241
Ö
ÖZBAŞINA (MƏHKƏMƏSİZ) CƏZALANDIRMA –
h
əqiqi, yaxud ehtimal olunan cinayətlərə (xətalara) görə,
günahkar hesab edil
ən şəxsi – Məhkəmə araşdırılması
keçilm
ədən, Məhkəmə hökmü olmadan (yəni səlahiyyəti
çatmayan şəxs tərəfindən), qeyri-qanuni olaraq – özbaşına
olaraq c
əzalandırma (divan tutma, daşqalaq etmə, “lincləmə”
v
ə s.). İntiqam hissi ilə ictimai yerlrdə partlayış törətmə, süni
(m
əqsədyönlü) qəza törətmə, insan(lar)a əzab vermə, öldürmə
v
ə s. – cinayət hüququna görə müəyyən məsuliyyətə səbəb
olur. Yeri g
əlmişkən, qeyri-legitim (şərti olaraq) “Məh-
k
əmənin” qəbul etdiyi cəza xarakterli (şərti olaraq) “qərarı”
da Ö.(M).C. hesab edilir. Q
ərbi Avropada orta əsrlərdə
Ö.(M).C. müxt
əlif formalrd mövcud olmuşdur. Ö.(M).C.-nın
baris nümun
əsini “Linc məhkəməsində” görmək olar. Bax
h
əmçinin “ linç məhkəməsi” (linçləmə).
ÖZBAŞINALIQ – idarəçilik qaydaları əleyhinə olan hüquq
pozuntusu (cinay
ət); qanunla müəyyən edilmiş qaydaları
pozmaqla özünün
əsl və ya ehtimal olunan hüquqlarını dövlət
v
ə ya ictimai qurumların mənafeyinə, yaxud vətəndaşların qa-
nuni m
ənafeyinə əhəmiyyətli zərər yetirməklə özbaşına
h
əyata keçirmə. Vəzifəli şəxsin törətdiyi Ö. - vəzifədən sui-
itifad
ə etmə və ya hakimiyyət (və ya qulluq) səlahiyyətlərin
aşma kimi qiymətləndirilir.
ÖZƏLLƏŞDİRMƏ (latın analoqu privatus) - əvvəllər
dövl
ətə məxsus olan (bəzi hallarda dövlətin inhisarında olan)
istehsal mü
əssisələrinin, torpaqların, bankların və digər mal
v
ə mülklərinin, bu və ya digər səbəblərdən (sosial-iqtisadi
quruluş çevrilişi, iqtisadi islahatlar və s.) vətəndaşların
mülkiyy
ətinə (ya auksion satışı, ya güzəştli satış, bəzi
hallarda is
ə, havayı pay şəkilində) keşməsi, paylanması. Ö.-
nin s
əbəbiyyatında, dövlət tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə
242
m
əşğul olmasının, dövlət inhisarçılığın məqsədəuyğun olma-
ması və ya özünü maliyyələşdirən obyektin ziyanlı (zərərli,
s
əmərəsiz) işləməsi və yaxud dövlət iqtisadiyyatına sərmayə-
l
ərin (investisiyaların) cəlb edilməsinin vacibliyi durur. Ö.-
nin müxt
əlif proqrqm və konsepsiyaları ola bilər, (Ö.),
m
ərhələli şəkildə dövlətin bütün vətəndaşlarına Ö. çeklərinin
(vauçerl
ərin) paylanılması (belə halda Ö. çekin (vauçerin)
d
əyəri, Ö.-yə çıxarılan dövlətin bütün mülk və əmlakının
ümumi v
ətəndaşların sayı ilə hər bir vətəndaşın payına düşən
nisb
əti ilə ölçülür) şəklində, hətta püşk atma və s. şəklində
h
əyata keçirilir. Mahiyyət etibarı ilə Ö. denasionalizasiyadan
geniş əhatəlidir: əgər denasionalizasiya əvvəllər yalnız mil-
lil
əşdirilmiş mal və mülklərə şamil edilirsə; Ö. isə bundan
savayı, hətta dövlət tərəfindən qurulmuş, yaradılmış mal və
mülkl
ərə şamil edilir. Milliləşdirmə - Ö.-yə ziddiyət təşkil
edir.
ÖZÜNÜİDARƏ(ETMƏ) -ərazi vahidinin, təşkilatın və ya
kollektiv (ictimai) t
əşkilatın, onların üzvləri tərəfindən
müst
əqil olaraq, lakin qanunla müəyyən edilmiş hüdudlar
ç
ərçivəsində, idarə edilməsi ilə fəaliyyət göstərən sosial
sistem, harada ki, idar
əolunan obyekt ilə subyekt vəhdət
t
əşkil edir və ona idarəedici qərarın qəbul edilməsi, icra-
edilm
əsi və ona (qərarın icrasına) nəzarət edilməsi məxsusur.
Ö. şəraitində idarəçilik konkret olaraq ya seçkili orqanlar
vasut
əsilə və ya biləvasitə (yığıncaq, səsvermə, imza toplama,
kolektiv q
ərar və s. köməkliyi ilə) həyata keçirilir. Ö. –
demok-
ratiyanın keyfiyyəti xarakteristikası kimi çıxış edir,
c
əmiyyətin siyasi sistemi isə, - Ö.-nin tətbiqi mexanizmi kimi
xidm
ət edir. Ö.-nin əsas əlamətləri aşağıdakılardır: hakimiy-
y
ətin əhaliyə, yaxud müvafiq ərazinin seçicilərinə, ictimai
t
əşkilatın, kollektivin özünə (onun üzvlərinə) məxsus olması;
daxili h
əyati məsələlərin həllində müstəqillik; kənardan təyin
edil
ən orqanların olmaması.
243
Yerli Ö. - yerl
ərdə dövlət idarəçiliyi və yaxud yerli
əhəmiyyətli işlərin idarəçiliyin növlərindəndir; bu zaman
inzibati
ərazi vahidinin əhalisi yerli işləri dövlətin müəyyən
etdiyi s
əlahiyyətlər hüdudunda müstəqil olaraq (ya seçkili
orqan t
ərfindən və ya biləvasitə) idarə edir. Bax həmçinin
B
ələdiyyə.
P
PANAŞİR(LƏMƏ) (latın panachage-qatışıq, təbəqə) – bəzi
dövl
ətlərdə (Norveç, İsveç, İsveçrə) təmsilçilərin proporsio-
nal seçki sistemind
ə, eyni seçicinin, eyni seçkilərdə müxtəlif
siyasi partiyalardan olan namiz
ədlərə (yəni iki və ya daha çox
namiz
ədlərə) qanunvericiliklə bərkidilmiş səsvermə imkanı
(mümkünatı, icazəsi). P.-də hər bir seçicinin bir seçici səs
hüququ saxlanılır, lakin bir neçə (partiyanın) namizədlərinə
s
əs vermək hüququ verilir. P. – seçicilərə geniş seçim imkan-
lrının verilməsini tərənnüm edir, o prinsiplə ki, bir partiyanın
namiz
ədi seçilməyə layiqdirsə - o demək deyil ki, başqa
partiyalrın namizədləri seçilməyə layiq deyillər. Odur ki, P.
t
ətbiq edilən seçkilərdə yığılmış səslərin sayı ilə seçicilərin
sayı tam mütənasib olmaya da bilər. Bəzi elmi mənbələrdə P.
neqativ hal kimi qiym
ətləndirilir və siyasi spekulyasiyalara,
p
ərdəarxası müxtəlif əqdlərin törədilməsinə yol açan kimi
qiym
ətləndirilir, yəni misal üçün: partiyaların arasında həmin
“artıq” səslərin (partiyanın öz seçicilərinə müraciət etməsi ilə)
bir-birin
ə ötürülməsi.
PARLAMENT (ingilis parlament
; fransız parler-danışmaq)
- dövl
ətin (və ya beynəlxalq ictimaiyyətin, əgər beynəlxalq
parlamentd
ən söz gedirsə) seçkili Ali Qanunvericilik orqanı;
Ali hakimiyy
ət orqanı; Ali təmsilçilik orqanı; demokratiyanın
(xalq hakimiyy
ətinin) ali təzhürü. P. üzvləri (“Deputatlar”)
v
ətəndaşlar, xalq tərəfindən əsasən birbaşa, bəzi hallarda isə
dolayı (çoxdərəcəli) seçkilər yolu ilə müəyyən müddətə
Dostları ilə paylaş: |