Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc

 
141
xəstəliklərində  25  q  xırdalanmış  yarpaqlardan  0,5  litr  qay-
nanmış suda 4-6 saat saxlamaqla hazırlanan tinkturadan, gündə 
4-5 dəfə 1/2-1 stəkan qəbul edirlər. 
Qarağatdan  avitaminozda  çay  kimi  dəmləyib  istifadə 
edirlər.  Ondan  vitaminli  preparat  da  hazırlanır.  Bunun  üçün  1 
hissə qara qarağat 2 hissə şəkərlə qarışdırılır, ətçəkən maşından 
keçirilir. Həmin qarışıq ateroskleroz və hipertoniya xəstəliyinə 
qarşı  tətbiq  olunur.  Yarpaqlarından  xalq  təbabətində  çay  kimi 
dəmləyib sarılıq xəstəliyinə qarşı istifadə edirlir. 
Qara  quşüzümü  –  Паслен  черный  –  Solanum 
nigrum. Quşüzümü (Solamumaceae) fəsiləsindən olub birillik 
bitkidir. Zoğu qollu-budaqlı 15-90 sm hündürlüyündə,  yarpaq-
ları  yumurta  formalı,  çiçəkləri  xırda,  ağ  çətirşəkilli  qıvrımdır. 
Meyvəsi,  adətən  qara,  nadir  hallarda  yaşıl  kürəformalı  gilə-
meyvədir.  yuldan  sentyabra  qədər  çiçəkləyir,  avqust-oktyabr 
aylarında yetişir. Tam yetişmiş meyvələri istifadə olunur. 
Qara  quşüzümünün  tərkibində  353,2  mq%  C  vitamini, 
qlikoalkaloid  solanin  vardır.  Lakin  tam  yetişmiş  meyvələrində 
solanin  olmur.  Yarpaqlarında  815,5  mq%  C  vitamini,  sapo-
ninlər, karotin, 4,95% limon turşusu vardır. 
Qara  quşüzümünün  müalicəvi  xassələri.  Bolqar  xalq 
təbabətində  qara  quşüzümü  yarpaqlarından  əsəb,  baş  ağrısı, 
sidik kisəsinin spazması, mədə və bağırsaq nahiyəsindəki ağrı, 
podaqra  və  yel  xəstəliyi,  öskürəkdə  və  bronxial  astmada 
istifadə  olunur.  Həlim  şəklində  tətbiq  olunur.  3  q  xırdalanmış 
quru yarpaqlar 150 ml suda 10 dəq. qaynadılır və gündə 2 çay 
qaşığı  içilir.  Həlim  diş  dibinin  irinli  iltihabına  qarşı  qarqara 
etmək üçün də məsləhət görülür. 
Hippokrat  qara  quşüzümünü  pollyusiyanın  (gecələr 
ş
eytan  aldatma)  qarşısını  almaq  üçün  istifadə  etməyi  məsləhət 
görürdü.  Dioskorid  isə  qida  borusunun  və  mədənin  yanığına 
qarşı istifadə edirdi. Abu Əli Ibn-Sina qara quşüzümündən baş-
ağrısına, qulaq dibində olan şişlərin sorulmasına, beyin və digər 
xəstəliklərdə  geniş  miqyasda  istifadə  edirdi.  Təzə  meyvələrin-
 
142
dən  alınmış  şirədən  konyunktivit  (göz  qapağı  selikli  qişasının 
iltihabı),  yuxugətirici  və  boğaz  ağrılarında  qarqara,  giləmey-
vələri  sidikqovucu  və  qankəsici  vasitə  kimi  qadın  xəstəliklə-
rində,  böyrək  və  sidik  kisəsi  xəstəliklərində  istifadə  olunur. 
Abu Əli Ibn-Sina qara quşüzümünün yerli keyləşdirici xassəyə 
malik olduğunu da qeyd edirdi. 
Yetişmiş  meyvələrindən  qan  təzyiqi  və  ateroskleroz 
xəstəliklərində  həkim  nəzarəti  altında  gündə  5-6  q  qida  kimi 
istifadə etmək məsləhət görülür. 
Qaragil'>Qaragilə – Черника – Vaccinium myrtillus L. Mərcan-
gilə (Vacciniaceae) fəsiləsindən kiçik kol bitkisidir. Yarpaqları 
ellips formalı, çiçəkləri yaşılımtıl-çəhrayı rəngdə, meyvələri isə 
ş
ar  formalı  tünd  göy-qara  rəngli,  turşaşirin,  ətliyi  büzüşdü-
rücüdür. May ayında çiçəkləyir, meyvələri iyul-sentyabrda  ye-
tişir. Qaragilə şimal və orta zonanın bütün meşəlik bölgələrində 
rast  gəlinir.  Qafqazın  dağlıq  meşələrində  Qafqaz  qaragiləsi 
bitir. Qaragilə yaxşı balverən bitkidir. Onun giləmeyvələri tam 
yetişdikdə  toplanır,  şəkərlə  konservləşdirilir.  Qaragilə  kolgədə 
qurudulur. 
Qaragilənin tərkibində 5-6% şəkər, 1%-ə qədər üzvi turşu 
(limon, alma, süd, xunn, kəhrəba), 150 mq% C vitamini, 0,6% 
pektin  maddəsi,  boya  maddəsi  və  qlikozid  mirtillin  vardır. 
Qaragilə  tərkibindəki  manqanın  miqdarına  görə  bütün  meyvə 
və giləmeyvələrdən üstündür, dəmirin miqdarı da çoxdur. 
Qaragilə giləmeyvəsindən şirə, mürəbbə, cem hazırlanır. 
Tərkibindəki qırmızı-bənövşəyi boya maddəsindən şərab, likör 
və spirtsiz içkilərin rənglənməsində istifadə olunur. 
Yarpaqlarında  aşı  maddəsi,  üzvi  turşular  (o  cümlədən, 
askorbin  turşusu),  efir  yağları  və  qlikozidlər  (neomirtillin, 
erikolin, arbustin
) vardır. Yarpaqlar və zoğlarından dərinin aşı-
lanmasında, qəhvəyi və sarı rənglənməsində istifadə olunur. 
Qaragilənin  müalicəvi  xassələri.  Qaragilə  giləmeyvə-
sindən  hazırlanan  mürəbbə  müalicəvi-pəhrizi  xassəyə  malikdir 
və  ishala  qarşı  səmərəli  vasitə  kimi  məsləhət  görülür.  Gilə-

---

 
143
meyvələrin tərkibində olan aşı maddələri büzüşdürücü xassəyə 
malik  olduğundan,  həm  təzə  giləmeyvə,  həm  də  ondan  hazır-
lanan  sulu  həlimlər  və  kiseldən  istifadə  olunur.  Qaragilə  gilə-
meyvəsi mədə-bağırsağın fəaliyyətini nizama saldığından bütün 
yaşlarda  ishala  qarşı  tətbiq  olunur.  Eyni  zamanda,  qaragilə 
mədənin  selikli  qişasının  iltihabında  (katarda)  və  mədə  şirəsi 
turşuluğu az olduqda insana müsbət təsir göstərir. Xalq təbabə-
tində  qaragilə  böyrəklərdə  daş  olduqda,  podaqrada,  yel  xəstə-
liyində, qanazlığında, dəri və digər xəstəliklərdə istifadə olunur. 
Daxilə  qəbul  etmək  üçün  qurudulmuş  qaragilədən  1:20  nisbə-
tində  8  saat  soyuq  suda  saxlamaqla  tinktura  hazırlanır  və 
vitaminli içki kimi içilir. 
Qaragilə şirəsindən ağız boşluğunun və diş dibinin, boğa-
zın iltihabında qarqara kimi istifadə olunur. Bu məqsədlə gilə-
meyvədən  hazırlanan  həlimdən  də  istifadə  olunur.  Giləmey-
vələr  həm  də  fitonsid  xassəyə  də  malikdir.  Giləmeyvələrdən 
hazırlanan  qatı  həlimlərdən  yaş  ekzemaya,  yanıqlara,  irinli 
yaralara  və  dərinin  digər  xəstəliklərinə  qarşı  islatma  kompres 
qoyulur. Xaricə istifadə etmək üçün 100 q giləmeyvəni 500 ml 
suda 250-300 ml qalana qədər bişirməklə həlim hazırlanır. Belə 
həlimdən kompresləri 4-5 saatdan bir təzələyirlər. 
May-iyun  aylarında  toplanmış  yarpaqlardan  çay  hazır-
lanır  və  böyrəklərin  iltihabında  və  sidik  kisəsinin  zəif  fəaliy-
yətində içilir. Yarpaqlardan mədə pozuntusu, xroniki enterit, öd 
kisəsi  və  sidik  kisəsi  xəstəliklərində  istifadə  olunur.  Yarpaq-
lardan  alınan  həlimdən  şəkər  xəstəliyində  də  çox  vaxt  istifadə 
edilir.  Bu  isə  yarpaqlardakı  neomirtillin  qlükozidinin  olma-
sından  irəli  gəlir.  Diabet  xəstəliyindən  əziyyət  çəkənlər,  bir 
qayda olaraq, gündə üç dəfə 1 xörək qaşığı xırdalanmış yarpaq-
ları 1 stəkan suda tinktura hazırlayıb içirlər. Bu, diabetin  yün-
gül formasında insana rahatlıq gətirir. 
Son  illər  alimlər  müəyyən  etmişlər  ki,  qaragilə  ekstraktı 
görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Ona görə də belə ekstraktdan 
 
144
maşinistlərin,  sürücülərin,  pilotların  (təyyarəçilərin)  istifadə 
etməsi məsləhət görülür. 
Qırmızı  qarağat  –  Смородина  красная  –  Ribes 
rubrum  L.  Daşdələnkimilər  (Saxibragaceae)  fəsiləsindən  kol 
bitkisi olub, meyvələri  yumru qırmızı və şirəli gilədir. Gilələri 
ə
yilmiş kiçik salxımlarda yerləşir. May ayında çiçəkləyir, iyul-
avqust aylarında meyvələri yetişir. 
Ə
dəbiyyatlarda  qırmızı  qarağat  haqqında  ilk  məlumatlar 
XIV əsrə aiddir. Qara qarağat kimi, onu da əvvəllər dərman bit-
kisi  hesab  edirdilər.  Qırmızı  qarağatın  qida  məqsədilə  istifadə 
olunması  daha  çox  son  dövrlərə  aiddir.  Hazırda  qırmızı  qara-
ğ
atın  çoxlu  sortları  məlumdur  və  demək  olar  ki,  tropik  ölkə-
lərdən  başqa  hər  yerdə  əkilib-becərilir.  Qırmızı  qarağatı  bəzək 
kolu  kimi  də  becərirlər.  Qırmızı  qarağatın  çiçəkləri  xırdadır. 
Ə
vvəlcə  çiçək  açır,  sonra  isə  yarpaq.  Qara  qarağatda  isə  ək-
sinədir. Meyvələri iyun-avqustda  yetişir. Meyvəsi yumru olub, 
rəngi qırmızıdır. Qara qarağatdan fərqli olaraq kiçik salxımlarla 
dərilir. Daxilindəki toxumları və qabıq damarları görünür. Turş, 
xoşməzə dadı vardır. 
Qırmızı  qarağatın  tərkibində  4-11%  şəkər,  3,8%  üzvi 
turşu, 0,43-2,38% pektinli maddə, 0,11% aşılayıcı və rəngləyici 
maddə,  3,88%  sellüloza,  0,91%-ə  qədər  azotlu  maddə,  0,41% 
pentozanlar vardır. C vitamininin miqdarı nisbətən az olub, 60 
mq%-ə, P vitamini isə 0,4 mq%-ə qədərdir. 
Qara  və  qırmızı  qarağatdan  şirə,  mors  (meyvə  şərbəti), 
kompot, mürəbbə, povidlo, cem, jele, likör, şərab və bir çox aş-
pazlıq və qənnadı məmulatı hazırlanır. Qışa saxlamaq üçün şə-
kərlə,  şəkər  şərbətində  və  şəkərsiz  dondururlar.  Giləmeyvələr 
pəhriz  və  uşaq  qidası  üçün  də  istifadə  olunur.  Uzun  müddət 
saxlamaq  üçün  giləmeyvələrə  şəkər  səpilir  və  sərin  yerə  qo-
yulur. 
Qırmızı qarağatın müalicəvi xassələri. Qırmızı qarağat 
ş
irəsi  susuzluğu  yaxşı  söndürür.  Giləmeyvələri  və  şirəsi  işta-
hanı  artırmaq  üçün  ən  yaxşı  vasitədir.  Eyni  zamanda,  qırmızı 

---