Mübariz Xəlilov, Nazlı Həsənova
İfadələr, onların növləri. Standart funksiyalar
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.3. İfadələr, onların növləri. Standart funksiyalar Turbo Pascal dilində aşağıdakı əməliyyatlar təyin edilib: unar əməliyyatlar: not , @ ; 336 multiplikativ əməliyyatlar: * , / , div , mod , and , shl , shr ; additiv əməliyyatlar: + , – , or , xor ; münasibət əməliyyatları: = , <> , < , > , <= , >= , in . Bu əməliyyatların yerinə yetirilmə üstünlüyü verdiyimiz ardıcıllığa uyğundur, yəni ifadələrdə birinci növbədə unar, axırıncı növbədə isə münasibət əməliyyatları yerinə yetiriləcəkdir. Əməliyyat iştirakçılarını operandlar adlandıracağıq. Müxtəlif tip ope-randlarla əməliyyat qaydaları aşağıdakı cədvəldə verilir: İşarə Əməliyyat İfadə Operandların tipləri Nəticənin tipi not İnkar not A Məntiqi Məntiqi not İnkar not A İxtiyari tam Operandın tipi @ Ünvan – İxtiyari tam Göstərici ∗ Vurma A ∗ B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip ∗ Vurma A ∗ B İxtiyari tam Extended ∗ Çoxluqların kəsişməsi A ∗ B Çoxluq Çoxluq / Bölmə A/B İxtiyari həqiqi Extended div Tam bölmə A div B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip mod Bölmə qalığı A mod B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip and Məntiqi vurma A and B Məntiqi Məntiqi and Məntiqi vurma A and B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip shl Sola sürüşmə A shl B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip shr Sağa sürüşmə A shr B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip + Toplama A+B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip + Toplama A+B İxtiyari həqiqi Extended + Çoxluqların birləşdirilməsi A+B Çoxluq Çoxluq + Sətirlərin birləşdirilməsi A+B Sətir Sətir 337 – Çıxma A–B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip – Çıxma A–B İxtiyari həqiqi Extended or Məntiqi toplama A or B Məntiqi Məntiqi or Məntiqi toplama A or B İxtiyari tam Ən kiçik tam tip = Bərabər A=B İxtiyari sadə və ya sətir Məntiqi <> Fərqli A<>B İxtiyari sadə və ya sətir Məntiqi < Kiçik A Məntiqi Məntiqi <= Kiçik və ya bərabər A<=B Məntiqi Məntiqi > Böyük A Məntiqi Məntiqi >= Böyük və ya bərabər A>=B Məntiqi Məntiqi Unar @ əməliyyatı ixtiyari tip operanda tətbiq edilə bilir və operandın ünvanı olan pointer tipli nəticə verir. Əgər bu əməliyyat prosedur, funksiya və ya obyektə tətbiq olunursa, onun nəticəsi bu proseduraya (funksiyaya, obyektə) giriş nöqtəsinin ünvanı olacaqdır. Turbo Pascal dilində aşağıdakı məntiqi əməliyyatlar təyin edilib: not – məntiqi inkar; and – məntiqi vurma (konyunksiya); or – məntiqi toplama (dizyunksiya); xor – məntiqi toplamanın inkarı. Məntiqi əməliyyatlar tam və məntiqi tipli operandlara tətbiq edilə bilir. Əgər operandlar tam tiplidirsə, məntiqi əməliyyatın nəticəsi də tam ədəd olacaqdır. Məntiqi tipli verilənlər üzərindəki məntiqi əməliyyatın nəticəsi məntiqi tip olacaqdır. Integer tipli verilənlər üzərindəki məntiqi əməliyyatların nəticələri aşağı-dakı cədvəllə verilir: Operand1 Operand2 not and or xor 1 – 0 – – – 0 – 1 – – – 0 0 – 0 0 0 0 1 – 0 1 1 1 0 – 0 1 1 1 1 – 1 1 0 338 Boolean tipli verilənlər üzərindəki məntiqi əməliyyatların nəticələri aşağıdakı cədvəllə verilir: Operand1 Operand2 Not and Or xor True – False – – – False – True – – – False False – False False False False True – False True True True False – False True True True True – True True False Turbo Pascal dilində məntiqi tipə, tam ədədlər üzərində apa-rılan aşağıdakı iki sürüşdürmə əməliyyatı da aid edilir: i shl j – əməliyyatı nəticəsində i – nin tərkibi j sayda mərtəbə sola sürüş-dürülür, bu zaman boşalan kiçik mərtəbələr sıfırlarla doldurulur; i shr j – əməliyyatı nəticəsində isə i -nin tərkibi j sayda mərtəbə sağa sürüşdürülür, bu zaman boşalan yüksək mərtəbələr sıfırlarla doldurulur. Bu əməliyyatlarda i və j ixtiyari tam tipli ifadələrdir. In münasibət əməliyyatı iki operanda tətbiq edilir. Sol operand ixtiyari nizam tipli, ikinci operand isə həmin tip elementlərdən ibarət çoxluq və ya çoxluq tipli identifikator olmalıdır. Proqramın yerinə yetirilən hissəsinin qurulduğu əsas elementlər, sabitlər, dəyişənlər və funksiyalara münasibətlərdir. Bu elementlərin hər biri öz qiyməti ilə xarakterizə edilir və verilənlərin hansısa bir tipinə aid olur. Əməliyyat işarələri və mötərizələrin köməyi ilə onlardan ifadələr təşkil etmək mümkün olur. İfadələr isə faktiki olaraq, yeni qiymətlərin alınması qaydalarıdır. İfadənin xüsusi halı sadəcə bir element, yəni sabit, dəyişən və ya funksiyaya müraciət ola bilər. Bu cür ifadənin qiyməti, aşkardır ki, elementlə eyni bir tipə aid olacaqdır. Daha ümumi halda ifadə bir neçə elementdən (operanddan) və əməliyyat işarələrindən ibarətdir. İfadənin qiymətinin tipi, operandların tipi və onlara tətbiq olunmuş əməliyyatların tipi ilə müəyyən olunur. Hesabi ifadələr ədədi kəmiyyətlər üzərindəki əməllərin yerinə yetirilmə ardıcıllığını müəyyən edir. Bu ifadələr hesabi əməliyyatlardan, funksiyalara müraciətlərdən, operandlardan ( sabitlər, dəyişənlər) və yumru mötərizələrdən ibarət olur. Məsələn , sin( 2 ( 2 ( ∗ + ∗ sqrt a ∗ + 2 . 0 /( ))) y x )). ln( y x c − − Bu ifadələrdə, yerinə yetirilmə üstünlüyu daha yüksək olan əməliyyatlar əvvəl yerinə yetirilir. Burada yerinə yetirilmə üstünlüyü azalma sırası ilə aşağıdakı kimidir: 1) Funksiyaların hesablanması; 339 2) (-) işarənin dəyişdirilməsinin unar əməliyyatı; 3) * , / , div , mod ; 4) + , - . Bir-birinin ardınca gələn eyni hüquqlu əməliyyatlar, ifadədə soldan sağa doğru yerinə yetirilir. İfadədə mötərizə daxilindəki əməliyyatlar, yernə yetirilmə üstünlüyündən asılı olmayaraq birinci növbədə hesablanırlar. Riyazi mənası olmayan ifadələr, məsələn, sıfıra bölmə, mənfi ədədin loqarifmi və s. kimi ifadələr yazmaq olmaz. Məsələn, aşağıdakı ifadə üzərindəki rəqəmlər əməliyyatların yerinə yetirilmə ardıcıllığını bildirir: 1 7 4 5 3 6 2 12 11 10 8 9 )) 4 ) ( /( 1 /( )) ( ) ( 2 ( ) 1 ( − + + − + ∗ ∗ + x sqr y y x y sqrt x y Turbo Pascal dilində ədədin ixtiyari tərtibindən qüvvətə yüksəltmə əməli və ya standart funksiyası nəzərdə tutulmayıb. y x -in hesablanması üçün əgər y tam ədəddirsə, qüvvət vurma əməli ilə təyin edilir, məsələn, x x sqr x ∗ → ) ( 3 daha böyük qüvvətlər isə dövr daxilində vurma ilə tapılır. Burada y – həqiqi ədəd olduqda isə )) ln( exp( x y x y ⋅ = riyazi düsturundan istifadə edilir, Pascal dilində bu )) ln( exp( x y ∗ şəklində ifadə edilir. Məntiqi ifadələr məntiqi əməliyyatlar və yumru mötərizələrlə əlaqələndirilən məntiqi operandlardan ibarətdir. Məntiqi ifadənin yerinə yetirilmə nəticəsi false və ya true məntiqi sabitidir. Məntiqi operandlar, məntiqi sabitlər, dəyişənlər, funksiyaya müraciətlər, münasibət əməliyyatları ola bilər. Məsələn , 1) Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|