Muallifdan

 
3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra.
 
 
 1. Hosil bo‘lish o‘rni
ga ko‘ra undoshlar quyidagicha:
a) lab undoshlari 
Lab-lab: b, p, m (v) 
Lab-tish: v, f 
Til oldi: d,t,n,l,r,z, sh, ch, j 
b) til undoshlari 
Til o‘rta: y 
sayoz til orqa: k,g,ng 
til orqa: 
chuqur til orqa: q,g‘,x 
v) bo‘g‘iz undoshi: 
h 
 2. Hosil bo‘lish usuli
ga ko‘ra
 
undoshlar quyidagilarga ajratiladi: 
a) portlovchi undoshlar: 
b, p, d, t, q, k, g
. Bunday undoshlar 
talaffuzida o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idagi 
to‘siqdan portlab chiqadi; 
b) sirg‘aluvchi undoshlar: 
v, f, g‘, z, s, sh, j, y, x, h
. Bu undoshlar 
talaffuzida o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idagi 
to‘siqdan sirg‘alib chiqadi. 
v) qorishiq (affrikat), portlovchi-sirg‘aluvchi undoshlar: 
ch,j,s
. Bu 
undoshlar ham portlab, ham sirg‘alib chiqadi. 
 m,n,ng
- burun tovushlari. Bu tovushlar talaffuzida havo 
oqimining bir qismi burun bo‘shlig‘idan chiqadi.
l
-yon tovush, til- tanglay tovushi: havo oqimi tilning ikki yonidan 
sirg‘alib chiqadi.
r
-titroq tovush, til uchining titrashidan hosil bo‘ladi. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
70 
70
 3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra
undoshlar ikki xil 
bo‘ladi: 
Jarangli va jarangsiz 
undoshlar. Jarangli undoshlar ovoz va 
shovqindan iborat bo‘ladi. Tarkibida ovoz (un) miqdori ko‘p bo‘lgan 
jarangli undoshlar 
sonor (
lotincha
«ohangdor»
) lar deyiladi. Sonor 
tovushlar 5 ta: 
m, n, ng, l, r 
Jarangli 
b v d g J 
J 
z g‘ l m n ng 
r y
Jarangsiz 
p f 
t 
k ch 
sh 
s x 
s h q 
Faqat jarangli undoshlardan iborat so‘zlar:
 mard, javlon, maydon, 
jadval.
Faqat jarangsiz undoshlar ishtirokidagi so‘zlar:
paxta, ko‘kat, 
soch popuk, sex
.