2. Sahə tranzistorlu avtogeneratorda
rəqslərin yaranması.
Sahə tranzistoru üzərində yığılmış transformator əks rabitəli avtogeneratorun sxemi şək.2.1a-da təsvir olunmuşdur (qida və sürüşmə gərginlikləri mənbəələri sxemdə göstərilməmişdir). Bu generatorun öz-özünə oyanma şərtlərini öyrənək.
Məsələnin həllini sadələşdirmək üçün rəqs konturunun paralel əvəzləmə sxeminə (şək.2.1b) keçək. Burada . Bu halda Kirxhof tənliklərinə əsasən, stok dövrəsindəki jərəyanlar üçün aşağıdakı tənlikləri yazmaq olar:
. (2.1)
İndi stok jərəyanını tranzistorun elektrodlarındakı gərginliklərlə ifadə edək:
, (2.2)
burada ; - əks rabitə əmsalı; - volt-amper xarakteristikasının dikliyi; , -elektron cihazının, uyğun olaraq, daxili müqaviməti və güclənməsidir. Beləliklə,
. (2.3)
Şək.2.1.
Yuxarıdakı (2.1) tənliklər sistemindən kontur cərəyanını hesablayaq:
. (2.4)
Əgər (2.3) və (2.4) ifadələrinin sağ tərəflərini bərabərləşdirsək xətti recimdə aşağıdakı differensial tənliyi alarıq
. (2.5)
Qəbul edək ki,
. (2.6)
Bu halda (2.5) tənliyini aşağıdakı kimi yazmaq olar:
, (2.7)
burada -azad rəqslərin tezliyidir. Rəqslərin oyadılması üçün birinji tərtibli törəmənin əmsalı mənfi olmalıdır, yəni . Beləliklə öz-özünə oyanma şərtini aşağıdakı kimi yazmaq olar:
, (2.8)
və ya
. (2.9)
Sonuncu ifadə rəqslərin yaranmasına gücləndirici cihazın və sxemin əsas parametrlərinin tə’sirinin izahını asanlaşdırır. Volt-amper xarakteristikasının dikliyi nə qədər böyük olarsa əks rabitə əmsalının daha kiçik qiyməti tələb olunur, yəni avtorəqslər daha asan yaranırlar. Qeyd edək ki, itki müqavimətinin artması ilə azalır və öz-özünə oyanma əks rabitənin daha böyük qiymətində tə’min olunur.
Eyni zamanda, (2.9) bərabərsizliyinin sağ tərəfi
(2.10)
xətti rejimdə güclənmə əmsalının əksi olan kəmiyyətdir. Beləliklə, (2.9) bərabərsizliyini aşağıdakı kimi yazmaq olar:
. (2.11)
Bu nəticəyə avtogeneratora, başlanğıc mərhələdə, müsbət əks rabitəli xətti gücləndirici kimi baxmaqlada gəlmək olar. Əgər olarsa gücləndirici dayanıqsız dövrəyə çevrilər.
İstənilən avtogeneratorun öz-özünə oyanma şərtini (2.11) bərabərsizliyi kimi yazmaq olar. Lakin rəqslərin amplitudasının məhdudlanma mexanizmi gücləndirici cihazın xüsusiyyətlərindən asılı olur. Məsələn, ümumi emitterli tranzistor avtogeneratorunda (şək.2.2a) volt-amper xarakteristikası üzərindəki işçi nöqtə buraxılış anında, koordinat başlanğıcında deyil, müsbət sürüşmə gərginliyinə uyğun (şək.2.2b) yerləşir. Bu ona görə lazımdır ki, tranzistorda kollektor və baza cərəyanları münasibəti ilə bağlıdırlar və xarakteristikanın böyük dikliyini almaq tələbi (öz-özünə oyanma şəraitini yüngülləşdirmək üçün) işçi nöqtəni keçid xarakteristikasının xətti hissəsində yerləşdirməyə məcbur edir. Ona görədə buraxılışın başlanğıc mərhələsində rəqslərin amplitudasının artması sürüşmə gərginliyinin (mənfi) artması ilə müşayiət olunmur. Yalnız rəqslərin amplitudası xarakteristikanın aşağı bükümünə daxil olduqda (bu andan baza-emitter dövrəsində gərginliyinin düzlənməsi effekti baş verir) işçi nöqtə sola sürüşür.
Dostları ilə paylaş: |