Milli Virtual Kitabxananın təqdimatında Erix Mariya Remark

«Katakomba»dan sonra xəstəxana adama cənnət kimi görünürdü. Əlbəttə, burda da 
dərd-ələm, əzab-işgəncə, xəstəlik vardı, ancaq bilirdin ki, onların nəsə ağlasığan 
bir səbəbi var. Niyə belə olduğunu bilirdin və bir də onu bilirdin ki, nəyi eləmək 
olar, nəyi yox... Hər şey gerçək idi və görürdün, ona qarşı nəsə eləməyə çalışırdın... 
Veber müayinə otağında oturub qəzet oxuyurdu. Ravik onun çiyinləri üzərindən 
ötəri qəzetə baxıb: 
– Yaxşı yazıblar, eləmi?–dedi. 
Veber qəzeti yerə tulladı: 
288 
– Satqınlar! Bizim siyasətçilərin əlli faizini asmaq lazımdır! 
– Doxsan faizini,–deyə Ravik düzəliş verdi.–Düranın xəstəxanasında yatan 
qadından xəbər var? 
Veber hirsli-hirsli siqaret çıxardı: 
– Yaxşıdır... Sizin nə vecinizə, Ravik?! Ancaq mən fransızam! 
– Mən isə heç nəyəm... Ancaq istərdim ki, Almaniyanın bütün bədbəxtliyi də bu 
cür satqınlıqdan ibarət olsun. 
Veber başını qaldırdı: 
– Mən yenə boş-boş danışdım, bağışlayın!–Siqareti yandırmaq da yadından 
çıxmışdı.–Müharibə ola bilməz, Ravik! Sadəcə olaraq, mümkün deyil! Hamısı 
hədə-qorxu, hay-küydür! Son anda nəsə olacaq...–O susdu. Əvvəlki inamından 
nişanə qalmamışdı.–Uzaqbaşı, bizim Majino xəttimiz var! 
Son sözləri deyəndə, elə bil, kiməsə yalvarırdı... 
– Əlbəttə!–Ancaq Ravikin səsində də inamsızlıq vardı. Bunu yüz dəfə eşitmişdi. 
Fransızlarla söhbət həmişə bununla bitirdi. 
Veber alnının tərini sildi: 
– Düran var-yoxunu Amerikaya göndərib. Katibəsi dedi. 
– Elə də olmalı idi! 
Veberin bərəlmiş gözləri Ravikə dikildi: 
– Özü də Düran tək deyil. Mənim qaynım da fransız aksiyalarını amerikan 
aksiyalarına dəyişib. Qaston Nere də bütün pullarını dollara çevirib seyfində 
saxlayır. Deyirlər, Düpon da bağında bir neçə kisə qızıl basdırıb...–O ayağa 
durdu.–Danışmağa dilim də gəlmir. Heç inanmaq istəmirəm! Ola bilməz ki, 
Fransanı satsınlar, dağıtsınlar. Təhlükə yaranan kimi hər şey birləşəcək! Hər şey! 
– Hər şey...–deyə Ravik də qüssəli-qüssəli təkrar etdi.–Sənaye də, indidən 
Almaniya ilə alverə başlamış siyasətçilər də... 
Veber özünü güclə ələ aldı: 
– Ravik! Bəlkə... bəlkə, başqa şey haqda danışaq? 
–Yaxşı... Mən Ket Heqstremi Şerbura aparacağam. Gecəyarı qayıdaram... 
– Oldu...–Veber tövşüyürdü.–Bəs siz... siz nə fikirləşirsiniz, Ravik? 
– Heç nə. Fransız konslagerinə düşəcəyəm. Hər halda, almanlarınkından yaxşı olar. 
– Ola bilməz! Fransa qaçqınlara toxunmaz! 
– Baxarıq! Mütləq elədir, burada ayrı söhbət ola bilməz. 
– Ravik... 
– Yaxşı, baxarıq. Ümid edək ki, siz deyəndir. «Luvr» muzeyindəki yır-yığışdan 
xəbəriniz var? Ən yaxşı şəkilləri Mərkəzi Fransaya köçürürlər. 

---

– Xeyr. Bunu haradan bilirsiniz? 
– Günortadan sonra getmişdim. Şartr kilsəsinin vitrajlarını da qablaşdırıblar. 
Dünən də oradaydım. Çox sentimental köçhaköçdür! İstəyirdim, onlara bir də 
baxım, ancaq yığışdırmışdılar. Axı təyyarə meydanı ora lap yaxındır! Yerinə təzə 
şüşələr də salınıb. Lap keçən il Münxen konfransı keçiriləndə elədikləri kimi... 
– Görürsünüz?!–Veber elə bu sözlərdən yapışdı.–Onda da heç nə olmadı. Yalandan 
hay-küy qalxdı, ancaq Çemberlen sülh çətiri ilə özünü yetirdi. 
289 
– Elədir. Ancaq unutmayın ki, sülh çətiri Londondadırsa, zəfər ilahəsi də 
«Luvr»dadır. Düzdür, başı yoxdur, ancaq qalacaq... Çox ağırdır, apara bilmirlər. 
Yaxşı, mən getdim, Ket Heqstrem gözləyir. 
Dümağ «Normandiya» gəmisi qaranlıq limanda öz əlvan işıqları ilə min rəngə 
çalırdı. Dənizdən sərin, duzlu külək əsirdi. Ket paltosunun yaxasını bərk-bərk 
bağladı. Çox arıqlamışdı. Almacıq sümükləri çıxmış sifətindəki qorxunc iri gözləri 
qaranlıq çökmüş bir cüt gölə bənzəyirdi. 
– Qalsaydım, yaxşı olardı...– Ket dilləndi.–Getmək birdən-birə elə ağır gəlir ki! 
Ravik diqqətlə onun üzünə baxdı. O nəhəng gəmi gəlib dayanmışdı, pilləkənləri 
işıqlı idi və camaat da içəri dolurdu. Çoxu da elə tələsirdi ki, elə bil, son anda 
gecikməkdən qorxurdu... O işım-işım işıldayan saray gəlib dayanmışdı və indi 
onun adı «Normandiya» deyil, «Can qurtarmaq», «Aradan çıxmaq», «Xilas 
olmaq» idi. O, indi Avropanın min-min şəhərində, evlərində, miskin 
mehmanxanalarında, zirzəmilərində yaşayan min-min adam üçün əlçatmaz bir 
xəyal idi və ölümün için-için yediyi bir adam da yanında dayanıb mehriban, həlim 
səslə deyirdi: «Qalsaydım, yaxşı olardı...» 
Hər şey öz mənasını itirmişdi. İstər «İnternasional»da qalan mühacirlər, istərsə də 
Avropanın min-min «İnternasional»larındakı didərginlər, əzabkeşlər, nədənsə 
qaçıb canını birtəhər qurtaranlar, ümidsizlər bu gəmiyə minə bilsəydilər, «min 
şükür!» deyərdilər, bilet tapsaydılar, sevincdən dəli olar, hıçqıra-hıçqıra ağlayar, 
pilləkənləri qucaqlayıb öpər, möcüzəyə inanardılar... O bilet ki indi külək ölümünə 
doğru gedən bir adamın yorğun əlində yelləndirirdi və həmin adam da deyirdi: 
«Qalsaydım, yaxşı olardı...» 
Bir dəstə amerikalı gəldi. Yavaş-yavaş, deyə-gülə, səs-küy sala-sala... Dünyanın 
özü boyda vaxtları vardı. Onları getməyə səfirlik tələsdirmişdi. İndi də onu 
müzakirə edirdilər. Heyif, bir az da qalardılar! Qalıb bütün bu işlərin sonunu 
görsələr, lap fin (29) olardı! Onlara nə olası idi ki? Ax, bu səfirlik! Amerika ki 
bitərəfdir! Heyif! 
Ətir qoxusu. Bərbəzək. Bir-birinə göz vuran brilyantlar. Bir az bundan qabaq 
«Maksim» restoranında oturmuşdular. Dollarla nə ucuz düşürmüş! Axırda da 
«Karton 29», «Pol Roje 28» içdilər. İndi də gəmi... Gedib barda oturacaq, «Trik- 
Trak» oynayacaq, bir neçə qədəh də viski içəcəklər...Ancaq konsulluqların 
qabağında indi nə qədər ümidsiz adam dayanıb, ölüm qorxusu da başlarının üstünü 
alıb və artıq getməyə hazırlaşan əməkdaşlar, ya da xırdaca bir məmur hərbi səhra 
məhkəməsi kimi hökm verir, başını bulayır: «Yox! Viza olmayacaq Yox, mümkün 
deyil!» Beləliklə də, bu səssiz-səmirsiz günahsızlara səssiz-səmirsiz ölüm hökmü 
oxunurdu. Ravik diqqətlə gəmiyə baxdı. O, indi adi gəmilikdən çıxıb, Nuhun 

---