MüƏLLİm peşƏkarliği və pedaqoji SƏRİŞTƏLİLİYİn müASİr problemləRİ

pedaqoji s
əriştəliliyin müasir problemləri”  adlı  monoqrafiya 
sa
daladığımız  bu  ehtiyacdan  irəli gəlməkləAzərbaycan təhsi-
linin, eyni zamanda mü
əllim  hazır-lığınıninkişafı  istiqamətində 
respublikamızda aparılan tədqiqatlar içərisində mühüm yer tu-
tur. Monoqrafiyada araşdırılan problemlər müəllim peşəkarlığı 
v
ə pedaqoji səriştəliliyin çox aktual və zəruri məsələlərini əhatə 
edir. 
Monoqrafiyada ilk növb
ədə  peşəkarlıq  və  səriştəliliyin 
mahiyy
ətinə, məzmununa  hansı  məsələlərin  daxil  olmasına  ay-
dınlıqgətirilməklə, pedaqoji peşənin və peşəkarlığın təşəkkülü və 
inkişafına ekskurs edilir, müəllim peşəkarlığının gələcək inkişaf 
istiqam
ətləri  şərh  edilir.  Monoqrafiyanın  ”Pedaqoji  peşəkarlıq 
v
ə səriştəliliyin təşəkkülü və inkişafı” adlıbirinci fəslində peda-

---

10 
qoji peşəkarlıq və səriştəliliyin mahiyyəti və məzmununa aydın-
lıq  gətirilir, təşəkkülü və  inkişafının  əsas istiqamətləri təhlil 
edilir,  yaddaş  məktəbindən təfəkkür məktəbinə  keçidin spesifik 
xüsusiyy
ətləri araşdırılır. 
Monoqrafiyanın ”Müəllimin pedaqoji peşə mədəniyyətinin 
formalaşdırılması”  adlıikinci  fəslindəpedaqojipeşə  mədəniyyəti 
anlayışınınmahiyyəti və  məzmununa toxunulur, müəllim 
şəxsiyyətinin müxtəlif çalarları araşdırılır, peşə mədəniyyətinin 
formalaşmasına  təsir göstərən amillər və  yollar müəyyənləşdi-
rilir, peşəkar müəllimin praktik fəaliyyətinin mühüm məqamları 
t
ədqiqat predmetinə  çevrilir. Müəllif nəzəri fikirlərini konkret 
bir d
ərs nümunəsində konkretləşdirir, “Azərbaycan tarixi” fən-
nind
ən “Qaraqoyunlu dövləti” mövzusununinteraktiv metodlar-
la t
ədrisi xüsusiyyətlərini izah edir.Bu fəsildə  həm 
d
əmüəlliminpedaqoji qabiliyyəti və əxlaqi keyfiyyətləri ilə bağlı 
ətraflı məlumat verilir.Pedaqoji prosesin səmərəliliyi müəllimin 
peşəkarlığından  və  zəruri səriştəyə  malik  olmasından  bir  başa 
asılıdır.  Bu  səbəbdən də  monoqrafiyanın  “Müəllimin  peşə 
s
əriştəliliyi”  adlı  üçüncü  fəslində  peşəkarlıq  və  səriştəlilik tam 
pedaqoji prosesin yüks
ək səviyyədə 
t
əşkilinin 
v
əməhsuldarlığının 
artırılmasınınmühüm 
şərti kimi 
araşdırılır,spesifik xüsusiyyətləri təhlil edilir. Burada müəllimin 
peşə  səriştəliliyinin kriteriyaları  müəyyənləşdirilir,  pedaqoji 
d
əstək müəllim səriştəliliyinin amili kimi nəzərdən keçirilir, 
şagird  şəxsiyyətinin  sosiallaşmasındamüəllimin səriştəli 
mövqeyi ön
ə  çəkilir, pedaqoji səriştəliliklə  yeni pedaqoji 
t
əfəkkürün qarşılıqlı əlaqəsi təhlil edilir. 
Monoqrafiyanın “Pedaqoji peşəkarlıq və səriştəliliyin for-
ma
laşması yolları” adlı dördüncü fəslində müəllim peşəsinin in-
ki
şaf perspektivləri, pedaqoji peşəkarlıq və səriştəliliyin forma-
laşmasının imkanları, peşəkarlığa təsir edən amillər (müəllimin 
psixoloji bilikl
əri, 
pedaqoji 
texnikası, 
tədqiqatçılıq 
qabiliyy
əti,pedaqoji ünsiyyət motivləri) müəyyənləşdirilir, 
praktik f
əaliyyət üçün çox faydalı tövsiyələr verilir. 

---

11 
Pedaqoji  peşəkarlığın  və  səriştəliliyin özülü ilkinmüəllim 
hazırlığı prosesində qoyulur. Bunu nəzərə alan müəllif alipeda-
qoji m
əktəblərdə  çox vaxt nəzərə  alınmayan  birproblemə  -
mü
əllim hazırlığında peşəkarlıq və səriştəliliyin nəzərə alınma-
sına xüsusi diqqət  yetirmişdir.  Monoqrafiyanın  sonuncu  - 
“Mü
əllim  hazırlığında  peşəkarlıq  və  səriştəliliyin nəzərə  alın-
ması” fəslində tələbələrdə peşəkarlıq və səriştəlilik motivlərinin 
formalaşdırılması  məsələsi önə  çəkilmiş,  peşəkarlıq  və  səriştə-
liliyin  formalaşdırılmasında  yeni  pedaqoji  texnologiyalarından 
istifad
ə imkanları araşdırılmış, gələcək müəllimlərdə peşəkarlıq 
v
ə  səriştəliliyin  formalaşmasında  pedaqoji  təcrübənin rolu və 
imkanları tədqiq edilmişdir.  
Tədqiqatçılar müəllimlərin qarşısına qoyulan tələbləri pe-
daqoji fəaliyyətinsəmərəliliyini təmin edən peşə keyfiyyətlərinin 
imperativ (qeyri-
şərtsiz) sistemi kimi şərh edirlər. Avropa alim-
lərinin  fikrincə,  praktik  pedaqoji  fəaliyyətin  yarısı  pedaqoji 
texno
logiyaların, o biri yarısıisəpedaqoji ustalığın payınadüşür. 
Müəllimə  verilən  başlıca  tələb  onun  peşə  kompetensiyala-
rınamalik olmasıdır. Müəllimin şəxsi keyfiyyətləri hesab olunan 
pedaqoji  kompetensiyalaronun  uşaqlara  məhəbbətində,  onlarla 
işləməkdən  və  ünsiyyətdə  olmaqdanhəzz  almaqda özünü 
göstərir. İllərlə ağ xalatlı həkim olmaq, insanlarınfiziki sağlam-
lığının  keşiyində  dayanmaq  arzusu  ilə  yaşayan,  ali  məktəbə 
qəbul zamanı bu istəyini reallaşdıra bilməyən, təsadüf nəticəsin-
də biologiya müəllimliyi ixtisasına düşən və yaxud hüquqşünas, 
diplomat olmaq istəyən abituriyentlərinin tarix, ədəbiyyat, sinif 
müəllimliyi ixtisaslarına daxil olmaları, həmin peşəni istəyərək 
seçənlərə nisbətən yüksək bal toplamalarına baxmayaraq onla-
rın gələcəkdə yaxşı müəllim olacaq-larınadəlalət etmir. Müəllim 
fitrətən  müəllim,  ustad  olmalıdır.  Müəllimin  praktik  fəaliyyəti 
üçün  zəruri  olan  təşkilatçılıq,  tədqiqatçılıq,  təlim  (öyrətmə), 
perseptiv, kommunikativ, suqqestiv, elmi-
idraki  qabiliyyətləri 
pe
daqoji peşəyə maraq vəmeyili olmayan, təsadüf nəticəsindəbu 
ixtisasa  düşən  abituriyentlərdəyaratmaq  olduqca  çətindir.  Bir 

---

12 
müddətdən  sonra  həmin  tələbələrin  özləri  də  səhvlərini  dərk 
edir, təhsillərini yarımçıq qoymalı olurlar. Nəticədə müəllimlik 
peşəsini  sevməyən  birisinin  onun  yerini  tutması  səbəbindən  ali 
məktəbə qəbuldan kənarda qalan abituriyent də, düzgün olma-
yan  seçimin  qurbanı  olan  tələbə  də,  onun  valideyni  də  əziyyət 
çəkir,  tələbənin  təhsilini  maliyyələşdirən  dövlət  külli  miqdarda 
vəsait itirir. Platon deyirdi ki, pinəçinin bir cüt ayaqqabını pis 
tikm
əsi bir nəfər  afinalıya  ziyan  vurduğu  halda,  müəllimin pis 
işi, pis tərbiyəsi bütün Yunanıstana ziyan gətirir.  
Prof.M.İlyasovun“Müəllim peşəkarlığı və pedaqoji səriş-