Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university
MORDENİTİN MÜXTƏLİF KATİON FORMALARININ TƏDQİQİ
Yüklə 8,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
| MORDENİTİN MÜXTƏLİF KATİON FORMALARININ TƏDQİQİ
Fərəcova H.C. Sumqayıt Dövlət Universiteti E-mail: ferecovahevva@gmail.com Ümumi şəkildə seolitin ilkin strukturuna tarazlıqda olan alümosilikat gövdəsi-mübadilə kationu-su molekulundan ibarət sistem kimi baxmaq olar. Suyun bir hissəsinin və ya hamısının seoloitdən çıxarılması nəticəsində yuxarıda göstərilən tarazlıq pzulduğundan, sistem dehidratlaşma şəraitinə uyğunlaşmalıdır. Bu uyğunlaşmanın xarakteri həm alümoslikat strukturunun, həm də mübadilə kationlarının təbiətindən asılıdır. Müxtəlif struktur qruplu təbii kalsiumtərkibli seoloitlərin termiki davamlılıqlarının sistemli şəkildə öyrənilməsi zamanı məlum olmuşdur ki, dehidratlaşma zamanı bu seolitlərdə hidroksidtərkibli birləşmələrin alınması ilə bərk fəzada hidroliz prosesi baş verir. Alınan birləşmədə hidroksil qruplarının sayı stexiometrik miqdarda olur. Bununla əlaqədar olaraq, bu seolitlərin başqa “hidroksil əmələgətirən” formalarının alınması və termiki stabilliklərinin başlanğıc seolitin termiki stabilliyi ilə müqayisəsi böyük maraq kəsb edir. Odur ki, mordenitin müxtəlif kation formalarının alınması və onların termiki davamlılığının kationun təbiətindən asılılığının öyrənilməsi məsələsi aktualdır. Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 49 Bu işdə təbii mordenitin iki nümunəsi (Na + və ilkin nümunə) eyni zamanda sintetik mordentin iki nümunəsi tədqiq edilmişdir.Bütün tədqiq olunan nümunələr bir-birindən dehidratlaşmanın xarakterinə görə fərqlənirlər. Mordenitin yüksək termiki davamlığa malik olduğu ədəbiyyatdan məlumdur. Bu səbədən mordenitin dehidratlaşma prosesinin müəyyən mərhələləri öyrənilmişdir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, mordenitin müxtəlif kation formalarında suyun İQ udulma spektrləri, klinoptiolitin kation formalarının İQ- spektrləri ilə çox oxşardır. Bu oxşarlıq onunla əlaqədardır ki, hər iki seolitdə kationun təbiətindən asılı olmayaraq deformasion udulma zolağı intervalında bir udulma zolağı müşahidə olunur. Yalnız H-forma, mordenit istisna təşkil edir. Hidroksonium ionuna aid 1680 sm -1 udulma zolağı alınır. Hər iki seolitdə OH - valent udulma intervalında suya aid geniş udulma zolağı alınır.Sintetik Na-mordenitin İQ-spektrində suyun deformasion udulma zolağı intervalında 1640 sm -1 suya aid nazik udulma zolağı alınır (şəkil 1). 100-200 ℃ temperatur intervalında sorulmadan sonra 1610 və 1650 sm -1 iki udulma zolağı müşahidə olunur. OH - valent udulma sahəsində 3620 sm -1 geniş asimmetrik udulma zolağı alınır. Eyni zamanda həyəcanlanmamış OH - -qrupuna aid 3740 sm -1 udulma zolağı alınır. 300 ℃ temperaturda sorulmadan sonra 1620 sm -1 udulma zolağı 1585 sm -1 udulma zolağına qədər yerini dəyişir. Eyni zamanda molekulyar suya aid olan 1650 sm -1 udulma zolağının intensivliyi azalır. 500 ℃ temperaturda sorulmadan sonra bu udulma zolağı spektrdən tamamilə itir. Eyni zamanda 3000-3800 sm -1 intervalında hidroksil qrupuna aid zəif udulma zolağı alınır. Hidroksil qrupları yəqin ki, kation çatışmamazlığı nəticəsində əmələ gəlir. Rehidratlaşma prosesindən sonra Na-mordenitin başlanğıc spektri dəyişməz qalır. Deformasion udulma intervalında aşağı tezlikli udulma zolağının təbiətini aydınlaşdırmaq üçün Na-mordenitdə deyterilləşmə prosesi aparılmışdır (şəkil 2.). Bu zaman 1650 sm -1 udulma zolağı spektrdən itir, 1615sm -1 udulma zolağı dəyişməz qalır. Təbii Na-mordenitin spektri sintetik Na-mordenitin spektrindən onunla fərqlənir ki, birincidə deformasiya udulma intervalında suyun deformasion udulma zolağı daha enli alınır. Bu onunla əlaqədardır ki, təbii Na-mordenit sintetik Na-mordenitdən fərqli olaraq təmiz natrium seoliti deyil, bunu kimyəvi analizin nəticələri də göstərir. Şəkil 1. Sintetik Na-mordenitin dehidratlaşma (a) və rehidratlaşmadan (b) sonra İQ- spektrləri a) 1-ilkin nümunə, 2-100, 3-300, 4-500, 5-600 ℃ temperaturda sorulmadan sonra; b) 1-200 ℃ temperaturda sorulmadan sonra rehidratlaşma; 2-200 ℃ temperaturda sorulmadan sonra iki saat D 2 O ilə qarşılıqlı təsirindən sonra; 3-2-dən sonra 20 ℃ temperaturda sorulma; 4-500temperaturdan sonra rehidratlaşma zamanı;5-600 ℃ temperaturdan sonra rehidratlaşma Şəkil 2. Na-mordenitin müxtəlif temperaturlarda sorulmadan sonra İQ-udulma spektrləri: 1. İlkin nümunə. 2-200, 3-400,4-500 ℃ temperaturda sorulmadan sonra;5-500 ℃ temperaturda sorulmadan sonra, rehidratlaşma |