Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc

 
173
rəvəz  bananı  kulinariya  emalından  keçirildikdən  sonra  qidaya 
sərf olunur. 
Bananın müalicəvi xassələri. Bəzi xalqlarda banan əsas 
qida  kimi  çörəyin,  kartofun,  ətin  və  digər  məhsulların  əvəz-
edicisidir. Banan təzə və emaledilmiş halda istehlak edilir. Ətli-
yindən  un,  cem  və  qəhvə  əvəzediciləri  hazırlanır.  Banan  qiy-
mətli  pəhriz  yeməyidir.  Onun  tərkibində  şəkərdən  (25%-ə  qə-
dər)  və  nişastadan  başqa  qidanın  həzmini  yaxşılaşdıran  alma 
turşusu, pektinli maddə, sellüloza və fermentlər vardır. 
Bananın tərkibində kalium duzlarının çoxluğu orqanizm-
dən  artıq  suyun  xaric  olunmasını  təmin  edir.  Bu  isə  şişlərin 
müalicəsində əhəmiyyətlidir. 
Ə
gər  ateroskleroz  və  hipertoniyada  xəstələr  aclığa  dözə 
bilmirlərsə,  onlara  pəhriz  saxlanılan  günlərdə  banan  təklif 
olunur.  Lakin kök adamlara və şəkərli diabetdə banan  yeməyə 
məhdudiyyət  qoyulur.  Lakin  yetişməmiş  banan  diabetlər  üçün 
yaxşı qidadır.  
Bananın  ətliyində  fizioloji  fəal  maddələrdən  –  serotin, 
norpinefrin,  donamin
  və  katexolamin  olduğundan,  müvəffə-
qiyyətlə  bağırsaq  xəstəliklərində,  mədənin  peptik  yaralarında 
tətbiq  olunur.  Əzilmiş  banan  püresi  mədə-bağırsaq  pozuntu-
larında  uşaqlara  verilir.  Banan  ishalda,  enterit  və  kolitdə  təyin 
olunur.  Klinik  müşahidələrdə  təsdiq  olunmuşdur  ki,  banan 
ş
irəsi mədənin və onikibarmaq bağırsağın qanaxmalarında isti-
fadə  olunur.  Lakin  banan  şirəsi  mədənin  turşuluğunu  artırdı-
ğ
ından məhdud şəkildə təyin olunur. 
Hindistanda  banan  bütün  bölgələrdə  əkilib-becərilir.  Qi-
danın  həzmi  pozulduqda,  sinqa  əleyhinə,  nefritdə,  hipertoniya 
və ürək xəstəliklərində istifadə olunur. 
Çörək  ağacı  –  Хлебное  дерево  –  Artocarpus  com-
munis  və  ya  A.  altilis.  Tut  Moraceae  fəsiləsindəndir.  Vətəni 
Malay arxipelaqıdır. Cənubi Asiyada daha çox becərilir və əha-
linin qidasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. 
 
174
Çörək ağacı diametri 15-30 sm olan dairəvi formada mü-
rəkkəb  meyvə  əmələ  gətirir.  Qabığı  yaşıl,  sarımtıl-yaşıl  və  ya 
qəhvəyi  rəngdədir.  Ətliyi  xəmirəoxşar  sarımtıl  kütlədən  iba-
rətdir.  Daxilində  2-3  ədəd  şabalıd  boyda  iri  toxumu  olur. 
Meyvəsinin iyi xoşagəlməyəndir. Meyvəsi kulinariyada tərəvəz 
kimi  bişirilmiş  halda  istifadə  olunur.  Bəzən  onu  torpağa 
basdırıb pendir kimi fermentləşdirdikdən sonra yeyirlər. 
Tərkibində 16,8-17,9% karbohidrat, 1,3-1,5% zülal, 0,9% 
minerallı  maddələr,  0,2-0,3%  yağ,  22  mq%  C,  0,2  mq%  B
1
, 
0,04 mq% B
2
, 0,02 mq% β-karotin, 422 mq% kalium, 36 mq% 
fosfor vardır. 100 qr-ı 76 kkal və ya 323 kCoul enerji verir. 13-
14
0
C-də, 85-90% nisbi rütubətdə 15-20 gün saxlamaq olar. 
Ə
ncir – Инжир, винная ягода, смоковница – Ficus 
carica  L.  Tut  Moraceae  fəsiləsindəndir.  Əncir  tərkibinə  görə 
qidalı  meyvədir.  Əsasən  Zaqafqaziya,  Krımın  cənub  sahili, 
Qafqazın  Qara  dəniz  sahilləri  və  Orta  Asiyada  becərilir. 
Zaqafqaziyada yabanı halda bitən əncir də var. 
Ə
ncirin  tərkibində  78,9%  su,  15,5%  şəkər,  0,2%  turşu, 
1,4% azotlu maddə, 0,6% mineral maddə, 1,4% sellüloza, 0,3% 
yağ vardır.  Bəzi əncir sortlarında şəkərin miqdarı 20%-ə  çatır. 
Qurudulmuş  əncirdə  42-62%  şəkər  olur.  Şəkərlərdən,  əsasən 
qlükoza və fruktoza və az miqdarda saxaroza, turşulardan alma 
turşusu daha çoxdur. 
Ə
sasən təzə halda, qurutmaq, mürəbbə bişirmək və emal 
məqsədi  üçün  istifadə  edilir.  Təzə  əncir  saxlanılarkən  həddin-
dən  artıq  yetişdiyindən  qıcqırır.  Ona  görə  də  əncirin  saxla-
nılması və daşınması çətinlik törədir. Adi şəraitdə təzə halda 1-
2 gündən artıq saxlamaq mümkün deyildir. 0
0
C-də isə 5 sutka 
saxlamaq olar. Ticarətə qurudulmuş əncir də daxil olur. Bunlar 
yüksək qidalılığa malikdir. Orta hesabla bir əncirin çəkisi 30-60 
q təşkil edir. Bəzən biri 100 q gəlir.  
Ə
ncirin 400-dən çox sortu vardır. Ən çox  yayılmış sort-
larından  Xurma  əncir,  Kalimirna,  Dalmasiya  ənciri,  Buzov-
burnu, Bənövşəyi, Soçi,  Lardero,  Abşeron sarı ənciri, Armudu 

---

 
175
ə
ncir, Gəncə sarı ənciri, Kadota, Bionşet, Çapla, Ağ Fraqa və s. 
göstərmək  olar.  Əncir  qurusundan  narın  üyütdükdən  sonra 
qəhvəyə qatmaq üçün də istifadə edilir.  
Ə
ncirin  müalicəvi  xassələri. Tərkibində şəkərlə  yanaşı, 
zəngin tərkibə malik minerallı maddələr – kalium (1161 mq%), 
kalsium (227 mq%), maqnezium (117 mq%), fosfor (263 mq%) 
və  dəmir  (46  mq%)  vardır.  Əncirdə  müxtəlif  fermentlər  və 
sellüloza (6,19%) var. Lakin, əfsuslar olsun ki, ənciri təzə halda 
uzun  müddət  saxlamaq  və  daşımaq  praktiki  olaraq  mümkün 
deyil.  Ona  görə,  əncir  qurudulur,  ondan  mürəbbə,  sukat,  cem, 
kompot hazırlanır. Quru əncirdən qəhvə içkiləri hazırlanır. 
Ə
ncirdə sellüloza çox olduğundan, onu mədə-bağırsağın 
kəskin  iltihabında  istehlak  etmək  məsləhət  görülmür.  Tərki-
bində şəkər çox olduğundan şəkərli diabetdən əziyyət çəkənlər 
ə
ncir yeməməlidir. 
Ə
ncir  podaqra  xəstəliyi  olanlar  üçün  də  məsləhət  görül-
mür,  çünki  tərkibində  100  mq%-ə  qədər  quzuqulağı  (turşəng) 
turşusu  var.  Eyni  zamanda,  əncirin  tərkibində  kaliumun  çox 
olması ürək-damar sistemi xəstəliyindən əziyyət çəkənlər üçün 
ə
həmiyyətlidir. Qanazlığında təzə meyvələri yeyilir. 
Ə
ncir  sidikqovucu  və  mədəni  yumşaldıcı  xassəyə  ma-
likdir. Əncirdən həzm prosesini yaxşılaşdırmaq və böyrəklərdə 
daş olduqda sidik ifrazını artırmaq məqsədilə istifadə olunur. 
Xalq  təbabətində  əncir  həlimindən  və  mürəbbəsindən 
tərlədici və hərarətsalıcı vasitə kimi istifadə olunur. Süddə bişi-
rilmiş  əncir  qurusundan  (2  xörək  qaşığı  quru  əncir  1  stəkan 
süddə  və  ya  suda)  anginada  boğazı  qarqara  etmək,  quru 
öskürəkdə  və  bronxitdə  bəlğəmgətirici  kimi  içmək  məsləhət 
görülür.  Belə  həlimi  gündə  yarım  stəkan  2-4  dəfə  böyrək  və 
sidik  yollarının  xəstəliyində  qəbul  etmək  məsləhətdir.  Bəzən 
ə
ncir həlimi qastrit və qəbizlikdə tətbiq olunur. Əncir həlimin-
dən hazırlanan təpitmə yaralara və şişlərdə tətbiq olunur. 
Xalq  təbabətində  əncir  yarpaqlarından  alınan  həlimdən 
öskürək  və  ishalda  istifadə  olunur.  Bəzən  dizenteriyada  (qanlı 
 
176
ishalda)  əncir  və  gicitkən  yarpaqlarından  hazırlanan  həlimdən 
istifadə olunur. Əncir toxumları qəbizliyə qarşı yumşaldıcı təsir 
göstərir. 
Gürcü  alimləri  əncirdən  qatı  ekstrakt  olan  «leqvini» 
(Gürcücə  leqvi  əncir  deməkdir)  adlı  məhsul  alıb,  onu  sidik-
qovucu kimi istifadə etməyi məsləhət görürlər. Bu ekstrakt tünd 
qəhvəyi rəngli,  ətirli iyə və xoşagələn dada malikdir və  gündə 
(əsasən,  səhərlər)  100  q  qəbul  etmək  məsləhət  görülür.  Bu 
preparat  həm  də  qidalı  məhsul  olduğundan,  onu  uzun  müddət 
qəbul etmək olar.  
 
slami dəyərlərə əsasən əncirin insan sağlamlığına 
faydaları 
 
Ə
ncir  başqa  meyvə  və  tərəvəzə  nisbətən  ən  çox  lifə 
malikdir. Təkcə 1 ədəd quru əncirdə 2 q lif (sellüloza) var. Bu 
da  gündəlik  ehtiyacın  20%-ni  təşkil  edir.  Son  10-15  ildə 
aparılan tədqiqatlar bitki mənşəli qidalarda mövcud olan liflərin 
həzm  sisteminin  düzgün  fəaliyyəti  baxımından  çox  vacib 
olduğunu ortaya qoyub. Qida kimi qəbul edilən lifin həzmə və 
bəzi  xərçəng  növlərinin  yaranma  ehtimalını  aşağı  salmağa  kö-
mək etdiyi bəllidir. Qida üzrə mütəxəssislər lif qəbulunun ideal 
yolu  kimi  lif  baxımından  zəngin  olan  əncir  yeməyi  tövsiyə 
edirlər. 
Lifli  qidalar  həllolunan  və  həllolunmayanlara  ayrılır. 
Həllolunmayan  lif  baxımından  zəngin  qidalar  bədəndən  atılan 
maddələrə  su  qazandıraraq  bağırsaqlardan  keçidi  asanlaşdırır. 
Bununla  da  həzm  prosesini  sürətləndirərək  onun  sistemli 
fəaliyyətini təmin edir. Həll olunmayan lifli qidaların orqanizmi 
kolon
  xərçəngindən  qoruması  da  müəyyən  edilib.  Həll  olunan 
lifli  qidaların  isə  qandakı  xolesterin  səviyyəsini  20%-dən  çox 
aşağı saldığı təsdiq olunub. Buna görə də onlar ürək xəstəlikləri 
riskini  azaltmaq  baxımından  böyük  əhəmiyyət  daşıyır.  Əgər 
qanda  çox  miqdarda  xolesterin  varsa,  bu  qan  damarlarında  yı-

---