Kombinəedilmiş üsulda
kartof 10%-li qaynar qələvi məhlulda 5-6 dəq,
sonra isə yüksək təzyiqli buxarda 1,5-2 dəq. (temperaturu 75-80
0
C), sonra isə
yüksək təzyiqli buxarda 1,5-2 dəq emal edirlər. Bundan sonra kartof baraban tipli
yuma maşına gəlir.
Termiki üsulda
keramik rotorlu slindrik peçdə pörtürlər. Pörtmə
temperaturu 1100-1200
0
C dir, kartofun üst qatında pörtmə dərinliyi 1,5mm dən
artıq olmur. Pörtmədən sonra kartof yuma maşına gəlir, burada şotkalı valcıqlar
kartofun qabığını soyur, sonra isə su ilə yuyurlar. Soğanın termiki emalına 3-4 san,
kartofun emalın aisə 10-12 san lazımdır.
Mexaniki üsulda
maşının işçi üzvlərinim kələ-kötür səthlərinə
sürtümnəklə yanaşı intensiv surətdə qarışdırılır və soyulmuş qabığı su ilə yuyub
aparılır.
Hal-hazırda müxtəlif emal müəssisələrində mexaniki üsuldan geniş istifadə
edilir və tətbiq olunan maşınlar işçi üzvlərin (şəkil 5.1.a,b,v) formasından asılı
olaraq diskli, konuslu və diyircəkli kartoftəmizləyən maşınlara bölünürlər.
Şəkil 5.1. Təmizləyici maşınlarınişçi üzvləri. A-diskli, b-konuslu, v-
diyircəkli
Işçi tsiklin strukturundan asılı olaraq bu maşınlar fasiləli və fasiləsiz
işləyən maşınlara ayrılırlar. Fasiləsiz işləyən kartoftəmizləyən maşınlar əsasən iri
tipli iaşə müəssisələrində tədarük sexlərində istifadə edilir.
2.
Fasiləli işləyən kartoftəmizləyən maşınlar
Bu qrupa eyni prinsipial quruluşa malik olan MOK-125, MOK-250, MOK-
400, KA-350M, KA-150M, UMM-5 və s. tipli maşınlar daxildir.
MOK tipli maşınların digər maşınlardan əsas fərqli cəhəti işçi üzvlərin
konus formasından ibarət olmasıdır. KA və UMM tipli maşınlarda isə içşi üzv disk
formasındadır.
Fasiləli işləyən kartoftəmizləyən maşınlar (şəkil 5.2) çatı 1 üzərində
yerləşmiş slindrik formalı işçi kameradan 6, yükləmə qıfından 8 və qapıcığı 10
olan boşaltma 9 lotokundan ibarətdir. Təmizləmə prosesi zamanı məhsulla
maşının işçi səthləri arasında yaranmış sürtünmə qüvvəsinin qiymətinin artırılması
məqsədi ilə kameranın daxili divarının səthi abraziv seqmentlə 5, işçi üzvün 4 səthi
hissəsi isə abraziv konusla 11 örtülmüşdür. Işçi vala 12 hərəkət elektrik
mühərrikdən 14 reduktordan 13 vasitəsilə verilir.
Təmiz su işçi kameranın yuxarı hissəsində yerləşən çiləyicidən verilir,
çirklənmiş su ilə soyulmuş qabıqla birlikdə axıtma qısaborusundan 2 kənar edilir.
Kartof porsiyası emal kamerasına doldurulur, kartof yumruları fırlanan işçi
üzvün üstünə tökülür. Işçi üzvün təsiri ilə yumrular intensiv qarışdırılır və
mərkəzdən qaçma qüvvəsinin sayəsində abraziv divarlara sıxılır. Qarışma
prosesində yumrular abrazivin kələ-kötür səthinə sürtülür və qabığı təmizlənir.
Çiləyicidən gələn su kartof qabığını işçi üzvlə gövdənin arasından
kameranın aşağı hissəsinə aparır, buradan isə kürəklərə 3 onları axıtma qısaborusu
vasitəsilə xaricə çıxarılır.
Müəyyən edilmişdir ki, fasiləli işləyən kartoftəmizləyən maşınlarda
təmizləmə prosesinə işçi üzvlərin forması və konstruktiv ölçüləri, kinematik
parametirləri və s. amillər təsir edir.
Diskli kartoftəmizləyən maşınlarda işçi üzvün dövrlər sayının qiymətinin
təyin edilməsində aşağıdakı şərtdən istifadə edilir:
C
>
T (5.1.)
Burada C-mərkzdən qaçma qüvvəsidir, H; T-məhsulla diskin dib səthi
arasındakı sürtünmə qüvvəsidir, H.
(5.1.) şərtindən göründüyü kimi, fırlanma hərəkəti edən diskin üzərində
yerləşən mhsulun kameranın abraziv seqmentinə doğru hərəkət etməsi (burada
məhsulun diyirlənmə hərəkətə nəzərə alınmamışdır) üçün mərkəzdənqaçma
qüvvəsinin minimal qiyməti məhsulla disk arasında əmələ gəlmiş sürtünmə
qüvvəsinin qiymətindən böyük olmalıdır.
(5.1.) bərabərsizləyində mərkəzdənqaçma və sürtünmə qüvvələrinin məlum
olan ifadələrini yazsaq, alarıq
m
(1-K
c)
2
r
min
>
fmg (5.2)
burada m-yumrunun (kartof) kütləsidir, kq;
-işçi üzvün bucaq sürətidir,
rad/san; f-abraziv səthlə məhsul arasındakı sürtünmə əmsalıdır (f=0,8.....1,3); r
min
–
işçi üzvün fırlanma mərkəzindən yumrunun (məhsulun) ağırlıq mərkəzinə qədər
olan minimal məsafədir, m; K
c
–məhsulun sürüşmə əmsalı olub, aşağıdakı ifadə ilə
xarakterizə olunur:
K
c
=
(5.3.)
Burada
məhsulun bucaq sürətidir, rad/san.
=
ifadəsini (5.2.) şərtində yerinə yazsaq və bir neçə sadə
çevirmələrdən sonra işçi üzvün minimal dövrlər sayı aşağıdakı düsturla təyin
ediləcəkdir:
n
min
>
(5.4.)
yuxarıda qeyd olunduğu kimi prosesə eyni zamanda işçik üzvlərin
konstruktiv ölşüləri də təsir edir. Bu baxımdan konuslu kartoftəmizləyən
maşınlarda konusluq bucağının optimal qiymətinin təyin edilməsi əsas
məsələlərdən biridir. Bunun üçün konusun doğuranı üzərinə yerləşmiş yumrunun
sadələşdirilmiş modelinə (şəkil 5.3.) nəzər salaq. Bu zaman yumruya aşağıdakı
qüvvələr təsir edəcəkdir; C- mərkəzdənqaşma qüvvəsi, H; G-yumrunun ağırlıq
qüvvəsi, H; T-sürtünmə qüvvəsi, H; N-səthin normal reaksiya qüvvəsi. H.
Mərkəzdənqaçma və ağırlıq qüvvəsini konusun doğuranı üzrə və buna
normal olan toplananlarına ayıraq. Onda, konusun doğuranı üzrə mərkəzdənqaçma
və ağırlıq qüvvsəinin toplananların qiyməti uyğun olaraq aşağıdakı kimi
hesablanacaq
C
0
=m
(1-K
c
)
2
rsin (5.5)
G
0
=mg cos (5.6.)
Burada -işçi üzvün konusluq bucağıdır.
Təmizləmə prosesi nöqteyi –nəzərcə konusun doğuranı üzərində yerləşmiş
yumrunun abraiv səth üzrə hərəkət etməsi üçün aşağıdakı şərt ödənilməlidir:
C
0
>
G
0
(5.7.)
(5.7.) bərabərsizliyində qiymətləri yerinə yazsaq, alarıq
m
(1-K
c
)
2
rsin
>
mg cos və yaxud
tg
>
(
)
(5.8)
alınmış (5.8.) ifadəsindən görünür ki, konuslu kartoftəmizləyən maşınlarda
işçi üzvün konusluq bucağı öz növbəsində maşının kinematik parametrindən
asılıdır. Müasir maşınların konstruksiyasında =30
0
götürülür.
Konusluq bucağının qiyməti məlumdursa, onda (5.8.) ifadəsində işçi üzvün
dövrlər sayını aşağıdakı bərabərsizlikdən hesablamaq olar:
n
min
>
(
)
∙
(5.9.)
Fasiləli işləyən kartoftəmizləyən maşınlarının nəzəri məhsuldarlığı
aşağıdakı düsturla hesablanır:
Q=
=
(5.10)
Burada m-işçi kameraya tökülmüş məhsul kütləsidir,kq;
,
,
-uyğun
olaraq məhsulun yükləmə, emal və boşaldılma müddətidir, san; p-məhsulun həcmi
kütləsidir, kq/m
3
; -işçi kameranın doldurulma əmsalıdır , ( =0,55-0,65); V-işçi
kameranın həcmidir, m
3
.
Diskli kartoftəmizləyən maşınlarda işçi kameranın həcmi
V
d
=
∙
(5.11)
Burada d-işçi kameranın diametri, m; H işçi kameranın slindrik hissəsinin
hündürlüyüdür, m.
Konuslu kartoftəmizləyən maşınlarda işçi kameranın həcmi
V
k
=
(D
2
+d
2
+Dd) (5.12)
Burada h-üzvün kasaya oxşar abraziv hissəsinin hündürlüyü, m; d-kasaya
oxşar hissəsinin diametri, m.
.Fasiləli işləyən kartoftəmizləyən maşınların elektrik mühərrikinin gücü aşağıdakı
ifadə ilə hesablanır
N=
(5.13)
Burada
maşının sürtgc diskli ilə yumrular arasındakı sürtünmə
qüvvəsinin aradan qaldırılmasına sərf olunan güc, VT;
-işçi kamerada məhsul
kütləsinin qaldırılmasına sərf olunan güc, VT;
- maşının f. i. ə.
Işçi üzvün abraziv səthi ilə yumrular arasındakı sürtünmə qüvvəsinin
aradan qaldırılmasına sərf olunan güc aşağıdakı düsturla təyin edilir:
=M
c
u
(5.14)
Burada M
c
-sürtünmə momenti olub, aşağıdakı düsturla hesablanır:
M
c
=mgfr
c
m
(5.15)
Burada r
c
–ümumi sürtünmə qüvvəsinin tətbiq radiusu (r
c
=0,33-0,4D);
m
–
fırlanma zamanı işçi üzv tərəfindən tullanmış bir sıra yurular arasında sürtünmə
qüvvəsi yaranmır və bunu nəzərə alan əmsaldır;
Diskil kartoftəmizləyən maşınlarda
m
=0,8-0,9;
Konuslu kartoftəmizləyən maşınlarda
m
=0,5-0,6;
Diskil
kartoftəmizləyən
maşınlarda
işçi
kamerada
məhsul
kütləsinin
qaldırılmasına sərf olunan gücün qiymətini aşağıdakı ifadədən təyin etmək olar:
N
2d
=
(5.16)
Burada S-sürtgəc diskində dalğanın maksimal hündürlüuüdür,m; Z-diskdə
dalğaların sayı, ədəd.
Konuslu kartoftəmizləyən maşınlarda
N
2k
=mgH K
n
(5.17)
Burada H-abraziv materialla örtülmüş işçi kameranın divarının hündürlüyü,
m; K
n
–emal kamerasında yerləşmiş yumruların işçi üzv tərəfindən tullanmasını
nəzərə alan əmsaldır, K
n
= 0,5-0,7
Dostları ilə paylaş: |