Milliy boylik uning tarkibi va ko’paytrish omillari

O’zbekiston tabiiy boyliklari umumiy hamda ishlab chiqarish hajmi
(2018 yil holatiga)⁹

№	Tabiiy boyliklar	O’lchov birligi	Zaxirasi	Qazib olish (2018)	Ishlab chiqarish, yiliga
1	Oltin	tonna	5990,5	89,9	>50
2	Kumush	tonna	21559,9	232,3	>50
3	Uran	ming tonna	96,7	3,6	17
4	Mis	ming tonna	16336,2	137,1	>100
5	Volfram	ming tonna	123,6	-
6	Neft	million tonna	178,1	0,9
7	Tabiiy gaz	milliard m3	2239,9	55,4	>50
8	Ko’mir	million tonna	1950,1	3,5	>50

O’zbekistonda uranning mineral xom ashyo bazasi vujudga keltirilgan, uning negizida Navoiy kon metalurgiya kombinatining bir qator korxonalari ishlab turibdi. Uranning qidirib chamalangan zahiralari qumtoshga taalluqli bo’lib, ularni yuqori samarali va ekologik jihatdan muxofazalangan yer ostida ishqorini yuvish usuli yordamida qazib olish mumkin.

Respublikamiz Uchquloch va Xondiza konlarida jamlangan qo’rg’oshinning ko’plab zahiralariga ega. Xondizada qo’rg’oshin va ruh bilan birga mis, kumush, kadmiy, selen, oltin ham mavjud.
Markaziy Qizilqumda fosforit konlari qidirib topilgan bo’lib, ular kimyo va boshqa iqtisodiyot tarmoqlari uchun qimmatli xom ashyo, qishloq xo’jaligi uchun o’g’it ishlab chiqarish imkonini beradi.

4. 
   Iqtisodiy o’sishni ta’minlashda milliy boylikni yaratish va undan samarali foydalanish yo’nalishlari
   

Harqanday mamlakat milliy boyligining ko’payishi uning asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan moddiy boyliklar va ularni ishlab chiqarish hamda oltin-valyuta zahiralari hajmining o’sishi bilan bog’liq. Shu o’rinda ta’kidlash joizki,O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida ta’kidlanishicha, “Iqtisodiyotdapozitiv o’zgarish kuzatilmoqda. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar 4,2 mlrd.dollarni tashkil etib, 2018 yilga nisbatan 3,1 milliard dollarga yoki 3,7 barobar o’sdi. Investitsiyalarning YaIMdagi ulushi 37%ga yetdi. Iqtisodiy o’sish 5,6%ni tashkil etdi, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 6,6%ga, eksport 28%ga ko’paydi, oltin-valyuta zaxiralarimiz 2,2 mlrd dollarga ortib, 28,6 mlrd dollarga yetdi”¹⁰.

O’tgan2019yildaerishilganijobiynatijalarmamlakatmilliy boyligining o’sishiga bevosita ta’sir ko’rsatishitabiiy hol, albatta.Bu esa, o’z navbatida, milliy boylikning tarkibiy qismlarini chuqur tahlil qilishni taqozoqiladi.Milliyboyliktarkibiyqismlarinitahlilqilishuchun ularni ma’lum bir mezonlar bo’yicha tasniflash zarur bo’ladi.
Milliy boylik tarkibiy qismlarini tasniflashda eng avvalo, uning hajmi va tarkibi to’g’risidagi tahliliy ma’lumotlarni shakllantirish zarur. Iqtisodchilar milliy boylik unsurlarini guruhlarga ajratish va tasniflashda iqtisodiy aktivlar, ularning shakllanish manbalari, maqsadi va foydalanish yo’nalishlari,daromad darajasi,kapitalning moddiy va nomoddiy turlarga bo’linish hususiyatlari,foydalaniladigan resurslar turlari,mulkchilik shakllari,ijtimoiy foydali mehnat sohalari (ishlab chiqarish va noishlab chiqarish),mamlakat hududlari,iqtisodiy hududlar, ishlab chiqarish jarayonidagi o’rni va roli,mikrova makro darajalarda shakllanish hususiyatlaribo’yichaalohidabelgilarga e’tibor qaratishni ta’kidlashadi¹¹.
Bizning fikrimizcha, yuqoridagilardan kelib chiqqan holda miilliy boylik unsurlarini quyidagi tartibda guruhlash maqsadga muvofiqdir:
-geografik belgilar bo’yicha (hudud va mintaqalar darajasida);
-shakllanish darajalari bo’yicha (mikro, mezo va makro darajalar);
-ishlab chiqarish jarayoni bosqichlari va turlari bo’yicha (takror ishlab chiqarish jarayonidagi o’rni va rolidan kelib chiqqan holda).
MHT nuqtai-nazaridan milliy boylik deganda, mamlakatda muayyan davrda mavjud bo’lgan barcha iqtisodiy aktivlar, ya’ni, nomoliyaviy va sof moliyaviy aktivlar yig’indisi tushuniladi (4-jadval).
Milliy boylikni shakllanish manbalari bo’yicha guruhlash uni moddiy va nomoddiy ne’matlar yig’indisi sifatida qarash imkoniyatini beradi. Ya’ni, iqtisodiy aylanmagan jalb qilingan va jamg’arilgan mehnat mahsullari (bino-inshootlar, asbob-uskunalar, xom ashyo, kiyim-kechak va x.k.) hamda nomoddiy ne’mat hisoblangan boshqa boyliklar (patent, mualliflik huquqi, litsenziya va h.k.)¹².
2-jadval