Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari
-bob. MOLIYAVIY HISOBOTLAR XALQARO STANDARTLARI
Yüklə 3,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2-bob. MOLIYAVIY HISOBOTLAR XALQARO STANDARTLARI
TALABLARIGA MUVOFIQ ASOSIY VOSITALARNI HISOBGA OLISH (16-BHXS) 2.1. “Asosiy vositalar” – 16-BHXSning maqsadi, mazmuni va asosiy qoidalari Ushbu standartning maqsadi moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilar tadbirkorlik subyektining asosiy vositalariga qilgan investitsiyalarini va bunday investitsiyalardagi o„zgarishlar haqidagi ma‟lumotlarni tushunishi uchun asosiy vositalarni hisobga olish tartibini belgilab berishdan iboratdir. Asosiy vositalarni hisobga olishda asosiy masalalar bo„lib aktivlarni tan olish, ularning balans qiymatini aniqlash va ular bo„yicha eskirish xarajatlarini va qadrsizlanish bo„yicha zararlarni tan olish hisoblanadi. Ushbu standart asosiy vositalarni hisobga olishda qo„llanilishi lozim, biroq boshqa standartlar asosiy vositalarni o„zgacha hisobga olishni talab etgan yoki ruxsat etgan hollari bundan mustasno. Ushbu Standart quyidagilarga nisbatan qo„llanilmaydi: a) MHXS 5 “ Sotish uchun mo‗ljallangan uzoq muddatli aktivlar va davom ettirilmaydigan faoliyat‖ ga asosan sotish uchun mo„ljallangan deb tasniflanadigan asosiy vositalar; b) qishloq xo„jaligi faoliyatiga tegishli biologik aktivlar (BHXS 41 “ Qishloq xo‗jaligi‖ ga qarang); v) foydali qazilmalarni qidirish va aniqlashda ushbu foydali qazilmalarning tan olinishi va baholanishi (6-MHXS – ―Foydali qazilmalarni qidirish va aniqlash‖ ga qarang); yoki g) neft, tabiiy gaz va shunga o„xshash qayta tiklanmaydigan resurslar kabi foydali qazilmalarga huquqlar va foydali qazilmalarning zaxiralari. Biroq, ushbu standart qayd qilingan aktivlarni qazib olish yoki ishlatishda foydalaniladigan asosiy vositalarga nisbatan qo„llaniladi. Boshqa standartlar asosiy vositalar obyektining ushbu standartdagi yondashuvdan farq qiladigan yondashuv asosida tan olinishini talab etishi mumkin. Masalan, BHXS 17 “ Ijara‖ tadbirkorlik subyektidan ijaraga olingan asosiy vosita obyektining u bilan bog„liq bo„lgan risklar va mukofotlar bir tomondan boshqa tomonga o„tkazilishi asosida tan olinishini talab etadi. Biroq, bunday holatlarda ushbu aktivlarni hisobga olishdagi boshqa jihatlar, shu jumladan eskirishni hisobga olish, ushbu standartda belgilangan. BHXS 40 “ Investitsion mulk ” ga muvofiq investitsion mulkni tannarx bo„yicha hisobga olish modelini qo„llaydigan tadbirkorlik subyekti BHXS 16 da belgilangan tannarx bo„yicha hisobga olish modelidan foydalanishi kerak. Ushbu standartda quyidagi belgilangan ma‟nodagi atamalardan foydalaniladi: Balans qiymati – har qanday jamg„arilgan eskirish va yig„ilgan qadrsizlanish bo„yicha zararlar chegirib tashlanganidan so„ng aktivning tan olinadigan summasidir. Tannarx – bu aktivni uning xaridi yoki qurilishi paytida sotib olish uchun to„langan pul mablag„i yoki pul mablag„i ekvivalentidagi qiymat yoki boshqa turdagi uning evaziga berilgan tovonning haqqoniy qiymati yoki, tegishli hollarda, boshqa 22 BHXSlarning, masalan BHXS 2 “ Aksiyaga asoslangan to‗lov‖ ning aniq talablariga muvofiq ushbu aktivning dastlabki tan olinishidagi qiymatdir. Eskirish hisoblanadigan qiymat aktivning tugatish qiymati chegirilgandagi tannnarxi yoki tannarx o„rniga aks ettiriladigan boshqa qiymatdir. Eskirish – bu aktivning eskirish hisoblanadigan qiymatini uning foydali xizmat muddati davomida sistematik tarzda xarajatlarga olib borishdir. Tadbirkorlik subyektiga xos qiymat tadbirkorlik subyekti tomonidan aktivdan davomiy foydalanishidan va foydali xizmat muddati oxirida balansdan chiqarishdan yoki majburiyat so„ndirilganida kutiladigan pul oqimlarining keltirilgan (diskontlangan) qiymatidir. Xaqqoniy qiymat - bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari o„rtasidagi odatdagi operatsiyada aktivni sotishda olinishi mumkin bo„lgan yoki majburiyatni o„tkazishda to„lanishi mumkin bo„lgan narxdir. (MHXS 13 “ Haqqoniy qiymatni baholash‖ ga qarang). Qadrsizlanish bo‗yicha zarar aktivning balans qiymatining uning qoplanadigan qiymatidan oshadigan qismidir. Asosiy vositalar – quyidagilar uchun mo„ljallangan moddiy aktivlardir: a) mahsulotlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish, yoki xizmatlarni ko„rsatish, yoki boshqa tomonlarga ijaraga berish, yoki ma‟muriy maqsadlarda foydalanish uchun mo„ljalangan; va b) bir davrdan uzoqroq muddat davomida foydalanilishi kutilgan. Qoplanadigan qiymat – bu aktivning quyidagi qiymatlaridan yuqorirog„i: sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati va uning foydalanishdagi qiymati. Aktivning tugatish qiymati - bu aktivning chiqib ketishi bo„yicha baholangan xarajatlar chegirilgan holda, tadbirkorlik subyekti ayni paytda xuddi aktiv foydali xizmat muddati oxirida kutilgan muddati va holatida bo„lganidek aktivning chiqib ketishidan oladigan baholangan qiymatidir. Foydali xizmat muddati bu: a) aktivning tadbirkorlik subyekti tomonidan foydalanishi uchun yaroqli bo„lishi kutilgan davr; yoki b) tadbirkorlik subyekti tomonidan aktivdan olinishi kutilgan ishlab chiqarish hajmi (miqdori) yoki shunga o„xshash birliklar soni. Asosiy vositalar obyektining tannarxi faqatgina quyidagi shartlar bajarilganda aktiv sifatida tan olinadi: a) tadbirkorlik subyekti tomonidan asosiy vosita bilan bog„liq kelgusi iqtisodiy naf olinishi ehtimoli mavjud bo„lsa; va b) aktivning tannarxi ishonchli baholana olsa. Ehtiyot qismlar, yordamchi va ta‟mirlovchi jihozlar kabi moddalar asosiy vositalar ta‟rifiga mos kelganida ushbu BHXSga muvofiq tan olinadi. Aks hollarda bunday moddalartovar-moddiy zaxiralar sifatida tasniflanadi. Ushbu standart tan olish uchun o„lchov birligini, ya‟ni asosiy vosita obyekti nimadan tashkil topishini belgilab bermaydi. Shuning uchun, tadbirkorlik subyektining o„ziga xos shart-sharoitlarida tan olish mezonlarini qo„llash uchun mulohaza qilish talab etiladi. Qoliplar, asboblar va moslamalar kabi alohida 23 ahamiyatli bo„lmagan moddalarni birlashtirish va tan olish mezonlarini ushbu birlashtirilgan qiymatga nisbatan qo„llash o„rinli bo„lishi mumkin. Tadbirkorlik subyekti barcha asosiy vositalar bilan bog„liq xarajatlarni ularning kelib chiqish paytiga qarab ushbu tan olish mezonlari asosida baholaydi. Bunday xarajatlar o„z ichiga asosiy vosita obyektini sotib olish yoki qurish bilan bog„liq boshlang„ich xarajatlarni, hamda asosiy vositani keyinchalik kengaytirish, qandaydir qismini almashtirish yoki unga texnik xizmat ko„rsatish uchun amalga oshirilgan xarajatlarni qamrab oladi. Boshlang„ich xarajatlar. Asosiy vositalar obyektlari xavfsizlik yoki atrof- muhitni muhofaza qilish maqsadlarida sotib olinishi mumkin. Bu kabi asosiy vositalarni sotib olish mavjud bo„lgan qandaydir asosiy vosita obyektidan olinadigan kelgusi iqtisodiy nafni bevosita oshirmasa-da, tadbirkorlik subyekti boshqa aktivlaridan kelgusida iqtisodiy naf olishi uchun zarur bo„lishi mumkin. Bunday asosiy vositalar obyektlari aktiv sifatida tan olinadi, chunki ular yordamida tadbirkorlik subyekti tomonidan ular bilan bog„liq bo„lgan aktivlardan kelgusida olinadigan iqtisodiy naf bunday obyektlar sotib olinmaganida olinadigan nafdan ko„ra ko„proq bo„ladi. Masalan, kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxona xavfli kimyoviy moddalarni ishlab chiqarish va saqlash bilan bog„liq ekologik talablarga rioya etish maqsadida yangi kimyoviy moddalar bilan ishlash texnologiyalarini jalb etishi mumkin; tegishli yangi texnologiyalar aktiv sifatida tan olinadi, chunki ularsiz tadbirkorlik subyekti kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqara va sota olmaydi. Biroq, bunday aktiv va u bilan bog„liq bo„lgan aktivlarning balans qiymati qadrsizlanganligi BHXS 36 “ Aktivlarning qadrsizlanishi‖ ga muvofiq tekshiriladi. Yüklə 3,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|