5
Cari likvidlik əmsalı cari əmsallarm, yəni müştərinin müxtəlif for- mada malik
olduğu vəsaitlərin (pul vəsaitləri, yaxm müddətdə ödənil- məsi məcburi olan netto
1
debitor borcu, maddi-əmtəə dəyərlərinin və digər aktivlərin ehtiyatlarmm dəyəri)
cari passivlər, yəni yaxın müddət- də ödənilməsi vacib olan ödənişləri ödəmək
öhdəlikiyi (kreditlər, tə- darükçülərə, veksellər üzrə, büdcəyə, fəhlə və qulluqçulara
borc) ilə müqayisəsini nəzərdə tutur. Əgər borc öhdəliyi müştərinin vəsaitlərin- dən
artıq olarsa, o zaman müştəri krediti ödəmə qabiliyyətinə malik ol- mur. Əmsalm
təsvir olunan normativ səviyyəsi məhz buradan götürülür. Əmsalın kəmiyyəti bir
qayda olaraq vahiddən az olmamalıdır. Kapitalı daha tez dövr edən bank
müştəriləri üçün istisnalara yol verilir.
Sürətli (operativ) likvidlik əmsalı (Əsl) bir qədər fərqli məna çala- rma malikdir. O
növbəti şəkildə hesablanır:
Əsl = likvid aktivləri / Cari passivlər
(8.2)
Likvid aktivləri cari passivlərin borcun ödənilməsi üçün hazır nağd vəsaitə
nisbətən sürətlə çevrilən hissəsidir. Dünya bank təcrübəsində lik- vid aktivlərinə
pul vəsaitləri və debitor borc, ölkə təcrübəsində isə - eh- tiyatlarm daha sürətlə
reallaşan hissəsi şamil olunur.
Sürətli likvidlik əmsalmm köməyi ilə borc alan şəxsin bankın bor- cunu vaxtmda
ödəmək üçün pul şəklində olan vəsaitləri dövriyyədən sürətlə azad etmək
qabiliyyətini proqnozlaşdırmaq mümkündür.
Effektivlik (dövriyyə) əmsalları likvidlik göstəriciləri olan əmsalla- rm birinci
qrupunu tamamlayır və nəticəni daha əsaslı şəklə salmağa icazə verir. Məsələn,
əgər ehtiyatlarm dəyəri və debitor borcunun döv- riyyəsi eyni zamanda
yubadılarsa, bu göstəricilərin artması zamanı lik-
Ümidsiz borclann ödnnilmosino dair ehtiyatlann kəsirinə görə debitor borc.
vidlik göstəriciləri də artırsa, o zaman borc alan şəxsin kredit ödəmə qabiliyyətinin
dərəcəsini artırmaq olmaz. Effektivlik əmsallarmm quru- puna növbəti göstəricilər
aid olur.
Ehtiyatların dövriyyəsi:
dövriyyənin mäddəti (günlərdə) =Dövr ərzində ehtiyatlann orta qalıqları /
Reallaşmadan
1
əldə olunan birgünlük mədaxil;
(8.3)
müəyyən vaxt ərzində dövriyyənin sayı=vaxt ərzində reallaşma- dan əldə
olunan mədaxil / vaxt ərzində ehtiyatların orta qalığı
(8.4)
Debitor bovcunun dövriyyəsi(günlərdə) =
Dövr ərzində borcun orta qalıqlan / Reallaşmadan əldə olunan birgünlük
mədaxil.
KitabYurdu.az
140
6
(8.5)
Əsas kapitalın (qeydə alınan aktivlərin) dövriyyəsi= Reallaşmadan əldə olunan
mədaxil / Dövr ərzində əsas fondların
orta qalıq dəyəri
(8.6)
Aktivlərin dövriyyəsi=
Reallaşmadan əldə olunan mədaxil /Dövr ərzində aktivlərin orta
məbləği
(8.7)
Effektivlik əmsalları dinamik şəkildə təhlil olunur, eləcə də rəqabət aparan
müəssisələrin əmsalları və orta sahə göstəriciləri ilə müqayisə olunur.
Maliyyə leverec əmsalı borc alan şəxsin xüsusi kapital ilə təminatı dərəcəsini
xarakterizə edir.
cədvəldən göründüyü kimi bu əmsallarm hesablanması variant- ları müxtəlif olsa
da, onlarm iqtisadi mənası eynidir: xüsusi kapitalm məbləğinin və müştərinin cəlb
olunan
vəsaitlərdən
asılılıq
dərəcəsinin
qiymətləndirilməsi.
Likvidlik
əmsallarmdan fərqli olaraq maliyyə leve- rec əmsalmm hesablanması zamanı bank
müştərisinin müddətindən asılı olmayaraq bütün borc öhdəliklərləri nəzərə almır.
Cəlb olunan vəsaitlə- rin (qısamüddətli və uzunmüddətli) payı nə qədər
yüksəkdirsə və xüsusi kapitalm payı azdırsa, o zaman müştərinin kredit ödəmə
qabiliyyətinin dərəcəsi də bir o qədər aşağı olur. Lakin yekun nəticəyə yalnız
gəlirlilik əmsallarmm dinamikasım nəzərə almaqla gəlirlər.
Gəlir dmsallan kapitalm cəlb olunan hissəsini də daxil etməklə bütün kapitalın
istifadəsinin effektivliyini xarakterizə edir. Bu əmsalla- rm müxtəlif növləri
aşağıdakılardır:
Gəlir norması əmsalları aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
Faizlərin və vergilərin ödənilməsinə qədər ümumi gəlir / Reallaşma- dan əldə
olunan mədaxil
1
:
Xalis əməliyyat gəliri (faizlərin ödənilməsindən sonrakı, lakin vergilərin
ödənilməsindən əvvəlki gəlir) / Reallaşmadan əldə olunan
mədaxil;
(8.9
Faizlərin və vergilərin ödənilməsindən sonrakı xalis gəlir / Reallaş- madan əldə
olunan mədaxil;
(8.10)
Rentabellik əmsalları aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
Faizldvin və vergilərin ödənilməsinə qədər gəlir / Aktivlər vəya
xüsusi kapital;
(8.
Faizlərin ödənilməsindən sonrakı və vergilərin ödənilməsinə qədərki gəlir
/Aktivlər və ya xiisusi kapital;
(8.12)
KitabYurdu.az
141
7
Xalis gəlir (gdlirlərin və vergilərin ödənilməsindən sonrakı
gəlir /Aktivlər
və ya xüsusi kapital
(8.13)
Gəlirlilik əmsallarmm üç növlərinin müqayisəsi faizlərin və vergilə- rin
müəssisənin gəlirliliyinə təsirini göstərir.
Səhmə görə gəlir norması əmsalı aşağıdakı kimi müəyyənləşir:
səhmə görə gəlir=
Sadə səhmlər iizrə dividentlər / Sadə səhmlərin orta
kəmiyyəti
divident gəliri (%) =
(Bir səhmə görə illik divident x 100) / Bir səhmin orta
bazar qiyməti
(8.15)
Əgər reallaşmadan əldə olunan mədaxil ilə bağlı gəlirin payı artırsa və aktivlərin
və ya kapitalm gəlirliliyi artırsa, o zaman hətta maliyyə le- verec əmsalmm
pisləşməsi zamanı da müştərinin nüfuzunun azaltmama- sı mümkündür.
Borca xidmət əmsalları (bazar əmsalları) gəlirin hansı hissəsinin fa- iz ödənişləri
və qeydə alınan ödənişlər tərəfmdən bağlandığmı göstərir. Onlarm ümumi məbləği
növbəti şəkildə hesablanır.
Faizin ödənilmə əmsalı=Döxv ərzində əldə
olunan gəlir /
Dövr ərzində faiz ödənisləri.
(8.16)
Qəti müəyyən edilmiş ödənişlərin ödənmə əmsalı =Dövr ərzində əldə olunan
gəlir / (Faizlər + Lizinq ödənişləri + Imtiyazlı səhmlər üzrə dividentlər +
Qeydə alınan digər ödənişlər)
(8.17)
Əgər, məsələn faizli ödənişlər və lizinq ödənişləri mayadəyərli ödəmələrə aid
olursa, dividentər və qeydə alınan digər ödənişlər gəlirdən ödənilirsə, bank gəliri
isə Milli qeydiyyat sistemi zamanı maliyyə fəa- liyyətinin nəticəsi olursa, o zaman
qeydə alınan ödənişlərin ödəniş əmsa- lınm sürəti növbəti şəkildə hesablanacaqdır:
Balans gəliri + Faiz ödənişləri + Lizinq ödənişləri
Borca xidmət əmsalları gəlirin hansı hissəsinin faizli ödənişlərin və ya qeydə
alman bütün ödənişlərin ödənilməsi üçün istifadə olunduğunu göstərir. Bu əmsallar
inflyasiyanm yüksək templəri zamanı ödənilən fa- izlərin məbləğinin müştərinin
əsas borcuna yaxmlaşması və ya hətta onu üstələməsi nəticəsində xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Gəlirin böyük hissəsi ödənilən faizlərin və qəti müəyyən olunan digər
ödənişlərin ödənilməsi- nə yönəlirsə, borc öhdəliyinin ödənilməsi və risklərin
bağlanması üçün az bir hissə vəsait qalır, yəni bu zaman müştərilərin kredit ödəmə
qabi- liyyəti də daha zəif olur.
Sadalanan maliyyə əmsallarmı faktiki hesabat məlumatları və ya planlaşdırılan
dövrdə proqnozlaşdırılan kəmiyyətlərin əsasında hesab- laşmaq mümkündür. Sabit
iqtisadiyyat və ya borc alan şəxsin nisbətən sabit vəziyyəti zamanı borc alan şəxsin
KitabYurdu.az
142
Dostları ilə paylaş: |