137
Rus tilidan diplomatik hujjatlar,
axborot materiallari, qishloq xo‘jaligi,
ilmiy, tibbiy texnika, tarix va boshqa sohalarga oid tarjimalar “Turkiston
viloyatining gazetasi” sahifalaridai nashr ettiriladi. Mazkur jarayonda Furqat,
Sattarxon, Isoqxon Ibratlarning adabiy va publitsistik faoliyati alohida o‘rin tutadi.
Sattorxon 1883-1890 yillar davomida tahrirriyatda muharrir yordamchisi va
tarjimon bo‘lib ishlaydi. Ularning maqolalarida so‘zlar
qanday talaffuz qilingan
bo‘lsa, yozuvda shunday aks etgan:
tiligraf, dovut, moshin, fatagraf, ganiral,
gubernatur, ueznoy, afitser, kamissiya
. Isoqxoning quyidagi fikrida rus tilidan
o‘zbek adabiy tiliga o‘zlashgai leksik unsurlar yaqqol ko‘rinadi: “Asrimiz
madaniyati bor edi, chunonchi,
otash aroba, tiligrom, tilifo‘n, iliktr fanirlari
, hatto
uchadurgon
ayripilon, giramo‘fun, fatagarof, tipogrof, litogirof, anvoi
mashinalar: avtomo‘bel, valisafet
hammasi mavjud edi”.
Gazeta publitsistik uslubda qo‘llangan ruscha
va u orqali boshqa yevropa
tillaridan kirgan leksemalarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
1. Siyosiy, diplomatik tushunchalar:
sudya, komissiya, konsul, duma, siezd,
monifest, zabostufka, onorxiya
kabi
2. Harbiy terminlar:
pulkovnik, kopiton, giniral, litinont, ofitser
va hokazo.
3. Pochta-telegraf bilan bog‘liq atamalar:
tiligraf po‘shtaxona, morka,
tilfo‘n.
4. Matbuotga doir so‘zlar:
redoksiya, gazetxona, harf bosadurgon moshina
singari.
Ba’zi ruscha so‘z va birikmalar arabcha, forscha so‘zlar bilan tarjima qilib
berilgan:
ministr - vazir, pedsovet - ilmiya maslahatin, geografiya - jahonnoma,
xirurg - jarroh, arxitektor - tarroh, vrach - hakim, professor – mudarris.
Gazeta tilida o‘zbek tilida mavjud bo‘lgan yasovchi affikslar, ya’ni -lik, ma,
-chi, -xona, kabi affiks yordamida yangi so‘zlar yasalgan:
g‘o‘za ekuvchi,
oktyabrchi, saylovchi, gazitachi, hurriyatchi, otishma, po‘shtaxona
kabi.
Muhimi, publitsistik uslubga ayrim xususiyatlar badiiy adabiyotga ham
singib bordi. Bunda Furqat, Isoqxon, Sattorxonlar kabi ijodkorlarning roli katta
bo‘ldi. Ular o‘zbek tilining lug‘at tarkibi, gazeta-publitsistik uslubini yangi so‘z,
138
ifoda, atamalar hisobiga boyitish uchun intildilar.
Dostları ilə paylaş: