MüƏllifdən II
l FƏSİL CİNAYƏT PROSESİNİN ANLAYIŞI, MAHİYYƏTİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədalət mühakiməsi qanunçuluğun və hüquq qaydalarının hər hansı vasitə ilə möhkəmləndirilməsi, vətəndaşların vətənə
- Lakin cinayət prosesi ilə ədalət mühakiməsi anlayışı bir>biri ilə sıx əlaqədə olsa da, bu anlayışları fərqləndirən bir sıra mühüm
l FƏSİL CİNAYƏT PROSESİNİN ANLAYIŞI, MAHİYYƏTİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ b)
cinayət-prosessual münasibətlərdə cinayətkar yox,
təqsirləndirilən, şübhə edilən şəxs meydanda olur; c)
cinayət-prosessual münasibətlərin əsas subyektlərindən (dövlət nümayəndəsi və təqsirləndirilən şəxs) başqa digər şəxslər də müxtəlif prosessual münasibətlərdə iştirak edirlər. Beləliklə, cinayət prosesi cinayət işləri üzrə ədalət mühakiməsinin vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə yönəldilmiş və demokratik prinsiplər əsasında qanunla müəyyən edilmiş, prosessual formada həyata keçirilən təhqiqat, istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının cinayət işlərinin başlanması, istintaqı, məhkəmədə baxılması və həll edilməsi üzrə fəaliyyətindən, bu fəaliyyətdən yaranan cinayət-prosessual münasibətlərdən bəhs edir. Cinayət-prosessual münasibətlər təhqiqat, istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının cinayətkarlıqla mübarizə fəaliyyətinin qanuna əsaslanan hüquqi formasıdır, bu fəaliyyət özü isə cinayət-prosessual münasibətlərin məzmunudur. Cinayət prosesinin bu iki mühüm cəhəti biri digəri ilə qarşılıqlı əlaqədə olub vəhdət təşkil edir. Bu qarşılıqlı əlaqə müxtəlif formalarda ifadə oluna bilər. Belə ki, cinayət işi üzrə icraatda müstəntiqin, prokurorun və məhkəmənin hər bir hərəkəti hüquqi fakt olub ya prosessual münasibətlər yaradır (məsələn, şəxsi təqsirləndirilən şəxs kimi cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə, təqsirləndirilən şəxsi məhkəməyə vermə və s.), ya da artıq yaranmış prosessual münasibətlərdə həmin orqanlar və vəzifəli şəxslər öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirirlər (təqsirləndirilən şəxsi dindirmə, qətimkan tədbirinin seçilməsi və s.). Bu eynilə cinayət işinin icraatında iştirak edən vətəndaşların və ictimai təşkilatların hərəkətlərinə də aiddir. Cinayət prosesi anlayışı ədalət mühakiməsi anlayışı ilə üzvi surətdə bağlıdır. Ədalət mühakiməsi qanunçuluğun və hüquq qaydalarının hər hansı vasitə ilə möhkəmləndirilməsi, vətəndaşların vətənə sədaqət və birgəyaşayış qaydalarına hörmət etmək ruhunda tərbiyə edilməsi məqsədi ilə demokratik prinsiplər əsasında, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydada məhkəmə iclaslarında mülki və cinayət işlərinə baxılması və həll edilməsi üzrə xüsusi dövlət orqanlarının - məhkəmənin fəaliyyətidir. Ədalət mühakiməsinə verilən anlayışdan göründüyü kimi, ədalət mühakiməsi məhkəmə baxışında həyata keçirilir. Məhkəmə baxışı isə eyni
E Mirağa Cəfərquliyev zamanda cinayət-prosessual hüququn mühüm institutlanndan biridir. Cinayət prosesi cinayət işləri üzrə ədalət mühakiməsinin vəzifələrinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Bu hər iki fəaliyyət, yəni cinayət prosesi və ədalət mühakiməsi qanun əsasında və qanuna uyğun olaraq dövlət orqanlan tərəfindən həyata keçirilir və respublikamızda qanunçuluğun və
hüquq qaydalannm hər vasitə
ilə möhkəmləndirilməsinə, cinayətlərin və digər hüquq pozuntulannm qarşısının alınmasına yönəldilmişdir.
Ədalət mühakiməsi məhkəmənin təkcə cinayət işləri üzrə deyil, həm də mülki işlər üzrə fəaliyyətini əhatə edir. Məhkəmələrdə mülki işlərə baxılmasının qanunla müəyyən edilmiş qaydası cinayət işlərinə baxılması qaydasından ciddi surətdə fərqlənir. Məhkəmənin mülki işlər üzrə fəaliyyəti Mülki-Prosessual Məcəllə, cinayət işləri üzrə fəaliyyəti isə Cinayət-Prosessual Məcəllə i- lə nizama salınır. Ədalət mühakiməsindən fərqli olaraq cinayət prosesi təkcə məhkəmənin deyil, həm də təhqiqat, istintaq və prokurorluq orqanlannm fəaliyyətini əhatə edir. Bu heç də təsadüfi deyildir. Çünki məhkəmə hər bir konkret cinayət işi üzrə obyektiv həqiqəti müəyyən etmək üçün ictimai təhlükəli əməlin olub-olmamasını, bu əməli törədən şəxsin təq- sirliyini və işin düzgün həlli üçün əhəmiyyəti olan sair halları mütləq aşkara çıxarmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq məhkəməyə qədər cinayət faktının mövcud olmasını və bu əməlin müəyyən şəxs tərəfindən törədilməsini göstərən faktiki məlumatların toplanması və yoxlanılması, təqsirləndirilən şəxsi həm ifşa edən, həm də ona bəraət qazandıran halların araşdınlması məqsədi ilə ilkin hərəkətlərin həyata keçirilməsi tələbi meydana çıxır. Çünki bütün bu məsələlər ətrafında ilkin məlumatlar toplanmadan və bunlan yoxlamadan məhkəmə məsuliyyətinə cəlb edilən şəxsin təqsirliyini və ona qanunla müəyyən olunmuş cəza tədbirlərinin tətbiq edilməsini həll etmək qeyri-mümkün olardı. Məhz bu səbəbdən cinayət-prosessual qanunvericilik cinayət işinə məhkəmədə baxılana qədər sübutların toplanması və yoxlanılması üzrə təhqiqat, istintaq və prokurorluq orqanlarının fəaliyyətini müəyyən edir.
I FƏSIL . CİNAYƏT PROSESİNİN ANLAYIŞI, MAHİYYƏTİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ Deməli, cinayət prosesi cinayət işləri üzrə məhkəmə tərəfindən ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi qaydası olmaqla yanaşı, təhqiqat, istintaq və prokurorluq orqanlarının da fəaliyyətinin prosessual qaydasını özündə əks etdirir. Hüquq
ədəbiyyatlarında, eləcə
də cinayət-prosessual qanunvericilikdə cinayət prosesi ilə cinayət mühakimə icraatı anlayışları eyni mənada işlədilir (55.S.6-9). Doğrudur, sözün bilavasitə mənasında mühakimə icraatı dedikdə məhkəmədə icraat başa düşülür. Lakin sözün geniş mənasında mühakimə icraatı dedikdə cinayət prosesinin mərhələləri sistemində məhkəmə baxışının böyük əhəmiyyətini göstərməklə istintaq və prokurorluq orqanlanmn da fəaliyyəti nəzərdə tutulur. Məhkəmə ədalət mühakiməsini həyata keçirən yeganə dövlət orqanı olsa da, istintaq, prokurorluq orqanlarının fəaliyyəti məhkəmə qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yaxından kömək edir. Cinayət mühakimə icraatının vəzifələri - törədilmiş cinayətdən zərər çəkmiş şəxslərin və təşkilatların hüquqlarının və qanuni mənafelərinin qorunmasından, şəxsiyyəti qanunsuz və əsassız cinayət təqibindən və mühakimə etməkdən, o cümlədən onun hüquqlannm qanunazidd əsaslarla məhdudlaşdırmalardan qorumaqdan ibarətdir. Cinayət işləri üzrə ədalət mühakiməsinin qanunvericiliyin tələblərinə riayət edilməklə həyata keçirilməsi insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasında müstəsna əhəmiyyətə malikdir. CPM-in 8-ci maddəsinin mahiyyətindən açıq aydın görünür ki, mühüm bir vəzifə kimi, cinayə- prosessual qanunvericilik, bir tərəfdən, törədilmiş hər bir cinayət əməlinin vaxtında, hərtərəfli və obyektiv araşdırılmasını təmin etməklə şəxsiyyəti, cəmiyyəti və dövləti ictimai təhlükəli qəsdlərdən qoruyur, digər tərəfdən isə cinayət törətmiş hər bir şəxs barəsində cinayət təqibinin hüquqi çərçivəsini müəyyən etməklə insan hüquq və azadlıqlarının əsassız məhdudlaşdırılmasının qarşısını alır. Cinayət mühakimə icraatının vəzifələrini özündə ehtiva edən CPM- in 8-ci maddəsində beş əsas məqamə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Onlar aşağıdakılardır: 1)
2)
həqiqi və ya ehtimal edilən cinayət törətməsi ilə əlaqədar şəxsiyyəti vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edilməsi hallanndan qorumaq; Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|