«moliyaviy hisob»

6-jadval. Ishlab chiqarishga kiritilgan TMZ lar tannarxini hisoblash 
usullarini taqqoslash. 
Keltirilgan jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqarishga sarflangan xom-ashyo 
va materiallar tannarxini hisoblashning birinchi xarid baholarida baholash (FIFO) 
usulidan foydalanilganda sarflanayotgan TMZ bahosi qolgan ikki usulning ayni shu 
ko‘rsatkichiga qaraganda pastroq chiqqan. Buning sababi – dastlab sotib oingan TMZ 

---

22 
lar narxining arzonligidir. Bunday kam baholanga material xarajatlari maxsulot 
tannarxini pasayishiga olib keladi va foyda hajmi ortadi. 
O‘rtacha tortilgan tannarx usuli natijalarini kuzatar ekanmiz, bu usulda 
hisoblangan TMZ larning sarf tannarxi boshqa ikki usulning o‘rtasida ekanini 
ko‘ramiz. Bunda FIFO usuliga nisbatan sarflangan materiallar tannarxi biroz yuqori, 
lekin uncha katta farq qilmagan. Bu usulni asosan moliyaviy natija ko‘zlab emas, 
balki hisob – kitobni soddalashtirish maqsadida foydalaniladi. 
So‘nggi LIFO usulini qo‘llash evaziga erishilgan natijalarga e‘tibor bersak, 
sarflangan materiallar tannarxi a ncha yuqori chiqqanini ko‘rishimiz mumkin. Bunga 
oxirgi sotib olingan materiallar narxining yuqoriligi va ishlab chiqarishga kiritilgan 
materiallar ayni shu baland narxlarda baholangani sabab hisoblanadi. Sarflangan 
material va xom-ashyolarning bunday yuqori narxi maxsulot tannarxini keskin 
oshishiga olib keladi, oqibatida bevosita korxona foydasini ozayishiga sabab bo‘ladi. 
Ba‘zida noto‘g‘ri tanlangan bunday usul natijasida korxona zarar ko‘rish hollari ham 
uchrab turadi. Shuning uchun faoliyatning ayrim turlaridan boshqa yo‘nalislarda bu 
usul (LIFO) ni qo‘llashni tavsiya qilinmaydi. 
Moddiy boyliklar qiymati ishlab chiqarish sarflariga hisobdan o‗chirilishining 
to‗g‗riligini quyidagi tovar balansi formulasi bo‗yicha tekshirish mumkin: