Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
15 
99144 A alınmış qarantiyalar 
Sittif 18 Fiziki Ģəxslarə və özəl mäəssisələrə verilmiĢ kreditlər 
Təyinatı: bu sinif fiziki şəxslərə (sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fıziki şəxslər 
də  daxil  olmaqla)  və  özəl  müəssisələrə  verilmiş  kreditlərin  uçotunu  aparmaq  üçün 
istifadə olunur. 
Qrup 180 fiziki şəxslərə və özəl müəssisələrə verilmiş qısam- üddətli kreditlər - Milli 
valyutada 
Qrup 181 fiziki şəxslərə və özəl müəssisələrə verilmiş qısam- üddətli kreditlər - xarici 
valyutada 
Qrup  182  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  fiziki  şəxslərə  verilmiş  qısamüddətli 
kreditlər 
Qrup 183 sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fıziki şəxslərə verilmiş uzunmüddətli 
kreditlər 
Qrup 185 fiziki şəxslərə və özəl müəssisələrə verilmiş uzun- müddətli kreditlər - Milli 
valyutada 
Qrup  186  fıziki  şəxslərə  və  özəl  müəssisələrə  verilmiş  uzun-  müddətli  kreditlər  - 
xarici valyutada 
Qeyd etmək lazımdır ki, kredit üzrə itkilər ilə bağlı əlavə vəsait eh- tiyatları yaradılır. 
Müasir  şəraitdə  sahibkarlara  alman  kreditlərə  əsasən  bank  idarələ-  rinə  müraciət 
etmək ixtiyarı verilir. 
Bu  zaman  müəssisə  kreditin  almması  haqqmda  bankın  digər  idarə-  lərinə  yazılı 
şəkildə kredit sifarişi barəsində sənəd təqdim edir. 
 
 
7. KREDİT MÜQAVİLƏSİNİN İSTİFADƏSİ İLƏ BAĞLI 
 BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ 
 
Xarici ölkələrin banklarmm tədqiqatı ölkəmiz üçün böyük praktiki əhəmiyyətə malik 
olan  kredit  sövdələşmələrinin  həyata  keçirilməsi  za-  manı  kredit  müqavilələrinin 
istifadəsi ilə əlaqədar böyük təcrübə topla- mağa imkan verir. 
Müxtəlif ölkələrin bankları tərəfmdən müştərilər ilə bağlanm kre- dit müqavilələrinin 
əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 
♦♦♦ hüquqi mədəniyyətin yüksək səviyyəsi; 
-müqavilədə nəzərdə tutulan kredit sövdələşməsinin ətraflı şərtləri;  
-kredit  vasitələrinin  müxtəlif  növlərinə  qarşı  münasibətdə  kredit  müqavilələrinin 
formalarının səciyyələndirilməsi. 
Kred.it müqavilələrinin yüksək hüquqi mədəniyyəti inkişaf etmiş bank, təsərrüfat və 
mülki  qanunvericilik  ilə;  bank  hüquqşünasları  ilə  müştərilərin  müqavilələrinin 
məzmununun  işlənib  hazırlanmasmda  fəal  iştirak  ilə;  hüquqi  kadrlarm  yüksək 
peşəkarlığı  ilə;  kredit  sövdələşmələrinin  həyata  keçirilməsi  zamanı  kredit 
müqavilələrinin  istifadəsində  xarici  ölkələrin  məhkəmə  orqanları  və  bankları 
tərəfındən toplanan zəngin təcrübə ilə şərtləşdirilir. 
KitabYurdu.az 
130
 

---

 
16 
Yaponiyada  daha  mürəkkəb  hüquqi  məsələlərin  həlli  və  məhkəmələrdə  müzakirə 
olunan  kredit  müqavilələri  ilə  bağlı  mübahisələrin  konkret  halları  haqqmda  operativ 
informasiyanm  almması  üçün  bankm  hüquqi  məsləhətçilərinin  vəkillər  kontoru  ilə 
daimi əlaqələrinin qurulması təcrübəsi mövcuddur. Bu ölkədə bank məsələri ilə bağlı 
qanunlar kitabı nəşr edilmiş və bu kitabda bununla bağlı hallar və məhkəmə qərarları 
əksini tapmışdır. Bankm hüquq məshətçiləri hüquqi problemlər ilə bağlı əməkdaşlarm 
sistematik şəkildə maarifləndirilməsini həyata keçirirlər. 
Bəzi ölkələrdə bankların müştərilər ilə kredit müqavilələri 20 səhifədə tərtib olunur və 
bu da bu müqavilələrdə əksini tapan şərtlərin geniş miqyaslılığı haqqmda şəhadətlik 
edir. 
ABŞ - banklarmm da bu sahədə təcrübəsi mövcuddur. Bu təcrübəyə müvafıq olaraq 
kredit  müqaviləsi  daha  geniş  şəkildə  kredit  xətti  qaydası  ilə  cari  ehtiyaclar  üçün 
təqdim olunan kreditlərə və uzunmüddətli kreditlərə qarşı tərtib olunur. Əgər kredit 30 
gün müddətinə təqdim olunursa, o zaman ixtisara salmmış şəkildə kredit müqaviləsi 
və ya borc öhdəliyi tərtib olunur. 
Daha detallaşdırılmış kredit müqaviləsi növbəti məlumatlardan ibarətdir: 
1)müĢtəri haqqında ümumi məlumatlar; 

 
hüquqi formanm adı, qeydiyyat tarixinin və yerinin işarə olunması; 

 
müştərinin məşğul olduğu fəaliyyətin xarakteri; 

 
kredit müqaviləsini imzalayan şəxslərin səlahiyyətlərinin təsdiq olunması; 

 
vergilərin tam şəkildə və vaxtlı-vaxtmda ödənilməsinin təsdiqi; 
2)bağlanan kredit sövdələĢməsinin əsas göstəriciləri: 

 
məbləğ; 

 
müddət; 

 
məqsəd; 
3)təsdiqləyici Ģərtlər; 

 
banka  müvafiq  hesabatm  təqdimatı  (təqdimat  müddətinin  və  informasiyanm 
növünün işarə olunması ilə); 

 
bank müfəttişlərinin hesabatı və yerində maliyyə durumununyoxlanması; 

 
ölkədə qüvvədə olan qanunvericiliyə riayət olunması; 

 
mövcud menecmentin qorunması; 

 
bankın cari hesabmda müəyyən səviyyədən aşağı olmayan vəsaitlərin qalığı; 

 
ödəniş,  tədiyyə, pul axmları, pul köçürmələri əmsallarmm müvafıq səviyyələrinə 
riayət olunması; 
4)mənfi Ģərtlər: 

 
bankı xəbərdar etmədən aktivlərin satılmaması; 

 
eyni əmlakı iki dəfə girov qoymamaq; 

 
rəhbər işçilər üçün ödənişlərin müəyyən həddini aşmamaq; 

 
xüsusi  kapitalm  artımı  üçün  dividentlərin  ödənişlərinin  müəyyən  həddini 
aşmamaq; 
KitabYurdu.az 
131
 

---

 
17 
5)kreditləritı ödənilməsinə təminat; 
6)müqavilənin 
Ģərtlərini yerinə yetirməməyə görə sanksiya; 
7)ödəmə 
qabiliyyətsiz və miiflis kimi tanınma; 
8)borcun 
banka ödənilməməsi zamanı bankın hüquqları. 
Müştəri  kredit  müqaviləsi  ilə  eyni  zamanda  mətni  təqribən  üç  səhi-  fə  tutan  borc 
öhdəliyi də tərtib etməlidir. 
Borc öhdəliyində aĢağıdakılar göstəricilər qeyd olunur. 

 
kreditin müddəti; 

 
əsas  borcun  və  faizlərin  ödəniş  qaydası  (bütünlüklə,  hissələr  ilə  -  müəyyən 
məbləğdə və ya hər hansı bir rəqəmlə); 

 
kreditə görə faizlərin köçürülməsi qaydası; 

 
ilk olaraq müəyyən olunan faiz dərəcəsinin artım qaydası və halları; 

 
əsas borcun və kreditə görə faizlərin ödənmə mənbələri və təminatı; 

 
kreditin vaxtlı-vaxtmda ödənilməməsinə görə sanksiyalar; 

 
kreditin vaxtmdan əvvəl cərimə edilməsi halları və qaydası; 

 
bankm məhkəməyə müraciəti qaydası. 
Borc öhdəliyi kredit müqaviləsi ilə uzlaşdırıla bilər. 
Forma  etibarilə  bir  qədər  fərqli  olan  kredit  müqaviləsinin  istifadə  təcrübəsi 
Almaniyada  qəbul  olunmuşdur  və  Almaniyada  bir  sistemin  bankları  (özəl,  əmanət 
və.s)  üçün  ümumi  kredit  şərtləri  müəyyən  olun-  muşdur.  Onlar  qanunlar  ilə  yanaşı 
kredit əməliyyatlarmm hüquqi əsası- nı təşkil edir. Ümumi kredit şərtlərinin müəyyən 
olunması - banklarm riskdən müdafiə tədbirlərindən biridir. 
Kredit Ģərtlərinin qısa məzmunununda aşağıdakı Ģərtlər qeyd olu- 
nur: 

 
kreditin başqa şəxsə satılması hüququnun istisna olunması; 

 
fəaliyyət  rejimini  təsvir  etməklə  müştəri  üçün  açılan  kredit  hesabmın  növünün 
işarə  olunması  (kreditin  verilməsi  və  ödənilməsi  ilə  bağlı  əməliyyatlarm  həyata 
keçirilməsi qaydası); 

 
müştərinin yalnız müəyyən olunmuş limit çərçivəsində kredit almasma icazə verən 
və qeydə alman qaydalar; 

 
müqavilənin qüvvədən düşməsinə kimi bankm və müştərinin hüquqları; 

 
pul və kapital bazarında bazar qiymətlərinin dəyişilməsi zama- m bankın ilkin faiz 
dərəcələrinin  səviyyəsini  biritərəfli  qaydada  dəyişmə-  si  hüququ;  müştəri  bu 
dəyişikliklər haqqında xəbərdar edilməlidir; 

 
kreditin  ödənilmə  müddətinin  uzadılması  zamanı  bankm  müəyyən  miqdarda 
bəndlərə dair əsas faiz dərəcəsini artırmaq hüququ; 

 
bankm  müştəridən  kreditin  qaytarılmaması  ilə  vurulan  zərərm  ödənilməsini  tələb 
etmək hüququ; 

 
müştərinin  vəzifəsi:  maliyyə-təsərüüfat  fəaliyyətinin  nəticələri  haqqmda  hesabat 
məlumatlarmı  mütəmadi  olaraq  dərc  etmək,  qey-  diyyat  və  hesabatm  dəqiqliyini 
KitabYurdu.az 
132
 

---