MüƏLLİm peşƏkarliği və pedaqoji SƏRİŞTƏLİLİYİn müASİr problemləRİ

“şagird–
mü
əllim”
əməkdaşlığına keçmək. 
2. “Subyekt–obyekt” 
əməkdaşlığından
“subyekt–subyekt
” 
əməkdaşlığına keçmək. 
3. D
ərsdə şagirdlərin 
f
əallığına 
maksimum s
əviyyədə nail 
olmaq. 
4. Pedaqoji prosesi şagirdyönümlü, əməkdaşlıq və inkişafı 
qabaqlama prinsipl
əri əsasında qurmaq. 
Bu m
əsələ  pedaqoji prosesdə  müəllimin rolunu azaltmaq 
yox, 
əksinə,  şagirdləri bu prosesin əsl  iştirakçısına  çevirmək 
m
əqsədi güddüyündən hətta 
“şagird–şagird”
 
əməkdaşlığı  da 
xüsusi ön
əm kəsb  edir.  Aydın  məsələdir ki, öyrədici fəaliyyət 
şagirdə, onun öyrənməsinə, təlim materialını dərindən mənimsə-
m
əsinə yönəldildiyindən bu əməkdaşlıq şagirdləri pedaqoji pro-
sesin t
ərəf müqabili kimi fəallaşdırmağa  xidmət edir.  Pedaqoji 
prosesin şagirdlərin fəal fəaliyyəti, onların bilavasitə müəllimlə 
qarşılıqlı, birgə fəaliyyəti nəticəsində baş verməsi dərsin səmərə 
v
ə  keyfiyyətini,  yaddaqalmanın  uzunmüddətli  olmasını,  peda-
qoji prosesin m
əhsuldarlığını artırır. 
Pedaqoji 
əməkdaşlıq yüksək olan dərslər maraqlı və məz-
munlu olmaqla yana
şı,  bir  növ  şagirdləri maqnit kimi özünə 
ç
əkir. Belə dərslərə şagirdlər həvəslə gəlir, dərsdə dialoq, sərbəst 
düşüncə, həm  sağlam  psixoloji  mühit,  həm də  valeoloji istiqa-
m
ətdə sağlam şərait yaranır. Şagirdlər vaxtın necə keçdiyini hiss 
etmir, d
ərsdə darıxmır və onun tez qurtaracağına tələsmirlər. 
Pedaqoji prosesin 
əməkdaşlıq  əsasında  təşkili  zamanı 
mü
əllim monoloji nitqindən dialoji təlim  formasına  keçməklə 
şagirdlərin dərs  zamanı  fəallığını  təmin  etmiş  olur.  Şagirdlər 

---

57 
qarşılıqlı  kömək,  sağlam  rəqabət  şəraitinə  düşürlər ki, bu da 
onla
rın arasında “bilik mübadiləsinə” geniş imkanlar açır. Müəl-
lim onların məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkürlərinin “işləmə-
sin
ə” nail olur. Onların  təfəkkürü, nitqi, təxəyyülü, diqqət və 
hafiz
ələri kompleks halda inkişaf edir. Belə dərslərdə şagirdlərə 
böyük hörm
ət və etimad göstərilir, təlim prosesi yüksək hörmət 
v
ə  tələbkarlıq  əsasında  həyata  keçirilir.  Şagirdlər nəyi isə 
öyr
əndiklərini dərk edirlər. Nəticədə  şagirdlərin müəllimlərinə 
qar
şı  hörmət və  məhəbbəti  artır,  onların  tələb və  göstərişləri 
şagirdlər tərəfindən sözsüz yerinə yetirilir və təlim prosesi yük-
s
ək müvəffəqiyyətlə nəticələnir. Elə bir qapalı dövrə yaranır ki, 
burada öyr
ədənlə  öyrənənlər  arasında  qarşılıqlı  hörmət, öyrən-
m
əyə  və  öyrətməyə  stimullar, motivlər  formalaşır.  Müəllim 
b
ələdçi, fasilitator, şagirdlər isə axtaran, tapan, tədqiqat aparan, 
informasiya mübadil
əsi, ümumiləşdirmə edən və nəticə çıxaran, 
özünün v
ə 
yolda
şlarının 
bilik 
və 
bacarıqlarını 
qiym
ətləndirməyibacaran  rollarında  fəaliyyət göstərirlər. Bütün 
bunlar t
əlim prosesində  müəllim və  şagirdlərin  qarşılıqlı 
əlaqəsinə, dərs prosesinin “subyekt–subyekt” 
münasib
ətlərindətəşkilinə, pedaqoji 
əməkdaşlığın 
kommunukativ müst
əvidə  reallaşmasına  səbəb olur. Bu da 
d
ərsdə  “müəllim  –  şagird”,  “şagird  –  şagird”  və  “şagird  – 
mü
əllim” münasibətlərinin  emosional  çalarlarını  artırır,  təlim 
motivl
ərini dərinləşdirir,  şagirdlərin özünəinamını  gücləndirir, 
n
əticənin səmərəli  və  daha məhsuldar, təlim prosesinin 
n
əticəyönümlü olmasını təmin edir.  
İnteraktiv  təlim  metodlarının  tətbiqi sinifdə  təkcə  fəal 
t
əlim  mühitinin  yaradılması  və  şagirdləri fəallaşdırmaqla  məh-
dud
laşmır.  Bu  metodlardan  istifadə  həm də  şəxsiyyət üçün 
z
əruri olan digər bir sıra keyfiyyətlərin yaranmasına səbəb olur: 
-t
əlim prosesinə marağı gücləndirir; 
- t
əhlil etmə, qiymətləndirmə və münasibət bildirmə baca-
rıqları formalaşdırır; 
-müst
əqillik və sərbəst düşüncə tərzi aşılayır; 

---

58 
-  dinl
əmək,  başqalarının  fikrinə  hörmətlə  yanaşmaq  key-
fiyy
əti formalaşdırır; 
-  dig
ər  yoldaşlarının  fikirlərinə  münasibət bildirmək və 
hörm
ətlə  yanaşmaq,  fikrini  sərbəst ifadə  edə  bilmək vərdişləri 
yaradır; 
- 
yaradıcı, məntiqi və tənqidi təfəkkürü inkişaf etdirir; 
- özünüqiym
ətləndirmə bacarıqları aşılayır; 
-  ir
əli sürdüyü fikri əsaslandırmaq,  sübut  etmək və  mü-
dafi
ə edə bilmək bacarıqlarına yol açır; 
- 
yoldaşları və müəllimlə əməkdaşlıq edə bilmə bacarıqları 
formalaşdırır; 
-  özünüidar
ə  edə  bilmək, hadisə  və  proseslərə  ədalətli, 
obyekt
iv yanaşa bilmək keyfiyyətləri aşılayır; 
- 
yaradıcı, sərbəst düşünə bilmə və qərar vermə bacarıqları 
yaradır; 
-  sinifd
ə  normal,  stimullaşdırıcı  psixoloji  mühitin 
yaranmasına səbəb olur; 
- 
şagirdlərdə düşünmə, təhliletmə, biliyi müstəqil əldə et-
m
ə, biliyi bacarığa çevirə bilmə qabiliyyətləri formalaşdırır və s. 
İnteraktiv təlim metodlarından istifadə şagirdləri pedaqoji 
prosesin t
ərəfmüqabilinə çevirir və şagirdlər bu zaman pedaqoji 
prosesin t
ərəfdaşı,  aparıcısı  rolunda  çıxış  edirlər. Lakin bütün 
bunlar mü
əllimin aparıcı rolunu inkar etmir və azaltmır. Hansı 
metodlar t
ətbiq edilməsindən asılı olmayaraqmüəllim tədris pro-
sesinin 
əsas, aparıcı qüvvəsi, sükançısıdır. Dərsin, təlim prose-
sinin rejisoru da, aktyoru da mü
əllimdir. Dərsin müvəffəqiyyəti 
d
ə, müvəffəqiyyətsizliyi də  məhz