Mühazirə materiallarının konspekti. MÜHaziRƏ №1 GİRİŞ

8.2. Amplitud modulyatorları

Tonal amplitud modulyasiyalı (AM) siqnalın riyazi modelinin formal analizi göstərir ki, onu formalaşdırmaq üçün modulyasiya­edici siqnal ilə daşıyıcı rəqsi vurmaq lazımdır (daha ciddi desək iki elementar rəqsin cəmini daşıyıcı rəqsə vurmaq lazımdır, lakin bu oxşar proseslərin öyrənilməsində əhəmiyyət kəsb etmir).

Qeyd edək ki, bu vaxta qədər radioelektronikada və rabitə texnikasında iki və ya daha çox analoq siqnalının bir­başa vurulmasının effektiv üsulu işlənməmişdir. Ona görə də siqnalların amplitud modulyasiyası üçün dolayı üsullardan - qeyri-xətti və ya parametrik dövrələrin köməyi ilə vurulmadan istifadə olunur.


8.2.1. Rezonans güc gücləndiriciləri əsasında amplitud modulyatoru

Amplitud modulyatorları qurulan zaman modulya­siyaedici və daşıyıcı rəqs­lərin cəminin ətalətsiz qeyri-xətti elementdə çevrilməsi effektindən daha çox istifadə olunur.

Amplitud modulyatorunun sadə sxemini qeyri-xətti rezonans gücləndiricisi əsasında reallaşdırmaq mümkündür. Bunun üçün tranzistorunun girişinə ardıcıl olaraq sabit sürüşmə gərginliyi , modulyasiyaedici siqnal mən­bəyi və daşıyıcı rəqs generatoru qoşulur. Bu halda rəqs konturu daşıyıcı tezliyə köklənir.
Baza modulyatorunun (şək. 8.1.1) köməyi ilə tonal AM siqnalın alınma prinsipini öyrənək.
Bu halda modulyatorun girişinə qoşulan cəm gərgin­liyi

kimi ifadə olunur.
Modulyatorun iş prinsipi şək.3.1.2–də göstərilən gərginlik və cərəyanın zaman diaqramlarının köməyi ilə izah olunur.

Qəbul edək ki, tranzistorun keçid xarakteristikası iki düz xətt kəsiyi ilə approksimasiya olunmuşdur. İşçi nöqtənin sürüşmə gərginliyinə nisbətən modulya­siyaedici siqnal qanunu ilə yerdəyişməsi nəticəsində cərəyanı kəsmə bucağı dəyişir. Nəticədə tranzistorun kollektor cərəyanı impulsları amplitu­daca modulyasiya olunurlar. Tranzistorun kollektor cərəyanı impulslarının spektrində tezlikli çoxlu sayda təşkiledicilər mövcud olur, burada və vuruqları qiymətləri ala bilərlər. Rezonans konturunun buraxma zolağı seçilir. Bu halda o tranzistorun kollektor cərəyanı impulslarının spektrindən üç tezlikli , və harmonikaları ayırır.

Modulyatorun iş keyfiyyətini (daxil olunan təhriflər nöqteyi-nəzərdən) qiymətləndirmək üçün statik modulyasiya xarak­teristikasından – tranzistorun kollektor cərəyanının birinci harmonikasının amplitudasının bazadakı sabit sürüşmə gərginli­yindən asılılığından (şək. 8.2.3.) istifadə olunur.

Qeyd edək ki, qeyri-xətti təhrifləri aradan qaldırmaq üçün modulyasiya xarakteristikasının cərəyanlar intervalında olan xətti hissəsindən istifadə etmək zəruridir.

Verilən mülahizələr çoxtonlu amplitud modulyasiyası (real mürəkkəb siqnal ilə modulyasiya) halında da doğrudur və modulyasiya xarakteristi­kasının xətti hissəsi seçildikdə qeyri-xətti təhriflər minimal olur. Lakin mürəkkəb siqnal ilə modulyasiya halında xətti (tezlik) təhriflərdə yarana bilər. Bu təhriflərin yaranması daşıyıcıdan daha uzaqda yerləşən təşkiledicinin, modulyatorun konturunun ATX-nın rezonans xarakterli olması səbəbindən, daha az güclənməsi ilə əlaqədardır. Tezlik təhriflərinin az olması üçün modulyatorun sxemində rezonans yükün buraxma zolağını genişləndirmək lazımdır. Parazit harmonikaların süzgəclən­məsi nöqteyi-nəzərindən isə mo­dulyatorun sxemində rezo­nans yükün buraxma zolağını daraltmaq zəruridır. Praktik sxemlər işlənən zaman kompromis həll – rezonans yükün buraxma zolağını maksimal modulyasiya tezliyinin iki mislinə bərabər qəbul edirlər.
Son zamanlar amplitud modulyatorlarında, tərkibində müxtəlif funksi­yaları yerinə yetirən qurğular olan, analoq inteqral mikrosxemlərindən geniş istifadə olunur.