Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
24 
Köçürülmə vekseli ödəyici tərəfindən razılıq alındığı müddətdən ic- 
ra sənədi kimi qüvvəyə minir. 
Köçürülmə  vekselinə  razılığım  bildirən  şəxs  borclu  tərəf  sayılır  və  o  müəyyən 
olunmuş müddətə pul vəsaitinin ödənişinə aid məsuliyyəti öz üzərinə götürür. Razılıq 
haqqmda qeyd - vekselin üz tərəfmdə öz əksini tapır və ödəyicinin imzasmdan başqa 
«razıyam, qəbul edirəm, ödəyə- cəyəm» sözləri ilə ifadə olunur. Veksel rəsmi sənəd 
kimi vacib şərtlərə malikdir. Şərtlərin ixtisarı zamam sənəd öz hüquqi qüvvəsini itirir. 
Vekselin vacib Ģərtlərinə: 
♦♦♦ veksel niĢanı; 
♦> vekselin tərtibinin yeri və vaxtı (gün, ay, il); 
♦> müəyyən pul vəsaitini ödəmək öhdəçiliyi; 
♦> pul vəsaitinin rəqəm və hərflərlə ifadəsi (düzəliĢ aparmaq qa- dağandır); 
♦> ödəniĢ müddəti; 
♦> ödəniĢin yeri; 
♦> borcun kim tərəfindən ödənilməsini qeyd edən əmr; 
♦> vekseli təqdim edən Ģəxsin əlyazma imzası daxildir. 
 
 
Sadə vekseldən fərqli olaraq, köçürmə veksellərində vekseli təqdim edən şəxs ödəyici 
rolunu  oynamır,  ödəyici  xüsusi  şəxs  -  trossatdır.  Ödəyicinin  adı,  soyadı  vekselin 
üzərində,  sol  tərəfdə  qeyd  olunur.  Ödə-  niş  qaydalarma  görə  ödəyicilərin  razılığ  ilə 
sadə veksellərin köçürmə veksellərlə əvəz edilməsi əlavə zəmanət tələb edir. Hazırki 
dövrdə zəma- nət kimi bank çıxış edir. Bu zaman bank ödəyicinin ödəniş qabiliyyətlə- 
rinə və veksel üzrə məsuliyyət daşıyan hər hansı bir şəxsin öhdəliklərinə də zəmanət 
verir.  Aval  avalistin  xüsusi  imzası  ilə  rəsmiləşdirilir.  Burada  da  bankm  zəmanəti, 
möhürü  öz  əksini  tapır.  Bankm  zəmanəti  vekselin  məbləğinin  təşkilində  mühüm  rol 
oynayır.  Fəaliyyət  göstərən  veksel  qa-  nunauyğunluğu  ötürücü  yazılar  vasitəsilə 
vekselin  bir  tərəfdən  o  biri  tərəfə  ötürülməsi  prosesini  izah  edir.  Veksel  ayrı  şəxsə 
keçdikdə  bu  vek-  sel  üzrə  ödəniş  tələb  etmək  ixtiyarı  da  bu  şəxsə  verilir.  Veksel 
saxlayan  vekselin  arxa  tərəfmdə  «qanun  üzrə  ödəyin»,  «mənim  əvəzimə  ödəyin» 
sözlərini yazır. 
Indossametıt üzrə vekseli təqdim edən şəxs indossant, indossament üzrə vekseli olan 
şəxs  isə  indossat  adlanır.  İndossat  veksel  üzrə  bütün  qayda  və  məsuliyyəti  öz 
öhdəsinə  götürür.  Qanun  pozulmuş  indossant-  ları  hüquqi  baxımdan  etibarsız  sayır. 
Vekselin  rəsmiləşdirilməsində  çıxış  edən  hər  bir  şəxs  ödəniş  üzrə  birgə  məsuliyyət 
daşıyır. Vekselin indeks- ləşməsi onlarm istifadə dairəsini genişləndirir, vekseli kredit 
dövriyyəsi-  nin  etalonuna  çevirir,  əmtəə  və  xitmətlərin  reallaşmasına  xidmət  göstə- 
rir.  Vekselin  üzərində  onun  ödəniş  müddəti  göstərilir  və  bu  göstəricisiz  veksel 
etibarsız sayılır. 
Hesablaşmalarm  veksel  forması  bank  idarələrinin  və  təşkilatlarmm  təşkilində  iştirak 
edir.  Veksel  qanunauyğunluğu  bank  veksellərinin  in-  kassasiyasım  nəzərdə  tutur. 
Banka  inkassasiya  üçün  götürülmüş  veksələ  «ödəniş  almaq  üçün»  sözü  yazılır. 
KitabYurdu.az 
91
 

---

 
25 
Vekselin  inkassa  edilməsini  bank  öz  üzərinə  götürür  və  ödəyiciyə  vekseli  təqdim 
edərək,  müəyyən ödəniş alır. İnkasso üzrə vekseli qəbul edən bank pul vəsaitlərinin 
digər idarələrə lazımi vaxtda göndərilməsini və ödəyıciyə müəyyən məbləğin lazımi 
ida- rəyə daxil olması haqqmda çağırış vərəqəsi təqdim etmə vəzifəsinə ma- lik olur. 
Ödənişin  qəbulu  zamanı  bank  məbləği  əmanətçinin  hesabma  köçürür  və  tapşırığm 
yerinə yetirilməsi haqqında xəbərdarlıq edir. Bu- nun müqabilində bank əmanətçidən 
almmış  ödənişin  müəyyən  faizini  təşkil  edən  komission  mükafat  alır.  Bundan  başqa 
bank  müştəridən,  əmanətçidən  sənədin  göndərilməsi  ilə  bağlı  məsrəflərə  görə  vergi 
götürür. 
Çek ödəyicinin şəxsi hesabmdan çek sahibinə müəyyən pul məb- ləğinin ödənilməsi 
haqqmda bankına yazılı göstərişidir. Çek mücərrəd və sözsüz xarakter daşıyır. 
Çeklər: 
 
 

 
orderli (xarici ölkələrdə daha geniş yayılmış forma), 

 
təqdimatlı, 

 
adlı ola bilər. 
Təqdimatlı  çek  dövriyyə  qabiliyyətinə  malik  çek  kimi  sadə  təqdi-  mat  yolu  ilə 
buradan irəli gələn bütün hüquqi nəticələr ilə ötürülür. Veksel üzrə olduğu kimi çek 
üzrə  də  etirazlar  irəli  sürülə  bilməz.  O  pul-  larm  almması  hüququnun  digər  şəxsə 
güzəştə gedilməsi vasitəsilə dövr edə bilər. 
Çeklər pul və hesab çeklərinə ayrılır. 
Pul  çekləvinddn  bankdan  nağd  pullarm  çek  sahiblərinə  ödənilməsi  üçün  istifadə 
olunur.  Məsələn,  təsərrüfat  ehtiyaclarma,  ezamiyyət  məs-  rəflərinə  kənd  təsərrüfatı 
məhsulunun tədarükü və s. 
Hesab çekləri - nağdsız hesablaşmalarda istifadə olunur. 
Hesab  çekləri  çek  təqdim  edən  şəxsin  öz  bankma  şəxsi  hesabmdan  lazımi  pul 
məbləğini  çek  sahibinin  hesabma  köçürülməsi  haqqmda  yazılı  göstərişidir.  Hesab 
çekləri,  ödəniş  tapşırıqları  kimi,  ödəyici  tərəfındən  tərtib  olunur.  Lakin  ödəniş 
tapşırıqlarından  fərqli  olaraq,  çek  ödəyici  tərəfındən  ödəniş  alan  müəssisəyə  yalmz 
təsərrüfat  əməliyyatları  baş  ve-  rən  zaman  verilir.  Çek  10  təqdim  günü  ərzində 
etibarlıdır.  Hal-hazırda  əmtəə  və  xidmətlərə  görə  hesablaşmalarda  müştərilər  yalnız 
limitli  çek  kitabçalarından  istifadə  edirlər.  Limitli  çek  kitabçaları  hesabat  çek  ki- 
tabçasım xatırladır və onlar müəssisələr tərəfindən müəyyən olunmuş ümumi məbləğ 
həcmində  ödənilə  bilər.  Limitli  çek  kitabçaları  bankda  depozit  qoyulmuş  vəsaitlərin 
məbləği  hesabma  məhdudlaşdırılır.  Depo-  zit  müəssisə  tərəfındən  banka  hesabdan 
lazımi  məbləğin  «hesab  çekləri»  balansınm  40903  JNb-li  hesabma  köçürülməsi 
haqqında  ərizəsi  əsasmda  yaradılır.  Depozit  vəsaitləri  bankm  kredit  hesabma  həyata 
keçirilə bilər. Növbəti sənəddövriyyəsi zamanı çek kitabçasmı verən şəxs əmtəə, xid- 
mət əldə etmək əsasmda hesab çeki yazıb tədarükçüyə verir. 
Çek növbəti rekvizit məzmununda olmalıdır: 
KitabYurdu.az 
92
 

---