Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
10 
Qısamüddətli  aktivlər  ilə  qısamüddətli  passivlərin  müqayisəsi  (cari  ödəmələrlə) 
tam ödəniş xarakterizə edir, yəni qısamüddətli öhdəliklər yüksək ödənişli aktivlərin 
hesabma ləğv edilə bilər. 
 
Burada: 
Tb - tam ləğvetmə əmsalını, 
QMQ - qısamüddətli maliyyə qoyuluşlarını, 
PV-pul vəsaitlərini, 
Oqm - qısamüddətli öhdəlikləri ifadə edir. 
Göstəricilərin normativ qiyməti: 0,21-0,25 
Odənişin fasilə əmsalı müəssələrin qısa müddət ərzində borc öhdə- 
 
liklərinin ödənilmə göstəricisidir. 
Ödənişin fasilə əmsalı aşağıdakı kimi hesablanır: 
 
 
 
Burada: 
Ofi -ödənişin fasilə əmsalını, 
DB - isə debitor borcları ifadə edir. 
Onun diapazonda ölçüsü: 0,7-0,8. 
Əgər  bu  formulun  tərkibinə  müəssisələrin  itki  və  ehtiyatları  haq-  qmda  məlumat 
əlavə etsək, ödəniş əmsalmı xarakterizə edən ümumi satı- şı müəyyən etmək olar: 
 
 
 
 
 
(8.25) 
Burada: 
0
3
- ödəniş əmasalı, 
EI - isə ehtiyatları və itkiləri ifadə edir. 
Ödəniş əmsalı qısamüddətli öhdəliklərin ödənilməsi üçün likvidlik aktivlərini təyin 
etmək  imkanmı  verir.  Hesabat  formalarmdan  asılı  ola-  raq,  müəssisələrin  ödəniş 
qabiliyyəti bu səviyyədə təmin olunmuş hesab edilir. 
Ö
ə
  =  1-2,5  Uzunmüddətli  aktivlərlə  uzunmüddətli  passivlərin  müqayisəsi 
müddətinə görə fərqlənən vəsait qoyuluşu və ödənişləri xa- rakterizə edir. Maliyyə 
sərbəstliyi  əmsalı  fəaliyyətlərini  həyata  keçirmək  üçün  müəssisələrin  şəxsi 
vəsaitlərlə  təmin  olunmasmı  göstərir.  O,  kapita-  lm  balans  valyutalarma  təsiri  ilə 
təyin edilir və faizlərlə hesablanır: 
 
 
 
KitabYurdu.az 
145
 

---

 
11 
 
 
(8.26) 
Kreditorlar və investorlarm gözü qarşısmda sabit maliyyə vəziyyə- tini təmin edən 
münasib qiymət səviyyəsi - 50-60%-dir. 
Likvidlik və sərbəstlik əmsalmdan asılı olaraq, müəssisələr, bir 
 
qayda olaraq krediti ödəmə qabiliyyətinə görə 3 hissəyə ayrılırlar. 
Kredit alma qabiliyyətinə malik müəssisələr ilə banklar müxtəlif tərzdə şəxsi kredit 
münasibətlərini  qururlar.  Yaranmış  kredit  münasi-  bətlərinin  köməyi  ilə 
kommersiya banklarırı birinci dərəcali kredit borcu olan müştərilərə xüsusi kredit 
xidmətləri  şəbəkəsi  təşkil  edirlər.  Bu  za-  man  konkret  hesabm  kreditləşdirilməsi, 
bir qayda olaraq aşağı faiz tarifi ilə kreditlərin verilməsi kimi xidmətlərlə müşayət 
edilir. 
Ikinci  dərəcəli  borcalan  şəxslərin  hesablarmm  kreditləşdirilməsi  adi  qaydada 
təminat xarakterli normalarm mövcudluğu şəraitində (bu normalara zəmanət, girov 
kimi  normalar  daxildir)  banklar  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Faiz  tarifı  təminat 
növündən asılıdır. 
Uçüncü  dərəcəli  müştərilərə  kreditlərin  təqdim  olunması  bank  üçün  təhlükəlidir. 
Bir  çox  hallarda  banklar  bu  cür  müştərilərə  kreditlərin  ve-  rilməsi  prosesini 
dayandırmağa  çalışırlar.  Kreditlərin  üçüncü  dərəcəli  müştərilərə  verilməsini 
qərarlaşdıran  banklarm  təklif  etdiyi  kreditlərin  məbləği,  nizamnamə  fondunun 
vəsait  məbləğindən  artıq  olmamalıdır.  Kreditə  görə  faiz  tarifi  bu  halda  yüksək 
səviyyədə müəyyən olunur. 
Müştərilərə kredit onun maliyyə vəziyyətinin pisləşməsindən əvvəl verilmişdirsə, o 
zaman  bank  yaranmış  vəziyyətin  səbəb  və  nəticələrini  müəyyən  edərək 
müəssisələri iflasdan qoruyur, bu mümkün olmadıqda isə kredit verilməsi prosesini 
dayandırır. 
 
3  MALİYYƏ  AXINININ  TƏHLİLİ  KREDİT  ÖDƏMƏ  QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ ÜSULU KİMİ 
 
Maliyyə  axınının  təhlili  -  kommersiya  bankınm  müştərisinin  kredit  ödəmə 
qabiliyyətinin  qiymətləndirilməsi  üsuludur.  Onun  əsasmı  hesabat  dövründə 
müştərinin  vəsaitlərinin  dövriyyəsini  xarakterizə  edən  faktiki  göstəricilərin 
istifadəsi  təşkil  edir.  Bununla  da  pul  axınınm  təhlili  meto-  du  müştərinin  kredit 
ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi metodun- dan prinsipial şəkildə fərqlənir. 
Bu  fərqlənmə  isə  saldolu  hesabat  göstə-  riciləri  əsasıqda  müəyyənləşən  maliyyə 
əmsalları sisteminin əsasmda baş verir. 
Maliyyə  axımnın  təhlili  adətən  tələb  olunan  kreditin  müddətinə  uyğun  olan  dövr 
ərzində borc alan şəxsdə pul axmlarımn müqayisəsin- dən ibarətdir. Kreditin bir il 
müddətinə  verilməsi  zamam  pul  axınınm  təhlilini  illik  baxımdan,  90  günlük 
müddətə qədər isə - rüb ərzində həya- ta keçirirlər. 
KitabYurdu.az 
146
 

---

 
12 
Vəsaitlərin  axmı  və  geriyə  axım  arasındakı  fərq  ümumi  pul  axmı-  nm  məbləğini 
xarakterizə  edir.  Vəsaitlərin  axmı  və  geriyə  axmı  element-  lərinin  siyahısıdan 
göründüyü  kimi  ehtiyatlarm,  debitor  və  kreditor  bor-  cunun,  digər  aktivlərin  və 
passivlərin, əsas  fondların məbləğinin dəyişdirilmosi ümumi pul axınma  müxtəlif 
cür  təsir  göstərir.  Bu  təsirin  təyin  olunması  üçün  dövrün  əvvəllində  və  sonunda 
ehtiyatların,  debitorlarm,  kreditorlarm  mənbələri  üzrə  qalıqları  müqayisə  olunur. 
Dövr  ərzində  ehtiyatlarm  qalıqlannm,  debitorlarm  və  digər  aktivlərin  artımı 
vəsaitb-  rin  geriyə  axını  olub,  hesablaşmalar  zamam  «-»  işarə  ilə  qeyd  olunur, 
dövr ərzində ehtiyatlann qahqlarmın, debitorlarm və digər aktivlərin azalması isə - 
vəsaitlərin  axını  olub,  «+»  işarəsi  ilə  qeydə  almır.  Kreditor-  larm  və  digər 
passivlərın  artımı  vəsaitlərin  axım  («+»),  azalması  isə  -  geriyə  axmı  («-»)  kimi 
nəzərdən keçirilir. 
Əsas fondlarm dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq vəsaitlərin axmı və geriyə axınmın 
təyin olunmasmda müəyyən xüsusiyyətlər mövcuddur. Dövr ərzində nəinki qalığm 
dəyərinin artımı və ya azalması nəzərə alı- mr, eləcə də dövr ərzində əsas fondlarm 
müəyyən  hissəsinin  reallaşması-  nm  nəticələri  də  diqqətdən  yaymmır. 
Reallaşmanın qiymətinin balans qiyməti üzərində üstünlüyü vəsaitlərin axını kimi, 
əks vəziyyət isə - vəsait- lərin geriyə axını kimi nəzərdən keçirilir. 
Pul  axınmın  təhlili  üçün  üç  ötən  il  ərzində  toplanan  məlumatlan  minimum  kimi 
götürürlər. Əgər müştəri vəsaitlərin axınının vəsaitlərin geriyə axını üzərində sabit 
şəkildə üstünlüyünə malik olursa, o zaman bu onun maliyyə sabitliyi, kredit ödəmə 
qabiliyyəti  haqqmda  şəhadətlik  edir.  T  lmumi  pul  axınmm  məbləğinin  tərəddüd 
etməsi,  eləcə  də  vəsaitlə-  rin  geriyə  axımnın  vəsaitlərin  axını  üzərində  üstünlüyü 
kredit ödəmə qabi- liyyəti iizrə miiştərinin daha aşağı reytinqindən bəhs edir. Ən 
nəhayət,  və-  saitlərin  geriyə  axınının  vəsaitlərin  axını  üzərində  sistematik 
üstünlüyü  müştərini  kredit  ödəmə  qabiliyyətinə  malik  olmayan  şəxs  kimi 
xarakteri- zə edir. 
Maliyyə  axmının  təhlili  ilə  bağlı  təsvir  olunan  metod  dolayı  metod-  dur.  Bu 
metodun ümumi məzmunu növbəti şəkildə olur: 
 
Ümumi  maliyyə  axını  (Xalis  maliyyə  vəsaitləri)  =  İstehsalat-  təsərrüffat 
fəaliyyəti nəticəsində pulvəsaitlərinin artımı (azalması) + İnvestisiya fəaliyyəti 
nəticəsində  pul  vəsaitlərinin  çoxalması  (azalması)  +  Maliyyə  fəaliyyəti 
nəticəsində pul vəsait- lərinin çoxalması (azalması). 
  
ümumi maliyyə axınının ilk tərkib hissəsinin hesablanması: 
 
Reallaşmadan  əldə  olunan  gəlir  -  Tədarükçülərə  və  əməkdaş-  lara  ödənilən 
öbdənişlər + Alman faizlər - Ödənilmiş faizlər - Vergilər. 
ümumi maliyyə axımnın II tərkib hissəsinin hesablanması: 
 
Əsas aktivlərin satışmdan daxil olan vəsaitlər - kapital qoyuluşdarı 
 
 
KitabYurdu.az 
147
 

---