Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
395 
XI BÖLMƏ 
 
COĞRAFİYA 
 
 
NEHRƏM DAŞDUZ YATAĞININ GENEZİSİNƏ DAİR YENİ KONSEPSİYA 
 
Abasov O.Z. 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 
E-mail:
 
[e-mail] 
 
Naxçıvan çökəkliyində bir sıra çökmə mənşəli filiz və qeyri-filiz yataqları geniş yayılmışdır. Onların 
içərisində Miosen yaşlı Nehrəm və Naxçıvan duz yataqları böyük ehtiyata malik olduğu üçün böyük iqtisadi 
əhəmiyyət kəsb edir. Nehrəm daşduz yatağının məhsuldar qatının qalınlığı 90 m-ə çatır və B+C
1 
kateqoriyaları üzrə balans ehtiyatları 737 mln. ton, C
2
kateqoriyası üzrə 644 mln. ton, proqnoz resursları isə 
1,2-1,5 mlrd. ton təşkil edir.
Nehrəm daşduz yatağının öyrənilməsi 1950-ci ildən başlamış, sonradan mədən-
geofiziki üsullarla yatağın ərazisi dərindən öyrənilmiş və onun yer altında yayılma kökləri dəqiq təyin 
edilmişdir. Nehrəm daşduz yatağının litoloji tərkibi əsasən halit, gips, duzlu tutqun boz gillərdən və 
hallopelitlərdən ibarətdir. 
Nehrəm daşduz yatağının 90 m-lik məhsuldar qatı qum qatı üç hissəyə ayırır. Ən qalın halit qatı 
kəsilişin üst hissəsindədir. Halitlərin kimyəvi tərkibində Na
2+
və Ca
2+
əsas rol oynayırlar. K
+
və Mg
2+
miqdarı 
olduqca cuzidir. Daha doğrusu 1%-dən azdır. Hallopelitlərin 40% gil mineralları təşkil edir. Gil mineralları 
ancaq detrit mənşəlidir. Sulfat layları ancaq anhidritlə təmsil olunmuşdur. Yatağ morfoloji cəhətdən nəhəng 
bir linzanı xatırtlardır. Yatağın dəqiq stratioqrafiyasını Ş.A.Əzizbəyov öyrənmişdir. Yatağın genezisi 
haqqında əsas tədqiqatları hələ 1960-cı illərdə aparmışdır. Nehrəm daşduz yatağının genezisi və morfoloji 
quruluşu 1970-ci ildə Ç.M.Xəlifəzadə tərəfindən öyrənilmiş və onun göl mənşəli olduğu müəyyən 
edilmişdir.
Yatağın göl mənşəli olması aşağıdakı amillər vasıtəsilə asanlıqla təsdiq olunur: 
a) Nehrəm daşduz yatağının quruluşunda demək olar ki, çox vacib karbonat mərhələsini demək olar ki, 
iştirak etmir. 
b) Hallopelitlərdə və halitdə yatağın qədim dənizlə əlaqəsinin olduğunu göstərən K
+
elementinə rast 
gəlinir. 
c) Yatağın quruluşunda gips (anhidrit) kristalları kalsit ilə bir paragenezdə rast gəlinir.
Bütün yuxarıda sadalananlar Qaraboğaz qol körfəzinə oxşar dənizlə əlaqədar laqunda yox, Orta 
Miosenin reqressiyası zamanı əmələ gəlmiş arid iqlim şəraitində böyük göllərdə əmələ gəlməsini bir mənalı 
təsdiq edir. Azərbaycanın Nehrəm yatağından olan daşduzun hallopelitlərinin hərtərəfli litoloji tədqiqatının 
nəticələrinin müqayisəli təhlili aparılmışdır. Hərtərəfli analiz nəticəsində, <0.001 mm həll olunan hissənin 
maddi tərkibi və hallopelitlərin detrital mənşəyi aydınlaşdırılmışdır. Maqneziumun əhəmiyyətsiz miqdarının 
və hallopelitlərin həll olunan hissəsində kalium və hallofil elementlərin tam olmamasının bu bölgənin 
Naxçıvan çökəkliyindəki daş duz yataqlarının kontinental mənşəyili olması birmənalı şəkildə sübut edilir.
Bu günə qədər, Naxçıvan və Nehrəm daşduz yataqlarının hallopelitlərinin maddi tərkibi və genezisi 
haqqında məlumatlar geoloji ədəbiyyatda açıq sual olaraq qalır. Yalnız müasir geoloji ədəbiyyatda 
hallopelitlərin halogen yataqlarının əsas hissəsi olduğu məlumdur. Orta və Üst Miosen hallopelitlərinin bir 
hissəsindəki geoloji təbəqələr çox zəif və sadə paragenetik minerallardan (kalsitlər, anhidritlər halit) 
ibarətdir.
Məhsuldar təbəqənin bazasında açıq mavi anhidrit və qırmızı-boz qumdaşı və zəif əhəngli qara gillər 
vardır. Bəzi yerlərdə bu gillər nadir daş duz kristalları olan yaşıl-boz rəngli qumdaşlarına çevrilir. Bu 
təbəqənin qalınlığı 13 m-ə çatır. Növbəti duz qatlı təbəqə 45-90 m qalınlığında daşduzdur, əvəzinə daha 
yüksək dəyişkən qalınlıqdakı gips və anhidrit ilə əvəz olunur. Nehrəm sahəsinin duzlu təbəqələrinin hissəsi 
qırmızı-qəhvəyi, zəif əhəngli gillərin qalın bir hissəsi ilə alevrolitlərin aralıq qatları ilə bitir. Üzərində qırmızı 
rəngli gilin qalınlığı olduqca geniş (40 ilə 360 m) həddlərdə dəyişir. 

---