sayfalık kitapta 6 sayfa ayrılmıştır. Yine aynı sınıflar ve aynı konu 
başlıklarını içeren bir diğer Tarih El Kitabında ise 224 sayfanın 13’ünün ayrıldığı görülmüştür. Sonraki evrelerde 
belki de dünya konjonktürünün bir gereği olarak Sovyetler Birliğine bakış açısı ağırlıklı olarak “kızıl diktatörlük” 
etrafında şekillenmiştir. 
Anahtar Kelimeler:Tarih Ders Kitapları, Türkiye, Rusya, Sovyetler Birliği 
     
 
 

---

 
 
  87
 
IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve 
Sosyal Bilimler Sempozyumu  
27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
 
IV. International Symposium on Educational and 
Social Sciences in Turkish Cultural Geography  
27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
 
Şimali Azərbaycanda Milli Şüur Məsələsinə Tarixi-Fəlsəfi Baxış  
 
Faiq ƏLƏKBƏRLİ  
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə İnstitutunun  
aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru,dosent   
(e-mail ünvanı:[e-mail]) 
 
XÜLASƏ  
 
Azərbaycanda milli şüur məsələsini öyrənilməsini və araşdırılmasını zəruri edən bir neçə faktor vardır: 
Birincisi, milli şüur və beynəlmiləl şüur arasında oxşarlıqlar və ziddiyyətlər təhlil olunmalıdır. Xüsusilə, gənc bir 
dövlətdə milli mənəvi dəyərləri özündə əks etdirən milli şüurun, yoxsa qloballaşma adı altında beynəlmiləl şüurun 
(demokratiya, vətəndaş cəmiyyəti, modernləşmək və s.) vacibliyi məsələsinə aydınlıq gətirilməlidir.  
Ikincisi,  20-ci  əsrin  əvvəllərində,  o  cümlədən  Azərbaycan  Cümhuriyyəti  (1918-1920)  və  Sovet 
Azərbaycanı (1920-1991)dövrlərində Azərbaycanda mövcud olan ideya və yaxud ideologiyaları milli şüur nəzər 
nöqtəsindən təhlil etmək lazımdır.   Burada, xüsusilə fəlsəfə  tarixi  baxımdan  əsas  siyasi-ideoloji  məsələ  həmin 
dövrün ideya və ideologiyalarından hansıların bu gün iqrar, hansıların isə inkar olunması məsələsidir.  
Üçüncüsü,  türkçülüyün  və  azərbaycançılığın  bir-birlərinə  tamamilə  alternativ    ideyalar  kimi  irəli 
sürülməsi  ciddi  şəkildə  təhlil  olunmalıdır.  Fikrimizcə,  «üçlük»lə,  daha  çox  da  türkçülüklə  azərbaycançılıq 
arasında  heç  bir   ziddiyyətin  olmaması,  onların  bir-birini  tamamlaması  mülahizəsi önə çəkilməlidir. Bu,  milli 
şüurun normal şəkildə formalaşması üçün zəruridir. 
Dördüncüsü,  sovet  nəsli ilə  yeni  nəsil  arasındakı  dünyagörüş,  təfəkkür  məsələləri  nəzərə  alınmalıdır. 
Sovet  nəsli  ilə  yeni  nəsil  arasındakı  ideya  savaşlarını  düzgün  istiqamətləndirmək  gərəkdir.  Xüsusilə,  sovet 
ideologiyasının davamı olan avrasiyaçılığın rus imperiya təfəkürünün yeni forması olub-olmaması araşdırmalıdır. 
Beşincisi, milli şüura alternativ olan beynəlmiləl-kosmopolit ideyalarla (demokratiya, liberalizm və b.) 
yanaşı, dini-islami şüura diqqət yetirilməlidir. Əslində dini şüur özü də bir beynəlmiləl şüurdur, ancaq Azərbaycan 
türkləri onu daha çox özlərinə doğma sayırlar. Bu mənada, Azərbaycan türklərinin dini hissiyatından sui-istifadə 
etməyı çalışanlara qarşı milli şüurun hansı formada önə çəkilməsi variantları işlənməlidir. Xüsusilə, İranın “şiə-
islamçılığı” məsələsinə diqqət yetirilməlidir. 
Açar  sözlər:  şüur,  milli  şüur,  kosmopolit  şüur,  Azərbaycan  Cümhuriyyəti  (1918-1920),    Sovet 
Azərbaycanı (1920-1991). 
 
 
 

---