Molekulyar biologiya

 
DNKNING BIR
Reja: 
1. DNK ning birlamchi struk
2. DNKning ikkilamchi stru
 
Nuklein kislota ketma-ketlig
 
Birlamchi struktura bir
ketligidan iborat fosfodiester 
ketligi asosiy tuzilishini tashk
iborat: 
Azotli asos 
1.
Adenin 
2.
Guanin 
3.
Sitozin 
4.
Timin (mavjud DNK faqat) 
5.
Uracil (mavjud RNK faqat) 
va riboza (RNKda topilgan).
Bir yoki bir nechta fosfat guruhla
Adenin va guaninning
birikmasi ularning 9 azoti va
va urasil pirimidinlar, shunin
deoksiribozaning 1’-OH o’rta
uchun fosfat guruhi uning
shakarning 5’-OH orasidagi
Foydalanilgan adabiyotlar 
Bioximiya. Toshkent “O’zbekiston”, 1998 y
iokimyo. Toshkent. “Universitet” 2011 y. 
irxamidova. Biologikkimyovamolekulyarbi
5-MAVZU 
G BIRLAMCHI VA IKKILAMCHI STRUKTU
i strukturasi 
i strukturasi 
ketligi 
DNKning kimyoviy tuzilishi 
bir-biriga bog’langan nukleotidlarning 
iester aloqasi. Aynan shu nukleotidlarning 
i tashkil etadi DNK yoki RNK. Nukleotidlar
5-uglerodli shakar dezoksiriboza (D
). 
uruhlari.
[1]
ninning azotli asoslari purin tuzilishi va 
va deoksiribozaning 1 ‘-OH guruhi o’rtasi
shuning uchun glikozid bog’lanishlari ula
rtasida hosil bo’ladi. Ham purin, ham
uning zararli zaryadlangan kislorod guru
idagi ester bog’i orqali deoksiriboz shakar
22 
1998 y. 
ulyarbiologiya. 1-qism. 
KTURALARI 
 
rning chiziqli ketma-
rning ketma-ket ketma-
otidlar 3 komponentdan 
DNKda topilgan) 
shakli a glikozid 
rtasida. Sitozin, timin 
ularning 1 azot va 
ham pirimidin asoslari 
ruhlaridan biri va 
shakar bilan bog’lanish 

---

23 
hosil qiladi.
[2]
DNK va RNKdagi qutblanish kislorod va azot atomlaridan olinadi. 
Nuklein kislotalar nukleotidlar 5 ‘va 3’ uglerod atomlari orasidagi fosfodiester 
bog’lanishlari orqali birlashganda hosil bo’ladi.
[3]
A nuklein kislota ketma-ketligi bir 
qator harflar bilan aniqlanadigan DNK (GACT) yoki RNK (GACU) molekulasi 
ichidagi nukleotidlarning tartibidir. Ketma-ketliklar 5’dan 3’ gacha tugaydi va butun 
molekulaning kovalent tuzilishini aniqlaydi. Ketma-ketliklar bo’lishi mumkin bir-
birini to’ldiruvchi har bir pozitsiyada taglik bir-birini to’ldiruvchi va teskari tartibda 
bo’lgan boshqa ketma-ketlikka. AGCT-ni to’ldiruvchi ketma-ketlikning misoli 
TCGA. DNK ikkitadan iborat bo’lib, ikkalasini ham o’z ichiga oladi sezgi ip va 
an antisens ip. Shuning uchun bir-birini to’ldiruvchi ketma-ketlik hissiyot 
yo’nalishida bo’ladi.
[4]
Nuklein kislota dizayni yordamida murakkab bo’lgan nuklein kislota 
komplekslarini yaratish mumkin ikkilamchi tuzilmalar masalan, bu to’rt qo’lli 
birikma. Ushbu to’rtta chiziq ushbu tuzilishga qo’shiladi, chunki u to’g’ri sonini 
maksimal 
darajada 
oshiradi tayanch 
juftliklari, 
bilan
Sifatida
to’g’ri 
keldi Ts va CS ga to’g’ri keldi Gs. Maodan olingan rasm, 2004 yil.
[5]
Ishqoriy metall ionlari bilan komplekslar 
Nuklein kislotalari bo’yicha uchta metallni bog’laydigan guruh mavjud: fosfat, 
shakar va asosiy qismlar. Ishqoriy metall ionlari bo’lgan komplekslarning qattiq 
tuzilishi ko’rib chiqildi.
[6]
Ikkilamchi tuzilish 
Asosiy maqola: Nuklein kislota ikkilamchi tuzilishi 
DNK 
Ikkilamchi struktura - bu bazalar orasidagi o’zaro ta’sirlar to’plami, ya’ni iplarning 
qaysi qismlari bir-biriga bog’langanligi. DNK juft spiralida DNKning ikkita zanjiri 
bir-biriga 
bog’langan vodorod 
aloqalari. 
Bul nukleotidlar bitta 
ipda tayanch 
juftliklari nukleotid bilan boshqa ipda. Ikkinchi darajali tuzilish nuklein kislota qabul 
qiladigan 
shakl 
uchun 
javobgardir. 
DNKdagi 
asoslar 
quyidagicha 
tasniflanadi purinlar va pirimidinlar. Purinlar adenin va guanin. Purinlar tarkibida 
azot bo’lgan oltita va besh a’zoli halqali qo’shaloq halqa tuzilishi mavjud. 
Pirimidinlar sitozin va timin. Uning tarkibida azot bo’lgan oltita a’zoli halqa, bitta 
halqali tuzilishga ega. Purin asosi har doim pirimidin asosi bilan juftlashadi (guanin 
(G) sitozin (C) va adenin (A) juftlari timin (T) yoki urasil (U)). DNKning ikkilamchi 
tuzilishi asosan tomonidan belgilanadi asosiy juftlik hosil qilish uchun bir-biriga 
o’ralgan ikkita polinukleotid ipdan juft spiral. Garchi ikkala ipni asosli juftlikdagi 
vodorod bog’lanishlari bilan birlashtirgan bo’lsa ham, ikkita ipni ushlab turadigan 
kuchliroq kuchlar bazalar orasidagi o’zaro ta’sirlarni biriktirmoqda. Bu ketma-ket 
o’zaro ta’sirlar Van der Vaals kuchlari va gidrofobik o’zaro ta’sirlar orqali 
barqarorlashadi va katta miqdordagi mahalliy strukturaviy o’zgaruvchanlikni 
ko’rsatadi.
[7]
Ikkala spiralda ikkita ip bor, ular deyiladi katta ip va kichik 
truba ularning nisbiy kattaligiga asoslanib. 
RNK ikkilamchi tuzilishiga misol. Ushbu rasm bir nechta tarkibiy elementlarni o’z 
ichiga oladi, shu jumladan; bitta va ikkita ipli joylar, bo’rtiqlar, ichki halqalar va soch 
tolasi ilmoqlari. Ikki zanjirli RNK, ikki zanjirli DNK molekulalari tomonidan qabul 

---

24 
qilingan umumiy B tipidagi konformatsiyadan farqli o’laroq, A tipidagi spiral 
strukturani hosil qiladi. 
RNKning ikkilamchi tuzilishi bitta polinukleotiddan iborat. RNKda bazaviy juftlik 
RNK komplementarlik mintaqalari orasida bukilganda paydo bo’ladi. Ikkala va ikkita 
ipli mintaqalar ko’pincha RNK molekulalarida uchraydi.