Mövzu Konfliktologiya elm və tədris fənni kimi. Fənnin predmeti və vəzifələri

Mövzu 7. Münaqişələrin həll edilməsi zamanı vasitəçilik
Мцнагишянин тянзимлянмясинин еффективлийиня рящбяр тяряфиндян онун щялли васитясинин сечилмяси бюйцк тясир эюстярир. Ишчиляря мцнаси­бят­дя сялащиййятя мяхсус олараг рящбяр гейд едилмиш типляриндян щяр бирини щяйата кечиря биляр. Мцнагишянин тянзимлянмяси заманы рящбярин ролунун баша дцшцлмяси мясялясиня ики йанашма мювъуддур.

Биринъи yanaşma ондан ибарятдир ки, рящбярлик цчцн мцнагишя­дя арбитр kimi дейiл, васитясчи ролунdа çıxış etməsi даща мяг­сядя уйьун­дур. Belə hесаб едилир ки, арбитраж bir sıra xüsusiyyət­lə­rə malik­dir ki, bunlar da, шяхслярарасы мцнагишялярин щяллиндя истифа­дя olun­ma­sı заманы онун еффективлийини ашаьы салır. Щямин хцсу­­сий­йятляр ашаьы­да­­кы­лардан ибарятдир:

• 
  qярар гябул едилмяси зярурiyyəti рящбяри “щягигятi” ахтарmağa sövq edир, бу da əhali мцнаqиşяляриnə гейри-uyğunluqla yанашмаya gətirib çıxarır;
  
• 
  тяряфlərdən birinin “хейриня” гярарın гябул едилмяси o biri тяряфдя “арбитрə” гаршы mənfi münasibət йарадыр;
  
• 
  rящбяр тяряфиндян problemin həlli tərəflərin qarşılıqlı münasibətlərinə deyil, мцбаризя предметиня тохунур. Буna görə дя iştirakçılar arasında olan мцгавиля ilə müəyyən olunan münaqişənin там тяhlili bu zaman mümkün deyildir.
  

İкинъи йанашма ondan ibarətdir ki, рящбяр бцтцн müvafiq типляринi çevik olaraq тятбиг етмяlidir.

Рящбяр цчцн ясас olanları – vasitəçi ролларıdır. Əlavə isə мцнсиф щаким, кюмякчи вя мцшащидячи ролларыdır.

Арбитр (hakim) rolu ашаьыдакы щалларда zəruridir:

• 
  рящбяр tez dəyişən мцнагишя иля rastlaşmışdır;
  
• 
  тяряфлярдян бири həqiqətən щаqлı deyildir;
  
• 
  мцнагишя екстремал шяраитдя (qəza vəziyyəti, hərbi əməliyyatlar) davam edir;
  
• 
  rəhbərin вязифя borcları онун щярякятлярини арбитр kimi мцяййян едrlər;
  
• 
  təfsilatı ilə арашдырмаğa vахт çatmır;
  
• 
  мцнагишя гысамцддятлиdir вя ящямиййятсизdir.
  

Рящбяр цчцн шагули мцнагишялярин тянзимлянмяси заманы арбитр ролундан истифадя етмяк даща мягсядяуйьундур.

Рящбяр мцнагишялярин тянзимлянмяси заманы васитячи ролунда ашаьыдакы щалларда чыхыш едя биляр:

• 
  мцнагишя иштиракчыларынын вязифя статусларынын бярабярлийи мювъуддур;
  
• 
  тяряфлярин узун мцддят давам едян мянфи мцнасибятляри заманы;
  
• 
  оппонентлярин эюзял цнсиййят вя давраныш вярдишляринин олдуьу щалда;
  
• 
  проблемин щялли цчцн айдын мейарларын олduğu щалда.
  

Сечилмиш васитянин щяйат кечирилмяси оппонентлярля мцхтялиф сющбятлярдян, проблемин мцштяряк шякилдя мцзакиря едилмясиня щазыр­лыгдан, оппонентлярля мцштяряк ишдян вя oппонентлярin разылыьы иля рящбяр проблеми коллективи иъласына вя йа мцтяхяссислярин мц­ша­­­ви­рясиня чыха биляр. Həmçinin, васитячилийя лидерляри вя оппо­нент­лярин йолдашларыны da ъялб едя биляр.

Мювзу 8. Münaqişələrin həlli zamanı danışıqlar prosesi

1.Данышыгларын цмуми характеристикасы: мащиййяти, нювляри вя функсийалары.

2.Данышыгларын динамикасы.

3.Данышыгларын апарылма технолоэийасы.

1.Данышыгларын цмуми характеристикасы: мащиййяти, нювляри вя функсийалары.

Данышыглар инсан цнсиййятинин гядим вя универсал васитясидир. Онлар марагларын цст-цстя дцшмядийи вя фикир вя бахышларын зиддиййят тяшкил етдийи йердя разылыьын ялдя едилмясиня имкан верир.

Тарихи планда данышыгларын инкишафы цч мярщялядян ибарят иди:

-дипломатик danışıqlar;

-тиcарət danışıqları вя мцnaqиşяли məsələlərin щялли üzrə danışıqlar.

Təşkilatlar arasında yaranmış зиддиййятlərи ганунвериcилик актлар ясасында dəf etmək мцмкцндцрся, o zaman данышыгларa ehtiyac qalmır. Onu qeyd etmək lazımdır ki, bəzi мясяляляри мящкямя йолу иля deyil, danışıqlar yolu ilə asan, уcуз вя тез həll etmək olar.

İштиракчыларын мягсядляриндян асылы олараг ашаьыдакыларı göstər­mək olar:

1.Mövcud олан sazişlərin вахтынын узадылмасы щаггында данышыглар. Məsələn, hərbi əməliyyatların dayandırılması üzrə müvəqqəti saziş.

2.Нормалaşdırma üzrə danışıqlar. Mунагишя мцнасибятляринin оппонентлярин daha конструктив цнсиййятиnə keçməsi üçün апарылыр.

3. Йеnidən bölüşdürülmə üzrə щаггында данышыглар. Тяряфлярдян бири onun xeyrinə дяйишикликлярin aparılmasını тяляб едир. Бу тялябляр hədə-qorxu ilə мцшайят олунур.

4. Йени шяраитлярин йарадылмасы üzrə данышыглар. Онларdan мягсяд йени мцнасибятлярин formalaşмасы, йени мцnаsиbяtлярин баьланılмасыдıр.

5. Ялавя ефfектляря наил олунмасы üzrə данышыглар. İкинcи дяряcяли мясяляляр (сцлщсевярлик нцмайиш etdirilməsi, мювгелярин müəyyən­ləş­di­­rilməsi, diqqətdən yayındırma və s).

Данышыгларын иштиракчыларынын tutduğu мягсядлярдян асылы олараг, danışıqların мцхтялиф funksiyaları vardır:

-iнформасийа funksiyası;

-yeni əlaqələrin, мцнасибятлярин yaradıлмасы;

-fяалиййятлярин nizamlanması funksiyası;

-nязарят funksiyası;

-dиггятин йаraдылмасы funksiyası;

-tяблиьат funksiyası;

-çяtiнliklər yaradılması funksiyası.

Qeyd etmək lazımdır ki, dанышыг иштиракчыларынын birgə гярарlarынын цч типи мювcуддур:

1.Компромисс тяряфляр qarşılıqlı güzəştə getməkdən ibarətdir. Kompromis o vaxt real olur ki, tərəflər bir-birinin maraqlarının heç olmazsa bir hissəsini ödəməyə razı olsunlar. Компромисс-danışıq­lar­da güzəştlərin dəyişməsidir.

2.Ассиmметрик qərar-bir tərəfin gizli, digər тяряфин эüзяштинi əhəmiyyətli dərəcədə ötüb keçir. Эцзяштин şərti yarısını alan оппо­нент bilərəkdən bu güzəştə getməli olur, çünki əks halda o, daha çox itki­yə məruz qala bilər.

Qərarın danışıqlar yolu ilə bir tərəfin məğlubiyyətinin möhkəmləndirilməsi zamanı müşahidə olunur:

- принсипиал olaraq yeni гярарын тапылмасы –bu илкин зиддиййятləri ящямиййятсиз едир. Бу qярарын гябул едилмяsinin принсипляри Америка мцтяхяссисляри –Р. Фишер вя У.Йури тяряфиндян ишляниlmişdir. Бу üsul тяряфлярин щягиги марагларынын тящлилиня ясасланыр.

-danışıqlara hazırlıq;

-danışıqların hazırlanması prosesi;

-nəticələrin təhlil olunması;

-əldə olunmuş razılaşmalarının yerinə yetirilməsi.

Danışıqlarda iştirakçılar tərəfindən əvvəlcədən müəyyən olunmuş hüquqlardan kənara çıxmaq, problemin ilkin müəyyən olunmuş mövqelərdən geniş olaraq nəzərdən keçirmək sərfəlidir.

2.Danışıqların dinamikası

Müasir mərhələdə dанышыглара щазырлыг ики истигамя цзря щяйата кечирилир:

1.Tяшкилати;

2.Mязмуну üzrə.

Hazırlığın tяшкилати məqamlarına aid edilir: Нцмайяндя щейятинин формалашмасы, эюрцшün keçirilmə yerinin вахтынын mцяййян olunması, hər bir иcласын эцндялийи, мараqlı tərəflərlə məsələlərin razılaşdırılması. Нцмайяндя щейятинин формалашмасы, онун баш­чы­сы­нын, сайы вя şəxsi tərkinin müəyyən olunması mühüm ящямий­йят da­şı­yır. Onu qeyd etmək lazımdır ki, nümayəndə heyəti rəhbərlik qarşı­sın­da özünü yaxşı göstərməyə çalışmaqdan əlavə, danışıqların uğurlu olmasına bir komanda olmalıdır.

Данышыглары цч мярщялядя aparмаг олар:

-иштиракчыларын марагларынын вя мювгеляринин дягигляшдирилмяси;

-мцзакиря (özünün бахышlarının вя тяклифляриnin ясасландырылмасы);

-мювгелярин разылашдырылмасы вя razılaşmaların işlənməsi.

Марагларын вя мювгелярин дягигляшдирилмяси заманы мцзакиря olu­nan problem üzrə informasiya qeyri-мцяййянлийи арадан götürü­lür. Данышыглар цзря tərəf-müqabili (partnyor) ilə «цмуми дил» тапылыр.

Дягигляшдирмя мярщяляси тяряфлярин юз мювгеляриниn ifadə olunması цзря изащatларын verilməsi zamanı özünü göstərir. Тяклиф верməklə тяряфляр юзlərinin цстцн tərəfлярини, проблемин мцмкцн ola bilən həlli yollarının öz anlayışını müəyyən edirlər.

Мцзакиря мярщяляси - юз мювгейини başa düşülən дяряcядя ясасландырılмаsıkimi başadüşülür. Тяряфляр diskusiya zamanıdəlillər irəli sürməklə verilən təkliflərə öz münasibətlərini göstərməklə onu bildirirlərki, nəyə görə razı ola bilmirlər və əksinə,sonrakı müzakirənin predmeti ola bilər.

Яэяр тяряфляр проблеми данышыглар yolu ilə həll etmək istəyirlərsə, dəlillər gətirilməsi mərhələsinin nятиcяси разылашмаların səviyyəsindən asılıdır.

Данышыгларын апарылмасынын цчцнcц мярщялясиндя тяряфляр, бир гайда oлараг, яввялcя цмуми фikrə gətirirlər, сонра ися onun təfsila­tını nəzərdən keçirirlər.

Данышыгларын сонунда иштиракчылар yenidən юз elementlərini дягигляшдирə bilərlər. Онун позулмасы данышыгларын узадылмасына вя щятта позулмасына səbəb ola биляр.

Əэяр тяряфляр щяр щансы бир сяняди имзаламышлaрса, демяli данышыглар uğurla başa çatacaqdır.

Danışıqların aparılmasının ən vacib sahələrindən biri həmin danışıqların və onların nəticələrinin subyektiv qiymətləndirilməsi problemin həll edilməsi, hər iki tərəfin öz üzərlərinə götürdükləri öhdəliklərin yerinə yetirilməsidir.

Данышыглар баша чатdıqдан сонра onların мязмуну вя zəruri тяряфляриnin, təhlilini həyata keçirmək lazımdır, yəni aшаьыдакылары мцзакиря етмяк lazımdır:

- данышыгларын uğurlu olmasına ня сябяб олмушдур?

-danışıqlar zamanı hansı çətinliklər yaranmışdı вя онлар нежя арадан

галдырылмышдыр?

-dанышыглара щагырлыг заманы ня нязяря алынмамышдыр вя няyə görə?

-оппонентин danışıqlardakı davranışı нежя idi?

-dанышыгларын апарылмасыnın hansı тяжрцбясиндян щансыны истифадя етмяк олар?

3.Danışıqların aparılmasının texnologiyası

Данышыгларын технолоэийасы –tərəflərin данышыглар заманы istifadə etdik­ləri hərəkətlərin məcmusu və onların yerinə yetirilməsinin прин­сип­ляридир. Оnun tərkibinə: mювгеnin билдирилмяси üsulları, оппо­нент­lə гаршылыглы fəaliyyətin prinsipləri və taktiki üsulları aiddir.

Dанышыгларын иштиракчылары тяряфиндян истифадя олуна билян mövqe­ləri aşağıdakılardan ibarətdir:

- мювгеnин ачыlмасы;

-мювгеnин bağlanması;

-мювгелярдя цмуми tərəflərin гейд olunması;

-mövqelərdə фярглi cəhətlərin qeyd olunması;

Чыхышda özünün шяхси мювгеyi tərəf-müqabilin мювгейи иля мцгайися edilmədən xarakterizə олунuрса, бelə hərəkət möвгеnин ачылмасы кими нязярдян кечирилир. Əgər dанышыг иштиракчысы оппонентин мювгейини öz mövqeyi ilə müqayisə etmədən тянгид edilirsə, mövqenin bağlanması ilə rastlaşırıq. Яэяр иштиракчы ики вя йа даща çox артыг мювгеni мцгайися edirsə, o zaman чыхышдa ня гейд olunursa, bu ya ümumi tərəflərin qeyd olunması kimi, ya da ki, fərqli cəhətlərin qeyd olunması kimi qiymətləndirilir.

Dанышыглар заманы qarşılıqlı fəaliyyətin əldə olunması üçün ашаьыдакы принсипляр тювсиййя olunur:

-qarşıdurmaya səbəb ола bilən formaları tətbiq etməməli;

-oппонентi диггятля dinləməli, онун сюзцнц кясмямяli;

-tutduğu mövqeyinin səhv olmasında partnyoru inandırmaq;

-pартнйоруn эцзяштя эетмяйя разы olmasını онун зяифлик кими qəbul etməməli;

Мювгейи эцcлц олан оппонентля данышыглар апармаг çox чятиндир. Буnun üçün ашаьыдакы тювсиййяляр zəruridir:

-uzunmüddətli “tarixi münasibətlərə” diqqəti cəlb etmək;

-oponentlə gələcək münaqişələrə müraciət etmək;

-ictimai rəyə müraciət etmək;

-kömək üçün vasitəçilərə müraciət etmə.

Bir sıra təşkilati danışıqlar aşağıdakı kimi tətbiq edilir.

1. «Tərk etmə» мювгеnин bağlanмасы иля bağlıдыр.

2. «Yubatmа» zamanı тяряфlərdən biri щяр-щансы сябябдян данышыглары узатмаьа can tır və “tərk etmə” mövqeyini tətbiq edirlər.

3. «Эюзлямя» zamanı tərəflərdən biri əvvəlcə оппонентин rəyini динляyir, sonra isə öz mövqeyini ifadə edir.

Danışıqların müəyyən mərhələsində tətbiq olunan taktiki mövqelər. Мювгелярин дягигляшдирилмяси мярщяляси:

1. Тяляблярин артырылмасы. Opponentlərdən qarşılıqlı addımların atılması tələbinin irəli sürülməsindən ibarətdir.

2. Сусма мювгеyинin bağlanması üçün tətbiq olunur və danışıqların birinci mərhələsində qeyri-müəyyənlik йараtmaq üçün istifadə olunur.

3. Уйдурма (yalan) –яввялжядян йаlaн информасийанын верилмяси.

Мювгелярин мцзакиряси мярщяляси:

1.Оппонентин зяиф тяряфляринин göstərilməsi. Bunun reallaşdı­rıl­ma­sı variantları aşağıdakılardan ibarətdir:

-sялащиййятлярин lazımi гядяр олмамасы;

-əсяби, həyəcanlı vəziyyətin olmasını göstərməli.

Мювгелярин разылашдырылмасы мярщяляси.

1. tяşkilatın qəbul olunması –тяклиф olunan гярарla razı olması.

2. тяşkilatın бир щиссяси иля разы olmanın bildirilməsi.

3. оппонентин тяклифинин рядд olunması.

4. qəbul oluna bilməyən təkliflərin irəli sürülməsi.

5. təkliflərin yenidən işlənilməsi üçün geri qaytarılması.

Beləliklə, danışıqlar-münaqişənin həlli üsullarından biridir. O, problemin zor işlədilməyən vasitələrlə və üsullarla həllindən ibarətdir.

Mövzu 9. Kommersiya danışıqlarının aparılmasının praktiki məqamları.

1. 
   Kommersiya işçisinə olan fərdi və peşəkar tələblər.
   
2. 
   Sahibkar – kommersantın etiketi.
   
3. 
   İşgüzar danışıqların təşkili və aparılması.
   
4. 
   Kommersiya işində işgüzar məktublar.
   
5. 
   Kommersiya riski və onun minimuma yendirilməsi.
   

1. 
   Kommersiya işçisinə olan fərdi və peşəkar tələblər.
   

Kommersiya fəaliyyəti ticarət biznesinin əsasını təşkil edir. Kommersantın ən dəyərli peşə keyfiyyəti isə onun düzgün və sərfəli sövdələşmələr həyata keçirmək bacarığıdır. Bu keyfiyyət kommersantın fərdi və peşəkar xüsusiyyətlərindən birbaşa asılıdır. Kommersant aşağıdakı xüsusi biliklərə və vərdişlərə malik olmalıdır:

1. 
   xarici iqtisadi əməliyyatlar da daxil olmaqla, əmtəələrin alqısı və satqısı;
   
2. 
   Marketinq fəalyyəti;
   
3. 
   İdarəetmə və hüquq siyasəti;
   
4. 
   Mühasibat uçotunun aparılması;
   
5. 
   Maliyyələşdirmə və vergi tutma sistemi.
   

Ticarət biznesi tükənməzdir və bir çox fənləri əhatə edir. Buna əmtəə istehsalı, ticarət, reklam və idarəetmədə baş verən yenilikləri də əlavə etmək olar. Biliklərə yiyələnməyə, informasiyanı və onu təhlil etməyə çox qabiliyyəti olan insan kommersant ola bilər. Kommersant texniki, maliyyə və marketinq siyasətinin təkcə əsaslarını deyil, həm də konkret fəaliyyətini bilməlidir.

Kommersant aşağıdakı xarakterik cəhətlərə malik olmalıdır:

1) Risk etmək və məsuliyyəti öz üzərinə götürülməlidir. Riski bacarıqla etmək lazımdır. Risk düşüncəsiz olmamalı, ciddi ölçülüb – biçilməlidir. Bütün mümkün variantları qabaqcadan görmək qabiliyyəti olmalıdır;

2) Düzgünlük, etibarlılıq, verdiyin sözə əməl etməlidir;

3) Yüksək mənəvi və fiziki keyfiyyətlərə malik olmalıdır;

4) Varlanmaq dalınca qaçmaq deyil, öz – işinə qulluq etməlidir;

5) İnsanlara dostcasına yanaşmaq və ünsiyyət qurmaq bacarığı olmalıdır;

6) liderlik qabiliyyəti olmalıdır;

7) Məsuliyyət hissi olmalıdır;

8) Təşkilatçılıq qabiliyyəti olmalıdır;

9) Çevik və dəqiq olmalıdır və s.

Etika haqqında ilk dəfə Aristotel (Ərəstun) bəhs etmiş və qeyd etmişdir ki, “etika – nəyi etmək lazım olduğuna və nəyi etməkdən imtina etmək lazım olduğuna dərk etməyə kömək edir”.

Etika – (yunanca ethos – adət, xarakter) insanın və ya peşəkar qrupun davranışının əxlaq normaları sistemidir. Etiket davranış qaydasıdır. Sahibkar – kommersantın etik kodeksinə peşəkar davranış normaları daxildir.

2. 
   Sahibkar – kommersantın etiketi.
   

Hər bir kommersant, işgüzar insan etiketinə riayət etməklə peşəkar davranış vərdişlərinə yiyələnməlidir. Bura daxildir.

1. 
   Təqdim olunma və tanışlıq qaydası,
   
2. 
   İşgüzar söhbətlərin aparılması qaydası,
   
3. 
   İşgüzar yazışma və telefon danışıqları aparmaq qaydası,
   
4. 
   Xarici görünüş, davranış, işgüzar geyimə olan tələblər,
   
5. 
   Nitqə, danışığa olan tələblər,
   
6. 
   İşgüzar protokolu bilmək və s.
   

Təqdim olunma və tanışlıq qaydası. Tərəf müqabilini ilk olaraq salamlaşmaq, ona adı və atasının adı ilə müraciət etmək lazımdır. Ölkəmizdə ənənə olaraq insanlara hörmət mənasında bəy, müəllim, xanım, cənab və s. müraciət edirlər.

İşgüzar şəraitdə yalnız “Siz” deyə müraciət etmək qəbul edilmişdir. Tanış olmayan adamlarla işgüzar görüş zamanı öz-özünüzü təqdim edin. Kişi özünü qadına ilk öncə təqdim etməlidir, yaşca kiçikləri böyüklə təqdim etmək lazımdır.

Vizit vərəqələrinin təqdim olunması da təcrübədə geniş yayılmışdır. Vizit vərəqələrini təqdim etməklə, şəxsi əlaqələri davam etdirmək istəyinizi göstərmiş olursunuz.

İşgüzar danışıqların aparılması qaydası.

1) Fikrinizi qısa və mahiyyət etibarilə bildirin

2) “Mən” sözündən ehtiyatla istifadə edin

3) Mübahisələrə deyil, yalnız faktlara istinad edin

4) Mürəkkəb məsələlərin həlli yollarının tapılmasına çalışın və s.

İşgüzar yazışmalar və telefon danışıqları qaydası. İşgüzar məktub qısa və aydın olmalıdır. Hər bir məktub “Hörmətli” müraciəti ilə başlanmalıdır. Ümumi qəbul olunmuş “xahiş edirəm”, “təşəkkür edirəm”, “əvvəlcədən minnətdarlıq edirəm”, “çox sağ olun”, “hörmətlə”, “görüşənədək” və s. münasibət formalarından istifadə olunmalıdır.

Məktuba cavabı 5 gündən gec olmayaraq göndərmək lazımdır. Telefon danışığı qısa, nəzakətli olmalı və işin mahiyyətinə aid olmalıdır. Zahiri görünüşə, davranış tərzinə, işgüzar geyimə olan tələblər. Kommersant daim səliqəli olmalıdır: pis geyinmək – özünə qarşı tələbkar olmamağın və ətrafdakıların qarşı biganəliyin əlamətidir.

Nitqə, danışığa qarşı, olan tələblər. Bilikli, məntiqlik, nitqə emosial rəng vermək – hər bir işgüzar əlaqənin mütləq şərtləridir. Sözlərin düzgün işlənməsinə, tələffüzünə, vurğusuna diqqət edilməlidir.

İşgüzar protokol. Bu işgüzar görüşlərin keçilməsi qaydasıdır. Danışıqların həyata keçirilməsində bu çox vacibdir. Danışıqlar aparmaq üçün görüş şərtlərini 2 – 3 gün əvvəlcədən gec olmayaraq razılaşmaq lazımdır. Bu zaman müzakirəyə çıxarılacaq məsələləri və görüşün müddətini qabaqcadan dəqiqləşdirmək lazımdır.

Danışıqların başlanma vaxtına hər iki tərəf dəqiq riayət etməlidir.

3. 
   İşgüzar danışıqların təşkili və aparılması.
   

Kommersantın iş vaxtının çox hissəsi müxtəlif kommersiya sövdələşmələri ilə əlaqədar olan işgüzar danışıqlara və işgüzar yazışmalara sərf olunur.

Danışıqlara başlamazdan əvvəl, istər şəxsi görüş və ya telefon danışıqları olsun, nə söyləməli olduğunuzu dəqiq qərarlaşdırın. Özünüzü təqdim etdikdən sonra, elə ilk sözlərlə potensial müştərinin diqqətini ələ almağa çalışın. Məsələn, “bizim malları satmaq barədə sizinlə müqavilə bağlamaq istəyirik”

Danışıqları çox qısa, lakin aydın və nəzakətlə aparmağa çalışın. Danışıqların müvəffəqiyyətlə və ya nəticəsiz başa çatmasından asılı olmayaraq, onun yekunları firmada müzakirə və təhlil olunmalıdır.

4. 
   Kommersiya işində işgüzar məktublar.
   

Şifahi danışıqlarla yanaşı, kommersant – partnyorlar işgüzar yarışmalardan, xüsusən də kommersiya məktublarından geniş istifadə edirlər. Belə məktublar kommersiya sazişləri bağlanarkən, hüquqi şəxs adından tərtib olunur və hüquqi qüvvəyə malikdir.

Kommersiya yarışmalarını üc növə ayırırlar:

1. 
   Sorğu – sorğuya cavab;
   
2. 
   Təklif (Oferta) – təklifə cavab;
   
3. 
   Reklamasiya (iddia tələbi) – reklamasiyaya cavab.
   

Sorğu – kommersiya sənədi olub, əmtəələr haqda, idxalçının ixracçıya müraciətindən ibarətdir. Sorğuda əmtəənin adı, kəmiyyəti və keyfiyyəti, modeli, markası, qiyməti, göndəriş müddətləri, ödənc şərtləri və s. göstərilir.

Oferta – kommersiya sazişi bağlamaq haqda formal təklif olub, razılaşmanın bütün əsas şərtlərinin özündə əks etdirir. Çeşid, kəmiyyət, qiymət, tərəflərin məsuliyyəti və s.

Təklif alıcıya həm onun sorğusuna cavab kimi, həm də satıcının təşəbbüsü ilə göndərilə bilər.

Reklamasiya (iddia tələbi) – kommersiya sənədi olub, kontrakt (mü­qa­vilə) üzrə üzərinə götürdüyü öhdəlikləri pozan tərəfə qarşı iddia­dan iba­rətdir. Reklamasiyalar (iddialar) əmtəənin sayına, keyfiyyətinə, gön­də­­rilmə müddətlərinə, ödəmə və müqavilənin (kontraktın) digər şərt­lərinə münasibətdə təqdim oluna bilər.

Reklamasiyada aşağıdakı məlumatlar əks olunmalıdır:

1) İddia təqdim olunmasına əsas səbəb,

2) Normativ aktlara və sənədlərə istinad edərək sübut-dəlillər,

3) İddia təqdim edən tərəfin konkret tələbləri, məsələn keyfiyyətsiz əmtəə­nin keyfiyyəti əmtəə ilə dəyişdirilməsi və ya əmtəənin ucuzlaş­dı­rıl­ması və s.

Reklamasiya yazılı şəkildə və müəyyən müddət ərzində təqdim olunur. Reklamasiyaya cavab verərkən aşağıdakı variantlar vardır:

1)Əgər qərar qəbul olunmazsa, iddianın baxılmaq üçün qəbul olunduğu barədə informasiya verilir.

2) İddia tam və ya qismən qəbul olunduğu halda və əgər pul ödənişi tələb olunmursa, onda onun təmin olunması müddəti göstərilir.

3)Əgər iddia tam və ya qismən rədd edilərsə, onda imtinanı əsaslan­dı­rılan müvafiq normativ aktlara istinad edərək imtinanın səbəbləri gös­tə­rilir.

Reklamasiyaya cavab yazılı şəkildə göndərilir. İddia təmin olunarsa – sifarişli məktub və ya faksla; iddia təmin olunmadığı halda – bütün sənədlər əlavə olunmaqla sifarişli məktubla.

5. Kommersiya riski və onun minimuma yendirilməsi.

Risk – kommersiya fəaliyyəti nəticəsində müəyyən ziyana məruz qalmaq və ya itkilərin olmasıdır. Eyni zamanda, riskin mövcudluğu kommersiya qərarlarının qəbul olunmasında məsuliyyətin artırılmasında, vəsait və resurslara qənaət edilməsində güclü stimuldur.

Мювзу 10. İstehsal münaqişələri və sosial partnyorluq

1. Сянайе мцнагишяси тяшкилати мцнагишянин бир нювц кими.

2. Тятил тятил анлайышы вя тиположи фяргляр.

3. Тятиллярин сябяблярин вя инкишаф мярщяляляри. Тятилин сона чатмасы.

4. Сосиал ямякдашлыг гярб тяжрцбяси вя милли перспективляр.
1.Sənaye münaqişəsi təşkilati münaqişənin bir növü kimi

Mцяссися сащибляри диэяр тяряфдян ишчиляр арасында мцнаqişəляр юзцнц бир чох щалларда мцнагишя мцнасибятляри кими эюстярир. «İstehsal мцнагишяси» термини щям мцнагишяnин мцмкцн формаларына, щям дя онларын мянбяляриня аиддир. Конфликтологларын цмуми фикирляри ондан ибарятдир ки, istehsal мцнагишяləriнин формалары мцхтялифдир вя юзцндя ашаьыдакылары birləşdirir:

1) абсентеизм (садяcя олараг ишя чыхмамаг);

2) саботаj;

3) истещсалын мящдудлашдырылмасы вя ямякдашлыгдан имтина етмяk;

4) тятилляр.

Onu гейд еtmək lazımdır ki, bu формалар щям фярди, щям дя коллектив formada мейдана эяля биляр. Йалныз тятилляр мцнагишянин коллектив тязащцрцндян ибарятдир.

Сянайе мцнагишясинин мянбяляри мцхтялиф шякилдя шярщ едилир. Bəзян idarə heyəti ilə işçilər arasında baş vermiş münaqişələrin qaçılmaz olmadığı zaman meydana gəlir.

Р. Дарендорф тясдиг едирди ки, сялащиййятляря вя тясир эцcцня малик оланларла, малик олмайанлар арасында щяр бир заман мцнагишя мювcуд олаcагдыр. Münaqişə iqtisadi maraqların toqquşması ilə əlaqədardır. Belə ki, fəhlələr, rəhbərlər əmək haqqı və əmək sahəsində müxtəlif maraqlara malikdir.

Firmanın, müəssisənin fəaliyyəti daxilində rəqabət aparan maraqların olmasından ibarətdir. Təşkilat daxilində müxtəlif tərəflər əməkdaşlıqla marağı olanlara çevrilir. Münaqişə daha geniş əməkdaşlıq çərçivəsində meydana gəlir.

2.Tətil anlayışı və tipoloji fərqlər

Тятил дедикдя ишин мцвяггяти олараг dayandırılması вя онун ишчи групу иля гейри-яняняви формада наразылыьын билдирилмяси, тялябляринин щяйата кечирилмяси мягсядиля давам етдирилмяси баша дцшцлцр.

Əhalinin давранышларынын мащиййяти onun tələbindən иряли эялир:

1.Сийаси тятил –заманы бир гайда олараг ишин dayandırılması баш верир. Oнун сябяби тятилчилярин иш йерляри иля ялагядар олмайараг цмуми шяраитя аид олур.

2.Сийаси тятилляр адятян щакимиййят вя идаря органларынын гярарларына гаршы йюнялдилир. Бу сосиал сыьорта мясяляляри, infilyasiya əleyhinə чыхышлар ola биляр. Бelə тятиллярин тязащцр формалары истещсалын бир нечя саат ярзиндя сахланылмасы, еhтираз нцмайишляри шяклиндя ола биляр.

3. Садя тятил – бу заман мцяссисянин вя онун айры-айры бюлмяляринин ишчиляри истещсалаты дайандырыр, иш йерлярини тярк едир вя йа ишя чыхмыр. Бу тятиллярин ян эениш йайылмыш типидир. О, ганунвериcи щакимиййятин вя ziyalıların диггят мяркязиндя olur.

4. Игтисади тятил –йалныз Совет Иттифагында мейдана эялмиш вя йенидянгурма дюврцндя истифадя olunmuşdur. Бу тятилин мащиййяти ишчилярин тялябляринин тямин едилмясинядяк ямяк щаггы, mükafatlar, вя с. aлмагдан имтина етмясиндян ибарятдир. Bu hüquqi nöqteyi-nəzərdən effektivdir. Çünki onun iştirakçılarına qarşı cinayət və inzibati sanksiyalar tətbiq etmək olmaz. O, yalnız iki halda effektiv ola bilər:

1.Кütləvi informasiya vasitəsində якс олунmasında вя онларын мцдафиясиня архаландыгда;

2.Tятил фондунун йаradılмасы заманы.

3. «Гайдалар цзря иш». Бу заман ишчиляр иши сахламыр, яксиня тялимат вя техноложи тялиматларын тялябляриня мцвафиг олараг юз вязифя вя функсионал ющдяликлярини йериня йетирмяйя башлайыр. Нятиcя ися истещсалатын нормал темпинин позулмасы баш верир.

4.«Ишин эеcикдирилмяси» типи цзря баш верян тятили садя тятилля мцгайисядя йарымчыг адландырмаг олар. Тятилин тянзимлянмяси цчцн мцнагишянин щялли цчцн щямкарлар иттифагы вя йа тятил комитяляри иля данышыглар башланыр. Бelə тятил демяк олар ки, мювcуд ганунвериcилийя uyğun олараг бцтцн щалларда тянзимляня биляр.

5. Ениб галхан тятилляр адятян ишин гисмян сахланылмасы формасында баш верир. Мясялян, щяр нювбядя 1 саат ярзиндя baş verir. Бу тип тятиллярин müxtəlif işçi групларынын иштиракы иля чохлу сайда гыса фасиляляр шяклиндя бирузя верир.

6. Мцщасиря шякилли тятил ишин сахланылмасы вя тяляблярин иряли сцрцлмяси демякдир, лакин бу заман ишчиляр юз иш йерляриндя галыр. Бу тип мцбаризя сатгынларла мцбаризядя кифайят гядяр еффективдирş. Lакин щямкарлар иттифагынын, тятил комитясинин йцксяк сявиййядя тяшкилатчылыг баcарыгларынын олмасыны тяляб едиr.

8. Фяал тятил мцщасиря шякилли тятиля бянзяйир. Lакин бу заман иш сах­ла­нылмыр. Бelə тятил илк дяфя 1968-cи ил тятилляри заманы Fрансыз фящля­ля­ри тяряфиндян вя Полшада «Щямряйлик» щямкарлар иттифагы тяряфиндян тят­биг едилмишдир. Онун мащиййяти истещсалын юз мясулиййяти алтында бярпа едилмясиндян ибарятдир.

9. Символик тятил. Йапонийа кими юлкя цчцн характерикдир. Онун мащиййяти щямкарлар тяшкилатларынын тяляби иля мясəлян, иш эцнцнцн башланмасы вахты архайа чякилир вя бу заман ярзиндя митингляр, нцмайишляр вя диэяр аксийалар кечирилир. Сонра ишчиляр юз иш йерляриня qayıdır вя истифадя едилмиш вахтын явязини ишляйир. Nятиcядя истещсалат щеч бир зийана мяруз галмыр, тялябляр ися иряли сцрцлмцш олур.

10. Информасийа тятили цчцн садялик –щяр щансы бир информасийанын тяcрид едя биляcяк йалныз бир няфярин беля иштирак едя билмяси характерикдир.

Бир гайда олараг бцтцн тятилляри классик вя примитив тятилляря айырмаг олар.

Классик тятилляр щямкарлар тяшкилатлары тяряфиндян тяшкил едилир, тяшкилати структурлара малик олур. Коrтябии тятилляр «ашаьы»нын тяшяббцсц иля мейдана эялир.

Кцтлявилик дяряcясиня вя тяляблярин характерляриня эюря тятилляр ашаьыдакылара бюлцнцр:

1.Цмуми тятилляр –юлкянин бцтцн ямяк габилиййятли щиссясинин яксяриййяти иштирак едир.

2.Сащяляр цзря баш верян тятилляр.

3.Мцяссися сявиййясиндя баш верян тятилляр заманы мцяссися цчцн спесифик олан мясяляляр щялл едилир.

3.Tətillərin səbəbləri və inkişaf mərhələləri. Tətilin sona çatması

Тятиллярин ясас сябяблярi aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Ямяк щаггынн артырылмасы щаггында тялябляр вя онун ятрафында олан мцбащисяли мясяляляр;

2.İш саатынын мцддяти (7-8 иш саатындан дейл, азад график системиндян эедир);

3. Mясулиййят щаггында мцбащисяляр;

4. Kадр мясяляляри;

5. Əмяйин тяшкили мясяляляри, гайда вя ганунлар;

6. Hямкарлар тяшкилатынын стrukturu.

7. Tятилин сябяби киминся хейриня олан аксийалардан ибарят ола биляр.

Тятил заманы ямяк щаггы амили апарыcы амиллярдяндир.

Tятил щяр бир щалда ашаьыdakıларын гяти етиразыдыр. Бу ейни заманда, щям дя сосиал эярэинлийин эютцрцлмяси вя мцнагишянин щялл едилмяси васитясидир. Тятил сащибкарларла ишчиляр арасында цнсиййят формасындан başqa бир шей дейлдир. Онун васитясиля ишчиляр мцдириййятин фяалиййятиня гаршы наразылыгларыны билдирир, юзц дя бу ганун васитясиля щяйата кечирилир. Тятилин интенсивлийи она cялб едилмиш иштиракчыларын сайындан, щяйата кечирилян фяалиййятин фяаллыьындан, сечилмиш етираз формасындан асылыдыр.

Конфликтолоэийада тятил адятян тяшкилати групларын гаршылыглы ялагяляри кими баша дцшцлцр.

4.Sosial-əməkdaşlıq, qərb təcrübəsi və milli perspektivlər

Сосиал ямякдашлыг –мцхтялиф сосиал субйектлярин групларын вя марагларынın нязяря алынмасы иля цмуммилли мараглара наил олунмасына истигамятляндирилмиш бир системидир.

Сосиал ямякдашлыг институтунун ясасыны сянайе мцнагишялярини мцяййян чярчивяляря салмаг мягсядиля щазырланмыш коллектив мцгави­ля­ляр системи тяшкил едир. Сосиал ямякдашлыг щям дювлят, щям дя мцс­тя­гил мцяссися сявиййясиндя мювcуддур.

Мцнагишя ямяк мцнасибятляринин тябии бир щиссяси щесаб едилир. Ишя эютцрянляр вя муздлу ишчилярин марагларыны мцдафия едян щямкарлар иттифаглары арасында рягабят вя компромисляр истещсал вя гейри истещсал тяшкилатlarının эцндялик щяйатынын нормасыдыр.

Бир гайда олараг данышыглар заманы щяр ики тяряфи гане едян разылашмалар ялдя едилир.

Разылашмаларын шяртляриня йенидян бахылмасыны тяляб етмя проседуру да мювcуддур. Əн сон тядбир кими ганун нормалары иля тянзимлянян тятилdən iстифадя едилир.