Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.6.2. Etik ve Postmodernlik
Felsefenin alt disiplinlerinden olan etik ya da ahlâk felsefesi, pratik alanla ilişkili, değer içerikli bir disiplindir. Genel kanı ‘etik’in, teorik/soyut; ahlâk’ın ise pratik/somut yönlü olduğudur. Ahlâk, etimolojik köken itibarîyle Arapça kaynaklı olup Türkçe’ye de 429 Bauman, Yasa Koyucular ile Yorumcular , s.10 430 Bauman, Yasa Koyucular ile Yorumcular , s.11 431 Dennis Smith’ten Akt. Mustafa Demirtaş, Zygmunt Bauman’da Bilgi/İktidar İlişkisi ve Entelektüeller , (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2010, s.58. 432 Bauman, Bir Postmodern Sosyoloji Var mıdır ?, s.112. 164 Arapça’daki anlamını koruyarak geçmiştir. Batı dillerinde ahlâk, Lâtince ‘moral’ kavramına karşılık gelir. Bunun yanında ‘etik’in kökeni ise Yunanca ‘ethos’ kavramına dayanır. 433 Bu çalışmada etik ve ahlâk kavramlarının her ikisi de aynı şeyi (insan yaşamı ve davranışlarını) işaret edecek şekilde kullanılmıştır. İnsan eylemleri, yaşama biçimleri üzerinde duran; iyi-kötü kavramları ile ahlâkî davranışları teorik bir düzlemde konu edinen etiğin, insanlık tarihinde kadim bir problem olduğu herkesin malûmudur. Bu uzun tarih, daha sonraları Kant’ın ahlâk felsefesi için kullandığı, Adorno’nun ise “genelde felsefenin can alıcı sorusu” olduğunu söylediği “ne yapmalıyız?” sorusuna dayanır. 434 Gelgelelim modern dönemin yaşam pratiğine bakıldığında, insan eylemlerinin arkasındaki ilkeleri belirleyen, ‘ne yapmalıyız’ sorusundan öte, ‘nasıl yapmalıyız?’ sorusudur. Bu soru ışığında, hem çalışmamız açısından hem de Bauman açısından önemli olan etiğin (öncelikle modernlik teorisinde ve uygulamalarında) durduğu yeri belirlemektir. Daha sonraki amacımız, postmodern süreçle birlikte etiğin konumunu ve önemini açığa çıkarmaktır. Daha önceki sayfalarda açımladığımız akıl, bürokrasi, müphemlik, yasa koyuculuk, düzen ve holocaust gibi kavramlarda ve uygulamalarda görüldüğü üzere, dolayısıyla etik, bizzat modernliğin kendisinde bulunan sorunların toplandığı ya da bu kavramların hep birlikte dışarıda tuttuğu/dışladığı bir alan olarak görülebilir. Modern projenin ana hedefi, dünyayı tanrının/dinin/kilisenin elinden alarak; akıl, bilim çerçevesinde yeniden kurmaktır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, Ortaçağda egemen olan otorite dine dayanır ve ahlâk da dine indirgenmiştir diyebiliriz. Bütün dinler, ahlâkî iyi-kötü karşıtlığını, aslında günah-sevap karşıtlığı şeklinde inananlarına sunar. Bu çerçevede bütün dinlerde günah sıkıntılı bir konudur. Fakat günah, insana yabancı olmayan, dahası insanî bir şey/eylem olduğundan, dinler nazarında kabul edilen bir gerçekliktir. Bu yüzden dinler, “ tövbekârlık ve kurtuluş ” kapısını insana açar. 435 Başka bir açıdan söylersek dinler, insanda bulunan metafiziksel ‘boşluk’a, belirsizliğe yerleşmeye çalıştığından, buradaki, müphemlikten oluşan çatışmayı (günah-sevap) da kabul etmek zorunda kalmıştır. 433 Theodor W. Adorno, Ahlak Felsefesinin Sorunları , (Çev.: T. Birkan), Metis Yayınları, İstanbul 2012, s.19 434 Adorno, Ahlak Felsefesinin Sorunları , s.13. 435 Bauman, Parçalanmış Hayat-Postmodern Ahlak Denemeleri , s.12. 165 Hem insan hem de ahlâk, kendi içinde müphemliği barındırır ki bu müphemliği ortadan kaldırmak (ki mümkün değildir) ve ortaya mutlaklık/kesinlik dayatmak, insanın taşıyamayacağı bir yüktür. Modern akıl, dini/tanrıyı sınır dışı edip kendi hükümranlığını ilân etmesiyle, bir anlamda Dostoyevski’nin çok sonraları söyleyeceği bir sözün kapısını aralamıştır:“Eğer Tanrı yoksa her şey mubahtır.” 436 Esasen modern düzende bir eylemin dinsel olarak günah-sevap ya da ahlâkî açıdan iyi-kötü olarak değerlendirilmesi, akıl dışıdır. İnsanın eylemleri, modern kutsal aklın çıkarttığı yasalar ve iktidarın toplumsal yaşamı düzenlemek için oluşturduğu ‘iyi birey/insan’ prototipi (çalışan, yasalara uyan vb. gibi özellikler) çerevesinde değerlendirilir. Modernlikle beraber insan eylemlerini nitelendirmek için iyi, sevap, günah ve kötü kavramları terk edilerek bunların yerine, münhasıran ‘suç’ ve ‘yasal’ kavramları kulanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda modern proje, modernitenin akla vurgusu ile aklın ışığında gelişen diğer alanlar (sanayi, kapitalizm, bilim vb.), hep birlikte seküler hayatı şekillendirirken, müphemliği ve onu yaratan durumları, ötekileri, eylemleri ortadan kaldırmak ister. Bauman’ın deyişiyle modern proje: Sadece günahkârların değil aynı zamanda günahın da olmadığı, yalnızca seçim yapan insanların değil aynı zamanda bizzat yanlış seçim olanağının da olmadığı bir insanî dünyanın mümkün olduğunu koyultuyordu. Modern proje, nihaî anlamda, ahlâkî müphemliğin olmadığı bir dünyayı ve bu müphemlik de ahlâkî durumun doğal bir özelliği olduğu için, insanî seçimleri bu seçimlerin ahlâkî boyutlarından koparmayı koyultuyordu. İşte özerk ahlâkî seçimin yerine etik yasayı ikame etmenin pratikte vardığı nokta budur. 437 İnsanın yeni kimliği olan birey, modernitenin bir ürünü olarak akıl sahibi, mantıklı bir insandır. Bu insandan akla uygun ve mantıklı davranışlar beklenir. Modern dönemde “akla uygun davranmak, bazı kurallara uymak anlamına gelir. Ahlâkî bir benliğin alâmetifarikası olan özgürlük, [modern dönemle birlikte] kurallara ne kadar titizlikle uyulduğuyla ölçülmeye başlan”mıştır. 438 Böylece ahlâkî eylemin olmazsa olmazı olan özgürlük, akla bağlanır. Bu bağlamda müphem olan duygular, değerler ya da akıl dışı olan her şey, birey ve modern proje için tehlikeli olarak görülür. Nitekim, Kant’ın deontolojik ahlâkı ve onun akılsal kesinliğe dayandırarak ulaştığı evrensel ahlâk 436 Bauman, Yüklə 2,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|