Mövzu giRİŞ Plan: Fənnin predmeti, məqsədi və vəzifələri Ə L v a n m e t a L l a r d a n

Bişmiş məhsulları xırdalayan maşınların texniki xarakteristikası
Cədvəl 6.4.
Göstəricilər 
Ölçü 
vahidi
MUBP 
MP-800 
MY-
1000 
MKP-60 
Maye ilə birlikdə məhsulların 
xırdalanmasında məhsuldarlıq: 
ət-balıq........... 
tərəvəz........... 
yarma.............. 
kəsmik.............. 
qazanın tutumu....................... 
işçi üzvünün fırlanma tezliyi. 
elektrik mühərrikinin gücü....... 
gərginlik............. 
elektrik mühərrikinin fırlanma 
tezliyi.. 
qabarit ölçüləri 
uzunluğu........ 
eni..................... 
hündürlüyü........ 
kütləsi............. 
Kq/saat 
L 
dəq
-1 
KVt 
V 
dəq
-1 
mm 
mm 
mm 
kq 
70-350 
200-500 
200-600 
150-400 
- 
1400 
5,5 
220/380 
1440 
780 
410 
1180 
150 
100 
800 
600 
600 
- 
465 
1,1 
220/380 
930 
750 
420 
1000 
90 
- 
600-800 
- 
- 
- 
260 
1,1 
220/380 
1400 
595 
440 
795 
95 
- 
30-50 
- 
- 
60 
170 
9,1 
220/380 
1440 
1220 
945 
1410 
330 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

MÖVZU 9. 
KƏSMƏ AVADANLIQLARI. (BIŞMIŞ MƏHSULLARI DOĞRAYAN 
MAŞINLAR) 
Plan: 
1.Yeyinti materillarının kəsilməsi və bıçaqların konstruksiyası 
2. Tərəvəzdoğrayan maşınlar 
3.Tərəvəzdoğrayan maşınların istismar qaydaları 
 
ƏDƏBİYYAT VƏ MATERİALLAR: 
1.Mustafayev X.S. Texnoloji-ticarət avadanlıqları. 
“
Elm” nəşiriyyatı, 
2002.
2.Оборудование предприятий торговли и общественного питания. 
/Под.ред. проф. В.А.Гуляева. М.: ИНФРА – М, 2002. 543 с 
3.Главацкая В.И., Киселева И.Е., Родникова Т.Н. Механическое и 
холодильное оборудование предприятий общественного питания. Изд.2-е 
переб. и доп. М.Экономика 1977 404с. 
4.Елихина В.Д., Журин А.А., Проникина Л.П. Богачев М.К. 
Оборудование предприятий общественного питания Механические 
оборудование- М: Экономика, 2000. 
Emal müəssisələrində qida materiallarının mexaniki emalında məhsulların 
kəsmə üsulu ilə xırdalnaması ən çox geniş yayılmış texnoloji proseslərdən biridir. 
Kəsmə prosesinə əsasən meyvə-tərəvəzlər, ət, balıq, çörək, qastranomiya 
məhsulları və s. məruz qalır. Emal müəssisələrində məhsulların növündən asılı 
olaraq tətbiq olunan kəsmə avadanlıqlarını tərəvəzdoğrayan, ətdoğrayan, 
çörəkdoğrayan,qastranomiya məhsullarını doörayan maşınlara bölmək olar. 
Doğranılma nəticəsində alınmış məhsullar eyni forma və ölçülərdə 
olmaqla bərabər kəsilmə səthi hamar və heç bir deformasiyaya uğramamalıdır. 

---

1.Qida materiallarının kəsilməsi və bıçaqların konstruksiyası 
Kəsmə -tiyənin köməyi ilə bıçağın materiala nüfuz etməsi nəticəsində onun 
verilmiş forma və ölçülərinı görə mexaniki parçalanması prosesidir. 
Qida materiallarının kəsilməsi prosesi əsasən çapma (şəkil 7.1.a) və yaxud 
(şəkil 7.1.b) üsulları ilə həyata keçirilir. Sürüşmə üsulunda kəsmə əmsalı
K
s
=
> 0
; çapma üsulunda isə K
s
=0 olur. Buradan görünür ki, çapma üsulu 
sürüşmə üsulunun xüsusi halıdır. 
Müxtəlif materialların kəsilməsinə aid aparılan təcrübələr göstərir ki, 
kəsmə əmsalının K
s 
qiyməti artdıqca materialın kəsilmə müqaviməti W azalır. 
Kövrək materialların kəsilməsi zamanı kəsilmə müqaviməti qüvvəsinin normal 
toplananının W
n
kəsmə əmsalından K
s
asılı olaraq dəyişmə qanunauyğunluğu şəkil 
7.2. a göstərilmişdir. Ətin kəsilməsi zamanı W
n
və W
t
toplananların dəyişmə 
əyriləri isə şəkil 7.2 b verilmişdir, burada W
t
–kəsilmə müqavimət qüvvəsinin 
tangensial toplananıdır. 
Bərk cisimlərin kəsilməsinə aid aparılan təcrübələrə əsasən bir sıra 
tədqiqatçılar o cümlədən akademik B.P. Qoryaçkin göstərmişdir ki, ən az xüsusi 
enerji sərfi materialın çapma üsulu ilə kəsilməsi zamanı baş verir, ancaq kəsmə 
əmsalı K
s
artdıqca enerji sərfi artır. Qeyd edək ki, plastik cisimələrin xüsusilə ət 
çəhsullarının 
kıəsilməsində 
bu 
qanunauyğunluq 
təcrübi 
olaraq 
təsdiq 
olunmamışdır. 
Şəkil. 7.1. Kəsmə üsulları a-çapma, b-sürüşmə

---

Şəkil 7.2. Müqavimət qüvvəsinin kəsmə əmsalından asıllığı. 
Akademik P.A. rebinderə göər kəsilməyə sərf olunan enerji ümumi şəkildə 
aşağıdakı ifadə ilə təyin edilə bilər 
dA=dA
1
+dA
2
+dA
3
burada dA
1 
-molekulyar qüvvənin aradan qaldırılmasına sərf olunan enerji; 
dA
2
– plastiki deformasiyaya sərf olunan enerji, dA
3
–kəsmə alətin xarici 
sürtünməsinə sərf olunan enerji. 
Ətin xırdalanması zamanı enerji sərfinin sürüşmə bucağının qiymətindən 
asılı olaraq paylanması sxemi şəkil 7.2.b verilmişdir. Məlum olduğu kimi sürüşmə 
bucağının tangensial kəsmə əmsalına bərabərdir. Yəni K
s
=tg
. 
Kəsmə prosesi bıçaq və məhsulun nisbi yerdəyişməsi sayəsində baş verir 
və aşağıdakı qaydada həyata keçirilə bilər: bıçaq hərəkət edir, məhsul 
tərpənməzdir; məhsul tərpənməz bıçağa doğru hərəkət edir; məhsul, həm də bıçaq 
qarşılıqlı hərəkət edir.
Şəkil 7.3. Bıçağın kəsici elementlərinin forması. 
a-bir işçi müstəvisi olan (a) üçüzlü müstəvi paz; b-iki işçi müstəvisi olan 
(A) üçüzlü fəza pazı; v-ikiüzlü birtərəfli paz; q-ikiüzlü ikitərəfli paz. 
 

---

 
Şəkil 7.4. Bıçağın əsas formaları. 
a-dişli dislki bışaq. B-hamar tiyli diskli bıçaq; v-konusşəkilli bıçaq; q,ə -
oraqşəkilli bıçaqlar, e-lövhəşəkilli bıçaq; j- lentşəkilli bıçaq, z-üçbucaqçıilli bıçaq; 
u-vintşəkilli bıçaq. 
Qida materiallarının kəsilməsi üçün tətbiq olunan bıçaqların konstruktiv 
forması və hərəkəti prosesə məruz qlan məhsulun struktur-mexaniki xassələrindən, 
kəsilmə keyfiyyətinfən və doğranılma formasından asılıdır. 
Qida kəsmə maşınlarında o, cümlədən ticarət müəssisələrində tətbiq olunan 
maşınlarda bıçaqların kəsici elemntlərinin forması şəkil 7.3. də göstərilmişdir. 
Burada tiyənin itilik bucağıdır. 
Bıçaqların əsas formaları şəkil 7.4 də verilmişdir. 
Qida istehsalı sahələrində tətbiq olunan kəsmə maşınlarına xarakterik olan 
aşağıdakı tələblər qoyulur: bıçağın konstruksiyası materialın kəsmə qalınlığının 
tənzimlənməsinə imkan verməlidir; bıçaq kəsilmiş məhsul hissəsini əsas kütlədən 
qopartmaqla yox, kəsmə üsulu ilə elə ayırmalıdır ki, məhsul deformasiayay 
uğramasın və tərkibindəki qidalı maddələr itgiyə getməsin; bıçaq tiyənin uzunluğu 
boyunca bərabər səviyyədə yeyilməlidir və itilənməsi asan olmalıdır; məhsulun 
kəsilmə zonasına verilməsi və doğranılmış hissələrin zonadan xaric edilməsi 
zamanı məhsul özünün əvvəlik keyfiyyətini saxlamlıdır. 

---