Molum olduğu kimi, cinayətkarlığa qarşı mübarizonin
Yüklə 4,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
kurare», yəni «prokuror» sözünün mənası «qayğıya qalmaq» deməkdir. Azərbaycan dövlətinin prokurorluq orqanları qarşısında qoyduğu vəzifə insan haqlarını, vətəndaş hüquqlarını qorumaqdan, deməli, onların qayğısına qalmaqdan ibarətdir. Hələ qədim Romada «prokurator» adlı məmur vəzifəsi mövcud olub. Qədim Şərq dövlətlərində və Yunanıstanda belə bir təsisatın əsas təyinatı birinci növbədə dövlət hakimiyyətinin göstərişlərinin icrasına nəzarətdən, ikincisi isə məhkəmədə ittihamı həyata keçirməkdən («natiqlər») ibarət idi. İranın tarixinə dair mənbələrdə Əhəmənilər dövründə müxtəlif məhkəmə işlərinə baxılması zamanı prokurorluq funksiyalarını həyata keçirən «mühüm şəxslər» barədə məlumatlara rast gəlinir. Sırf dövlət idarəetmə mexanizminin tərkib hissəsi kimi prokurorluğun əsası ilk dəfə XIV əsrin əvvəllərində Fransada qoyulmuşdur. Fransız prokurorluğunun banisi kral IV Filipp hesab edilir. Həm Qərb ölkələri, həm də Rusiya prokurorluğuna böyük təsiri olan Fransa prokurorluğunun təşkili və fəaliyyəti haqqında qanun 1586- cı ildə qəbul edilmişdir. Rusiyada prokurorluq I Pyotrun 12 yanvar 1722-ci il tarixli fərmanı ilə təsis olunub. Bu orqanın əsas vəzifələri və prinsipləri «Baş prokuror vəzifəsi haqqında» 27 aprel 1722-ci il tarixli formanla müəyyən edilmişdir. 1813-cü il Gülüstan və 1828-ci il Türkmənçay müqavilələri ilə Azərbaycanın parçalanmasının əsası qoyulur və Şimali Azərbaycan işğal olunur. 1841-ci il yanvarın 1-dək Azərbaycanda çar Rusiyasının komendant idarəçilik sistemi tətbiq edilir. Bundan sonrakı dövrdə Zaqafqaziya da ümumrusiya mülki idarəetmə sisteminə keçirilir, prokuror nəzarəti təsis edilir. 1862-ci ildə qəbul edilən «Prokurorluq haqqında əsas müddəalar» Rusiyada prokuror nəzarətinin təyinatını, onun predmetini, prokurorların vəzifə və səlahiyyətlərini müəyyən edir. — ^ -■
^208 =
Azərbaycanda prokuror nəzarətini Bakı və Yelizavelpol quberniyaları, dairə məhkəmələrinin prokurorları və onların müavinləri, Azərbaycan məhkəmələri üçün apellyasiya hüququna malik Tiflis Məhkəmə Palatasının prokuroru və onun müavinləri həyata keçirirdilər. 1868-ci ilin fevralında Azərbaycanda tərkibində müvafiq prokuror nəzarəti və istintaq hissələri olan 13 yeni idarə yaradıldı. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin prokurorluq tarixinə gəldikdə isə, prokurorluq orqanlarımızın bu tarixi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin 1 oktyabr 1918-ci il tarixli qərarı ilə qoyuldu. Həmin qərarla Bakı Dairə Məhkəməsinin və onun tərkibində prokurorluq orqanlarının fəaliyyəti bərpa edildi. Xalq Cümhuriyyəti kimi müstəqil prokurorluğumuzun da həmin dövrdəki ömrü, təəssüf ki, çox qısa oldu. Azərbaycan SSR MİK 1922-ci ildə Azərbaycan SSR Prokurorluğunu təşkil etdi. Prokurorluq Ədliyyə Komissarlığının tərkibində təşkil olundu. Ona ədliyyə komissarı - Respublika prokuroru rəhbərlik edirdi. 1936-cı ildə müttəfiq respublika prokurorluqları, eləcə də Azərbaycan SSR prokurorluğu müttəfiq respublika ədliyyə komissarlıqlarından ayrılaraq birbaşa SSSR Prokurorluğuna tabe edildi. O vaxtdan indiyə kimi prokurorluq orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyən bir çox qanunvericilik aktları qəbul edilmişdir. 30 noyabr 1979-cu il tarixdə SSRİ Ali Sovetinin 2-ci sessiyasında «SSRİ Prokurorluğu haqqında» Qanun qəbul edilmişdir. Bu qanun 1,2, 15, 16, 17, 18, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 32, 33-cü maddələrində qanunların icrasında prokurorun nəzarət funksiyalarını, vəzifələrini, müttəfiq respublikaların muxtar respublika, diyar, vilayət, şəhər, müxtar vilayət, muxtar mahal, rayon və şəhər proku-rorluqlarmın, hərbi prokurorluqların prokurorlarının, müstəntiqlərinin tabeçiliyini, quruluşunu, prokurorun qanunların dövlət idarə orqanları,
müəssisələr, idarələr, təşkilatlar, vəzifəli şəxslər və vətəndaşlar tərəfindən icrasına nəzarət formasını, səlahiyyətini, ibtidai istintaqa nəzarət formalarım, səlahiyyətləri, məhkəmə qərarlarının qanunliyinə nəzarət formasını təsdiq etmişdir. «SSRİ prokurorluğu haqqında» Qanunla prokuror nəzarətinin ənənəvi olaraq təşəkkül tapmış sahələri, bu sahələrin hər birində prokurorların vəzifə və səlahiyyətlərinin dürüst müəyyən edilməsi ilə inkişaf etdirilirdi. Qanunda prokuror nəzarətinin sahələri, anlayışı və onların sayı ənənəvi olaraq aşağıdakılar üzrə müəyyən edilirdi: 1)
təşkilatlar, vəzifəli şəxslər və vətəndaşlar tərəfindən qanunların icrasına nəzarət (ümumi nəzarət); Qanunun 22-ci maddəsinə əsasən, ümumi nəzarətin iki istiqamətdə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu: a) hüquqi aktların qanuniliyinə nəzarət; b) vəzifəli şəxslər və vətəndaşlar tərəfindən qanunların dürüst və eyni cür icrasına nəzarət; 2)
icrasına nəzarət; 3)
məhkəmələrdə işlərə baxılması zamanı qanunların icrasına nəzarət; 4)
məhkəmə tərəfindən təyin edilən cəzaların, məcburi xarakterli digər tədbirlərin icrası zamanı qanunlara əməl edilməsinə nəzarət. Bundan əlavə, prokurorluğun fəaliyyətinin aşağıdakı əsas istiqamətləri də müəyyən edilirdi: -
pozulmasına qarşı mübarizə; -
cinayətkarlığa və digər hüquq pozuntularına qarşı mübarizə, cinayətlərin istintaqı, cinayət törətmiş şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi, cinayətə görə məsuliyyətin labüdlüyünün təmin edilməsi; --------
Yüklə 4,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|