Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

Bir  Postmodern  Sosyoloji  Var  mıdır?
,  (Çev.-  Der.  Hüsamettin  Arslan),  retorik 
Hermeneutik ve Sosyal Bilimler, Paradigma Yayınları, İstanbul 2002, s.116 
272
 Zygmunt Bauman, 
Özgürlük
, (Çev.: Vasıf Erenus), Sarmal Yayınevi, İstanbul 1997, s.10. 
273
 Zeitlin’den Akt. George Ritzer, 
Sosyoloji Kuramları
, (Çev.: H. Hülür), De Ki Yayınları, Ankara 2013, 
s.8 

---

115 
 
aynı  zamanda  modern  sosyolojinin  kurucu  babalarından  sayılan  Durkheim’dir. 
Sosyolojinin bilimsel yöntemlerini belirleyen Durkheim, toplumsal iş bölümü, mekanik 
ve  organik  dayanışma,  anomi  gibi  önemli  kavramları  sosyolojiye  kazandırır.  Bunun  
yanında  intihar  olayları  üzerine  yaptığı  sosyolojik  araştırmayla  da  öncü  olmuştur. 
Kısaca Durkheim’e göre, toplumsal olgular maddî ve maddî olmayan olgulardan oluşur. 
Bu  nedenle  sosyolojinin  görevi  de  bu  toplumsal  olguları  araştırmaktır.  Yöntem  ve 
ilkeleri  belirlemesi  açısından  bakıldığında  Durkheim,  sosyolojiyi  felsefeden  net  bir 
şekilde ayırarak, sosyolojinin bağımsız bir disiplin olmasını sağlamıştır.
274
 
Sosyolojinin  ortaya  ilk  çıkışında  her  ne  kadar  Fransız  etkisi  göze  çarpsa  da 
sosyolojide çığır açan üç dev isim  Marx, Weber ve Simmel Almandır. Burada hemen 
söylemek  gerekir  ki,  Marx’ın  ekonomi  politik  düşüncesi  sonraki  Alman  sosyolojisi 
üzerinde  derin  bir  etkiye  sahiptir.  O  toplumu  bir  çatışma  alanı  olarak  görür.  Marx 
kapitalist  toplumu,  temelde  üretim  araçlarını  elinde  bulunduran  burjuvalar  ve  emeği 
dışında  hiçbir  şeyleri  olmayan  işçiler-proleter-  biçiminde  iki  sınıflı  bir  toplum  olarak 
görür.  Bu  temel  belirleme,  Marx’ın  düşüncelerinin  ekonomik  indirgemecilikle 
suçlanmasına  da  kaynaklık  eder.  Ayrıca  gelecekte  devrimle  gerçekleştirilecek  olan  ve 
sınıfsal  çatışmayı  ortadan  kaldıracağını  varsaydığı  sınıfsız  komünist  toplumu  işaret 
etmesi,  Marx’ın  diyalektik  sosyolojisine  destek  verenleri  artırdığı  gibi  ona  karşı 
çıkanları da artırmıştır. 
Marx’ın 
devrimci 
duruşu, 
akademik 
sosyoloji 
tarafından 
ideolojik 
bulunduğundan, Marx’tan sonraki sosyolojinin doğrudan veya dolaylı olarak bir Marx 
eleştirisi olarak devam ettiğini söyleyebiliriz. Çünkü Marx fotoğrafını çektiği kapitalist 
toplumun  sorunlarına,  kabul  edilsin  ya  da  edilmesin  bir  çözüm  önermiştir.  Oysa; 
sosyolojiye  genel  yaklaşım  biçimi,  sosyoloji  biliminin  herhangi  bir  çözüm  üretmesi 
değil, sadece toplum  analizi  yapması görevidir. Nitekim  Marx’ın  ardıllarından Weber, 
modern toplumu ekonomik ilişkilerden ziyade bir rasyonelleşme süreci olarak ele alır. 
Hem  Marx’ın  hem  de  Weber’in  kuramları  yapısı  gereği  makro  kuramlardır.    Oysa 
Alman  sosyolojisinin  diğer  önemli  düşünürü  Simmel,  birey  ve  ilişkileri  bağlamında 
toplumdaki  mikro  yapıları  ele  alır.  Simmel’e  göre,  iki  kişilik  bir  gruba  üçüncünün 
eklenmesiyle  farklı  sosyolojik  gelişmeler  ortaya  çıkar.  Bir  bakıma  gerçekte  bu 
üçüncünün gelişiyle ortaya çıkan yeni statüler ve rollerle birlikte sosyolojik analiz veya 
                                                           
274
 Ritzer, 
Sosyoloji Kuramları
, s.15-16. 

---

116 
 
sosyoloji  mümkün  görülür.  Sonuçta,  Marx’ın  daha  az  sosyolojik  görülen  ekonomi 
politiğine  karşı  Weber  ve  Simmel’in  çalışmaları  hem  tamamen  sosyolojik  görülmüş 
hem  de  sonraki  sosyologlar  tarafından  birer  sosyolojik  çalışma  olarak  daha  çok  kabul 
görmüştür.
275
 
Fransız ve Alman sosyolojisi kadar olmasa da bir İngiliz sosyoloji geleneğinden 
de  bahsetmek  mümkündür.  Marx’ı  da  etkilemiş  olan  Adam  Smith’in  kuramı  dikkate 
değerdir.  Onun  kuramına  göre,  toplumsal  alan  ve  birey  davranışları  üzerinde  politik 
ekonomi  etkilidir.  Smith  dışında  ve  belki  sosyolog  ûnvanına  daha  yakın  olan  Herbert 
Spencer,  toplumu  bir  organizma  olarak  görür  ve  buna  bağlı  olarak  evrimci  kuramını 
geliştirir.  Ona  göre  kısaca,  bu  organizma/toplum  giderek  daha  iyi  bir  aşamaya  doğru 
evrilir.
276
 Burada  kısaca  verdiğimiz  bilgiler  sosyoloji  tarihinin  temelinde  bulunur. 
Yirminci  yüzyıldan  itibaren  sosyolojide  giderek  daha  fazla  yaklaşım  gelişmiştir. 
Örneğin: Amerikan sosyolojisi, Feminist sosyoloji gibi. 
Yirminci yüzyılın ikinci yarısı iki kutuplu(liberal kapitalist blok ve sosyalist blok) 
bir  dünyadır.  Bu  dönem  toplumsal,  siyasal,  ekonomik  birçok  şeyin,  bu  iki  kutup 
arasında  yaşanan  soğuk  savaşın  etkisine  girdiği  bir  süreçtir.  1960’lardan  günümüze 
kadar geçen sürede ise dünyayı okuma biçimlerinde, yeni perspektiflerin ortaya çıktığını 
söyleyebiliriz. Bauman da bu genişlemeden yararlanır. Nitekim entelektüel gelişiminin 
ilk  yıllarında  Marx,  Camus,  Gramsci  ve  Habermas  gibi  düşünürlerden  etkilenen 
Bauman, bu süreçte topluma modern kuramlar -onun sosyolojik zemini ve toplumu ele 
alışı  daha  çok  Marksist  ya  da  sınıfsal  temeldedir-    perspektifinden  bakmasına  karşın, 
1980’lerden itibaren Foucault, Adorno, Castoriadis ve Levinas gibi düşünürlere yönelip 
postmodern  perspektife  kayarak  entelektüel  dünyasını  iyice  genişletmiş  olduğu 
söylenebilir.
277
 
Yaşama  dünyası,  sosyal  bilimlerdeki  farklı  disiplinlerin  çalışma  alanı  olduğu 
kadar  sosyoloji  de  aynı  insan  dünyasına  bakıp  araştırma  yapar.  Bu  disiplinlerin 
birbirinden  ne  yönden  farklılaştığına  bakan  Bauman;  örneğin  tarih,  ekonomi,  siyaset 
bilimi  vb.  farklı  bilgi  kümeleri/çerçevesi  ile  sosyolojinin  bu  insan  dünyasından  elde 
ettikleri  üzerinden  yola  çıkarak  sosyolojiye  bir  konum  arar.  Aslında  insan  dünyasının 
                                                           
275
 Ritzer,