MüƏLLİF: ustad şƏHİd müRTƏza müTƏHHƏRİ TƏRCÜMƏ edəN: İslamşÜnas ağabala mehdiyev kitabın adı: Kamil insan

KAMİLLİK «öZ»DƏN «öZ»Ə OLAN HƏRƏKƏTDİR
Təkamül yolunda hərəkət edən bir varlıq təsəvvür edin. Məsələn, torpaqdan göyərərək inkişaf edib gül açan bir bitkini 
təsəvvürünüzdə canlandırın. Yaxud bir heyvanın yaranmasına səbəb olan və əvvəldən heyvan olana kimi mərhələləri 
keçən hüceyrə, yə
᾽
ni zəif vəziyyətdən başlayaraq ən yüksək təkamül mərhələsinə çatan varlıq haradan-haraya hərəkət 
edir? O, özündən başlayıb qeyri bir varlıq olmağa doğru hərəkət edirmi, yə
᾽
ni yad bir şeyə çevrilirmi?
Başqasından özünə doğru hərəkət edirmi? Başqasından başqasına doğru irəliləyir, yoxsa özündən özünə doğru gedir? 
Onun özündən başlayıb qeyrisinə doğru hərəkət etməsini deməyin mə
᾽
nası budur ki, o, nə qədər ki, hərəkət və inkişaf 
etməyib özü olur, amma hərəkətə başladıqdan sonra özünə yadlaşaraq özündən ayrılır və bundan sonra özü olmur. 
Keçmiş filosoflardan bə
᾽
ziləri deyiblər ki, «hərəkət qeyriliyin yaranmasıdır», yə
᾽
ni hərəkət başqalaşmanın özüdür. 
Əlbəttə bu səhv sözdür.
Məsələ budur ki, gül toxumu və ya insanın nütfəsi inkişaf etməyə başladığı ilk andan, kamilliyin son hədəfinə 
çatana kimi «öz»ündən «öz»ünə doğru hərəkət edir, yə
᾽
ni onun «öz»ü və gerçəkliyi bir həqiqətdir. Onun «öz»ü xüsusi 
olaraq, nə əvvəldəki, nə ortadakı və nə də sondakı vəziyyətdədir. Onun «öz»ü əvvəldən axıra kimi «öz»üdür; o, axıra 
çatdıqca daha da «öz»ləşir, yə
᾽
ni onun «öz»ü daha kamil olur. Bəli, o, «öz»ündən «öz»ünə doğru hərəkət edir, amma 
naqis «öz»dən kamil «öz»ə doğru! Həmin gül şüura malik olmamasına baxmayaraq, öz kamilliyinə doğru hərəkət 
edir. Görəsən həmin gülün şüuru olsaydı, o, yenə də bu kamilliyə eşq bəsləməyəcəkdimi? Bütün varlıqlar fitri olaraq 
öz kamilliklərinin aşiqidirlər; həmin gül də, cansız təbiət də öz kamilliyinin vurğunudur; bu məsələ, yə
᾽
ni kamilliyin 
aşiqi olmaq bütün varlıqlara aiddir. Buna görə də hər hansı bir varlığın özünün son kamalına bağlılığı Sarterin nəzərinin 
əksinə olaraq özünə yadlaşma deyil, özündə daha çox qərq olmaqdır! Yə
᾽
ni daha çox «öz» olmaqdır. Azadlığın insanın 
hətta öz kamilliyindən azad olması mərhələsinə çatması, yə
᾽
ni onun hətta özündən azad olması dərəcəsinə çatması, 
özünə yadlıq gətirir və bu, insanın kamilliyinə zidd olan azadlıqdır. Azadlığın insanın kamilliyinə də şamil olması, 
yə
᾽
ni həmin varlığın kamillik mərhələsini də əhatə edərək «mən hətta öz kamillik və təkamül mərhələsində də azadam» 
mə
᾽
nasını verməsi o deməkdir ki, mən «öz»ümdən daha kamiləm və mənim naqis «öz»üm, daha kamil «öz»ümdən 
azaddır. Bu azadlıq, insanı özündən, onun öz kamilliyinə bağlılığından çox uzaqlaşdırır.
Bu məktəbdə insanın başqasına bağlılığı ilə özünə, yə
᾽
ni öz kamilliyinə bağlılığı arasında fərq qoyulmayıb. İnsanın 
özündən başqa digər bir yad zata bağlanmasını, onun mahiyyətinin dəyişməsinə səbəb olmasını biz də qəbul edirik. 
Dinlərdə, dünyanın maddi şeylərinə bağlılıq nə üçün bu qədər qadağan edilib? Çünki maddiyyat insana yaddır və 
doğrudan da insani dəyərlərin tənəzzülünə səbəb olur. Amma insanın son kamillik nöqtəsinə bağlılığı yad bir şeyə 
deyil, «öz»ünə bağlılıqdır. İnsanın özünə bağlılığı, onun özünə yadlaşmasına, biganəliyinə, özündən xəbərsizliyinə 
səbəb olmur və insanın öz dəyərlərini unutmasını tələb etmir, yaxud insan hərəkətinin dayanması və ətalətdə qalması 
ilə nəticələnmir, çünki hər hansı bir şey son hədəfinə bağlananda ona doğru tələsir və hərəkət edir.