Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 Meşə çiyələyini təzə halda süd və ya qaymaqla yeyirlər. Ondan mürəbbə, povidlo, şərbət, marmelad, konfet və karamel üçün içlik, şərab və sərinləşdirici içkilər hazırlanır. Təzə mey- vələr susuzluğu yatırır, iştahanı artırır, qidanın həzmini yax- ş ılaşdırır. Tərkibində dəmir çox olduğundan qanazlığında, sinqa və böyrək xəstəliklərində geniş tətbiq edilir. Çiyələyin qurudul- muş yarpaqlarından moruq meyvəsi ilə birlikdə çay dəmləyib, soyuqdəymədən baş verən xəstəliklərdə tərlədici və hərarəti aşağı salan dərman kimi istifadə olunur. Çiyələyin kökündə 9%-ə qədər tanin vardır. Ishala qarşı çiyələyin kökündən alınmış sulu məhluldan istifadə edilir. Meşə çiyələyinin müalicəvi xassələri. Meşə çiyələyi susuzluğu yaxşı söndürür, iştahanı atırır və qidanın həzminə müsbət təsir göstərir. Təzə giləmeyvələr xüsusən ürək xəstə- liklərində, aterosklerozda, hipertoniyada, mədə xorasında, öd kisəsi və sidik kisəsinin daşı xəstəliklərində, podaqrada və qanazlığında çox xeyirlidir. Duz mübadiləsinin pozulmasında da meşə çiyələyi istifadə etmək məqsədəuyğundur. Meşə çiyələyinin şirəsi və sulu tinkturası tərgətirici və sidikqovucu təsirə malikdir. Sidikqovucu vasitə kimi yeməkdən ə vvəl 2 xörək qaşığı giləmeyvənin 1 stəkan qaynayan suda hazırlanmış çayı yaxşı təsir göstərir. Müəyyən olunmuşdur ki, meşə çiyələyinin tərkibindəki fitonsidlərin sulu tinkturaya keç- məsi bir çox xəstəliktörədici mikroblara öldürücü təsir göstərir. Ona görə də meşə çiyələyinin sulu tinkturası ağız boşluğunun, boğazın bəzi xəstəliklərində və ağızdan gələn xoşagəlməz qoxuya qarşı qarqara kimi istifadə olunur. Xaricə sürtmək üçün təzə meyvə əzintisi və ya şirəsindən müxtəlif dəri xəstəliklərinə və ekzemaya qarşı, eləcə də kosmetik vasitə kimi üzdəki çillərə, ləkələrə və sızanaqlara qarşı istifadə olunur. Geniş məsaməli yağlı dəri üçün kosmetologiyada meşə çiyələyindən maska etmək məsləhət görülür. Bu məqsədlə 1 qaşıq meşə çiyələyi ş irəsi ilə 1 ədəd yumurta ağından hazırlanmış qarışıq üzə yaxılır. 150 Çiyələyin qurudulmuş yarpaqlarından moruq meyvəsi ilə birlikdə çay kimi dəmləyib, soyuqdəymədən baş verən xəstəliklərdə tərlədici və qızdırmasalıcı vasitə kimi istifadə olunur. Xalq təbabətində yarpaqlardan və kökündən hazırlanan həlimdən ishala, sarılığa, vərəmə, sidikdaşı xəstəliyinə qarşı, ş işlərə və boğaz ağrılarında qarqara məqsədilə istifadə olunur. Kökündən hazırlanmış həlimdən qanlı ishala və babasilə qarşı istifadə etmək daha səmərəlidir. Yarpaqlarından və qurudulmuş çiçəklərindən hazırlanan çay soyuqdəyməyə qarşı içilir. Köh- nəlmiş və irinli yaralar, bəzi ekzemalar təzə və ya buxara ve- rilmiş çiyələk yarpaqları ilə müalicə olunur. Zədələnmiş yer- lərin üstünə belə yarpaqlar qoyulduqda yaralar irindən təmizlənir və tezliklə sağalır. Mərcangilə – Брусника – Vaccinium vitis idaea L. Mərcangilə (Vacciniaceae) fəsiləsindən olub hündürlüyü 25 sm-dək kolcuq və ya yarımkolcuqdur. Dairəvi, həmişəyaşıl yarpaqları növbəli yerləşir. Meyvəsi şirəli al-qırmızı və ya tünd çəhrayı giləmeyvədir. Iynəyarpaqlı və qarışıq meşələrdə, Tun- drada, Şimali və Mərkəzi Avropanın, Asiyanın, Şimali Ame- rikanın torflu sahillərində, Rusiyanın meşə zonasında, xüsusən ş imal-qərb bölgələrində, Qərbi Ukrayna və Belorusda bu bitki yabanı halda geniş yayılmışdır. Qafqaz meşələrində, Azər- baycanın bəzi dağ rayonlarında bitir. Meyvəsinin tərkibində 8%-ə qədər şəkər, 2,3% üzvi turşular (limon, benzoy və alma turşuları), 0,4%-ə qədər aşı maddəsi, C vitamini, provitamin A, sellüloza, pektin maddəsi, vaksinin qlikozidi var. Giləmeyvələri təzə halda yeyilir. Lakin toplanmış giləmeyvələrinin əsas hissəsi emal olunur. Ondan mürəbbə, cem, povidlo, şirə, şərbət, kvas, meyvə içkiləri, konfet və karamel üçün içlik hazırlanır, sirkəyə qoyulur. Uzun müddət saxlamaq üçün giləmeyvə şə kərlə konservləşdirilir və ya qurudulur. Sirkəyə qoyulmuş və isladılmış (моченая брусника) mərcangilə pəhriz xörəklərinə ə lavə edilir. 151 Mərcangilənin müalicəvi xassələri. Mərcangilə mədə- bağırsaq və böyrəkdaşı xəstəliyində, eləcə də avitaminozda çox müsbət təsir göstərir. Mərcangilədən hazırlanan mors və sulu tinktura susuz- luğu yatırmaq və qızdırmalı xəstələr üçün ən yaxşı vasitədir. Bundan başqa, onun zəif mədəyumşaldıcı təsiri də vardır. Təzə, bişirilmiş və isladılmış giləmeyvələrdən mədə şirəsinin turşu- luğunun azlığı ilə müşayiət olunan qastritdə istifadə etmək məs- ləhət görülür. Giləmeyvə həm də sidikqovucu xassəyə malik olduğundan, müxtəlif mənşəli şişlərə qarşı da tətbiq oluna bilər. Giləmeyvələr və mərcangilə şirəsi yüksək qan təzyiqində də faydalıdır. Xalq təbabətində mərcangilə həlimi və qurudulmuş giləmeyvədən hazırlanan çay soyuqdəymə, podaqra və yel xəs- təliklərində tətbiq edilir. Belə hallarda gündə 3 stəkan təzə və ya isladılmış giləmeyvə yemək məsləhət görülür. Xalq təbabətində mərcangilə çiçəkləyən vaxt toplanan yarpaqlardan da istifadə olunur. Yarpaqlarda 7% qlikozid ar- butin , 0,6% flavonol hidroxinon, aşı maddələri, üzvi turşular, o cümlədən ursol, C vitamini və provitamin A (karotin) vardır. Belə zəngin kimyəvi tərkibə malik olan yarpaqlardan müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Yarpaqlardan hazır- lanmış tinktura və həlimlər sidikqovucu, büzüşdürücü və anti- septik təsirə malikdir. Bunlar həm də ishala qarşı və boğaz ağrılarında qarqara məqsədilə işlədilir. Eyni zamanda, öd kisəsi və böyrəkdaşı xəstəliklərində, podaqrada və avitaminozda yar- paqlardan hazırlanan həlimdən istifadə olunur. Mərcangilə yar- paqları antiseptik təsirə də malikdir. Xalq təbabətində mərcan- gilə yarpaqlarından hazırlanan həlimlər yel xəstəliyinin müa- licəsində ən yaxşı vasitə hesab olunur. Belə həlimi 1 çay qaşığı xırdalanmış yarpaqlardan 2 stəkan suda hazırlayır və gündə 2-4 dəfə yarım stəkan içirlər. Müalicə müddəti 1-1,5 aydır. Mərcanı, quşüzümü – Клюква – Vaccinium oxycoc- cus L. Mərcangilə (Vacciniaceae) fəsiləsindən həmişəyaşıl xırda yumurtayabənzər yarpaqları və xırda çəhrayı-qırmızı çi- 152 çəkləri olan sərilən kol bitkisidir. Meyvəsi şar formalı tünd qır- mızı və şirəli giləmeyvədir. May-iyun aylarında çiçəkləyir, pa- yızda meyvələri yetişir. Giləmeyvənin turş dadı şəkərin az (2,6%-ə qədər), üzvi turşuların (əsasən, limon və benzoy) isə çox (2,8%-ə qədər) olmasından irəli gəlir. Giləmeyvənin tər- kibində pektin, mineral duzlar, qlikozid vaksinin, pentozanlar, fitonsidlər, vitamin C (0,3 mq%) vardır. Quşüzümü torflu bataqlıqlarda, demək olar ki, Rusiyanın şimal bölgəsində və Avropa hissəsinin cənub rayonlarında, Sibirdə və Uzaq Şərqdə bitir. Azərbaycanda bu giləmeyvəyə az rast gəlinir. Quşüzümünün gilələrini payızın sonunda və ya yazbaşı toplayırlar, çünki o qar altında yaxşı qalır. Quşüzümünü yerli ə hali çox toplayır və ondan qış mövsümündə kütləvi qida məhsulu kimi istifadə edirlər. Bu ondan irəli gəlir ki, quşüzü- münün tərkibində limon və benzoy turşusu çox olduğundan təzə halda uzun müddət saxlanıla bilir. Soyudulan binalarda saxlayırlar. Giləmeyvələr təzə halda yeyilir, ondan şirə, şərbət, kisel, jele, mürəbbə, şərab, karamel və konfet üçün içlik hazır- lanır. Quşüzümündən kələmi turşutduqda da istifadə edilir və bu şoraba kələmin daha çox müddət və keyfiyyətli qalmasını təmin edir. Giləmeyvənin boya maddəsi yeyinti boyası kimi də tətbiq olunur. Quşüzümünün müalicəvi xassələri. Quşüzümü təzə, emaledilmiş halda iştahanı artırır və qida həzmini yaxşılaşdırır. Xəstələrə duzsuz pəhriz təyin etdikdə xörək duzu quşüzümü ilə ə vəz olunur və bu, xörəyin dadını xoşagələn edir. Bu zaman həm də giləmeyvələrdəki C vitamini də nəzərə alınır. Vitaminli içki kimi xüsusi olaraq quşüzümü morsu hazırlanır. Morsu hazırlamaq üçün giləmeyvələri qaynanmış suda yuyur, şirəsini çini və ya şüşə qaba yığıb ağzını möhkəm bağlayıb, soyuq yerə qoyurlar. Sıxılmış əzintinin üzərinə hər 100 q giləmeyvə üçün 3/4 litr (750 ml) su töküb qaynadır, süzüb şirəyə əlavə edirlər. Dada görə şəkər qatılır. Morsu 2-3 günlük hazırlayıb soyuq yerdə saxlamaq olar. Gündə 3 dəfə 1/4 stəkan içilir. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|