215
Əslində, “Üç çinar yarpağı” videofilminin təhlili R.Həsən-
oğlunun ömür tarixçəsini nəql etmək, onun sənətə gəlişini
vizuallaşdırmaq üçün akvarel fon səciyyəsi daşıyır. Saflıq mü-
cəssiməsi sayılan Çinar rejissorun yaradıcılığının ilk, gənclik
illərini canlandırmaq, hələ “dünyaya şer misraları, poeziyanın
pafos dumanı arasından”, “səadət pəncərəsindən” baxdığı
anlarını diriltmək, tale yollarından bəhs etmək üçün simvolik
obraz əhəmiyyəti kəsb edir. Hətta bu simvolizmin telefilmin
adında belə ehtiva olunan çaları əsərə giriş üçün müəllifə sti-
mul verir. Əks təqdirdə yazmazdı ki: “…əgər “Üç çinar yarpa-
ğı” sənədli filmi bir özgə cür adlansaydı, mən yəqin ki, bu mo-
noqrafiyanı onun təhlililə başlamayacaqdım. Çünki yaradılma
tarixi etibarilə bu videofilm ön sıralarda durmağa iddia eləmir”.
Digər tərəfdən, A.Talıbzadə “Üç çinar yarpağı” telefilmini
rejissorun “yaradıcılığının ekvatoru”, “qızıl orta” dövrü sayır.
Nədən ki “Sovet dönəminin Mirzəyev Ramizindən müstəqillik
dövrünün Həsənoğlu Ramizinəcən baş alıb gedən poeziya
yolları məhz burada birləşib, bitişib nöqtə olur, zirvələşir”.
Bəhs etdiyimiz “Teatral çinardan üç yarpaq” adlanan bu
hissədə görünən daha çox poeziyanın obrazıdır, “ruhun, çinarın
ekran estetikası”dır. A.Talıbzadə bu məqamlarda sanki daha çox
seyrçi qismində bulunub sözü şerin, poeziyanın özünə verir,
düşüncələrini oxucuya poeziyanın qanadında çatdırır. Onun bir
sənətşünas kimi obrazı daha sonrakı hissələrdə, Ramiz Həsənoğ-
lunu “Əjdaha” eləmiş teletamaşaların tarixinə, bədii gerçəkliyinə
və estetikasına…” verilən təhlillərdə, bu təhlillərin dərinliyində,
müəllifin fəlsəfi-estetik mövqeyinin nümayişində açılır.
“Ötən ilin son gecəsi”, “Evləri köndələn yar”, “Qatarda”,
“Kökdən düşmüş piano”, “Topal Teymur”, “Günahsız Ab-
dulla”, “Qapalı orbit”, “Yaşıl eynəkli adam”, “Qonşu qonşu
olsa”, “Ac həriflər”, “Nigarançılıq” kimi teletamaşalar, “Fateh-
lərin divanı”, “Nekroloq”, “Dəvətnamə”, “Yumurta” kimi film-
lər Aydın Talıbzadə mükalimələri ilə oxucunun gözləri qarşı-
sında canlandırılır, R.Həsənoğlunun tamaşalarında təqdim olu-
216
nanları Aydın Talıbzadə təhlilləri ilə təsvir edə bilir. Lakin
təhlil olunan tamaşanın məziyyətləri öz bədii-estetik dəyərini
yalnız teatrşünasın rəsm etdiyi konkret və anlaşıqlı mündəri-
cədə deyil, bu tamaşalara müdaxilə edən qüvvətli fikrin ifadə-
sində tapmış olur. O yerdə ki, müəllif teatr səhnələri ilə ona
dair söylənmiş mülahizələri uğurla sintez edir, sırf sənət kon-
tekstində bulunub onun daxili qanunlarına, spesifikasına müna-
sibətdə israrlı mövqe tutur və yeri gələndə öz teatrşünas həm-
karları ilə fikir rəqabətinə girməkdən belə çəkinmir, o zaman
həqiqi elmi-estetik təhlilin çəkisi daha da artır. Məsələn, iyirmi
il öncə yazdığı ”Xaqanlar dunyası və insan məhəbbəti” adlı
məqaləsində “Topal Teymur” teletamaşasının ikinci hissəsinin
səhnələşdirilməsini, “Yıldırım Bəyazidin sarayını və onun sa-
kinlərini ekran güzgüsünə gətirən kadrları” bəyənməyən A.Ta-
lıbzadə bu gün də fikrində israrlıdır. Sevinirsən ki, tədqiq etdiyi
sənətkarın yaradıcılığına bəslədiyi pərəstiş və doğmalıq ondakı
rasional başlanğıcı, əsl sənət və prinsipiallıq ölçülərini üstələyə
bilməyib. Diqqət edək: “Mən artıq retrospektiv şəkildə adlarını
zikr etdiyim müəlliflərin (Anar, Məryəm Əlizadə, Rəhman
Bədəlov və Vaqif İbrahimoğlu nəzərdə tutulur-E.A.) yazılarını
bir də təkrarən oxuyarkən öyrəndim ki, onlar bu epizodlardan
ümumən razı qalıblar. Əvvəlcə bir balaca şaşırdım, öz tənqi-
dimə görə utandım. Az qalmışdı ki, mən bunu cavanlıq səhvi
kimi boynuma alıb, erkən şünas maksimalizmilə əlaqələndirim.
Ancaq … “Ramiznamə” müəllifi kimi mən teletamaşaya bir də
diqqətlə baxdım və 20 il bundan öncə söylədiklərimin hamı-
sının doğru qeydlər olduğunu bir-bir təsdiqlədim”.
Dramaturq və rejissor, teatr və teatr fikri arasında problem o
zaman aradan qalxır ki, onlar arasında qarşılıqlı anlaşma, dil
birliyi baş tutur. Bu qarşılıqlı anlaşmanın da baş tutması onların
həyata, insanlara nə dərəcədə bələdliyi ilə şərtlənir. Belə bir
bələdliyin, tanışlığın olmadığı vakuumda isə sənət ehtiva etdiyi
dərinlik və ucalıqda görünə bilmir. Bu baxımdan iyirminci
əsrin əvvəllərinin obyektiv-tarixi mənzərəsini, milli-mənəvi və
217
əxlaqi gerçəkliklərini əsərlərində görükdürən C.Məmmədqulu-
zadə, Ə.Haqverdiyev kimi sənətkarların bəxti gətirib. Əsrin
sonunda R.Həsənoğlunun quruluşunda yeni aktuallıq kəsb edən
teletamaşalarda adı gedən ədiblərin yaratdıqları personajların
əski biçimdə yenidən səhnədə peyda olması, onların iç dünya-
sını sərgiləyən parodiyaların təqribi yox, yüzdə yüz dəqiq alın-
ması rejissorun “xalqın milli xarakteristikasını yaxşı öyrəndi-
yini” bəlli etdi. Eləcə də “Ustad və Ayna” əsərində bu tamaşa-
ların toxunduğu mətləblərin, onları doğuran səbəblərin təfər-
rüatı ilə açılması göstərdi ki, R.Həsənoğlu da öz növbəsində
tədqiqatçısının simasında qazanıb. Əlbəttə, bəlkə də xalqa öz
genetik xasiyyətindən bəlli olanları söyləmək hünər deyil.
Nədən ki, “Bu bizik. Yüz ildir beləyik”. Fəqət bizə lazım olan
sözü deməyə, ağrıyan yerimizi göstərməyə qadir ünvanları ta-
nımaq, ona zamanında üz tutmağı bacarmaq və ən əsası, əsərin
bədii məramı, psixoloji ovqatını olduğu səviyyədə oxucuya,
tamaşaçıya aşılaya bilmək, Mirzə Cəlil təbirincə desək, sözün
doğrusunu demək qədər hünərdir.
“Zəmanənin vacib, mühüm, aktual problemini, mənəvi-əx-
laqi portretini görükdürən” “Ac həriflər”, “Nigarançılıq” kimi
teletamaşalara verilən təhlillər A.Talıbzadənin özünün də bir
vətəndaş olaraq mənəvi nigarançılığını, daxili yaşamlarının
məzmununu üzə çıxarır. Hardasa belə də demək caiz: A.Talıb-
zadə içində daşıdığı «bir əsrlik nigarançılıq» əzabının yükünü
oxucuya çatdırmaq üçün bu teletamaşaları bir vasitə seçir.
Xüsusilə, «Ac həriflər» teletamaşasının universal ehtiva dairəsi
müəllifə öz fikirlərini izhar etməyə daha geniş meydan verir.
Müəllifin qeyd etdiyi kimi: «Ramiz Həsənoğlu bu pyesin
televersiyasını bizim «Milli Mentalitet» dediyimiz bir nəsnənin
güzgüsü kimi gətirmişdi ekranlara. Bizim qəzetçiliyimiz də,
musiqimiz də, teatrımız da, ədəbiyyatımız da, məişətimiz də,
mətbəximiz də, dinimiz də, sufiliyimiz də, həyat fəlsəfəmiz də
buradaydı. Nə Əbdürrəhim bəy qocalmışdı, nə ac həriflərin
qarnı doymuşdu, nə də millət tərəqqi eləmişdi».
Dostları ilə paylaş: |