3
qoyuluşu aktivlərin qiymətdən düşməsi riski ilə əlaqədardır. Buna görə də, bu
vəziyyətdə diqqəti balansm pula çevrilməsinə, borc alan şəxsin fəaliyyətinin
effektivliyinə (gəlirliliyinə), onun pul axmlarma doğru yönəltmək daha
məqsədəuyğundur.
Müştdrinin kapitalı - müştərinin kredit ödəmə qabiliyyətinin əhəmiyyətli
meyarlarmdan biridir. Bu zaman onun qiymətləndirilməsinin iki aspekti xüsusilə
vacibdir: I aspekt kapitalın minimal səviyyəsinə qarşı irəli sürülən tələblərin və
maliyyə istiqamət- ləndirici əmsallalları əsasmda təhlil olunan kapitalın kafiliyidir,
II aspekt isə, xüsusi kapitalm kredit əməliyyatma yatırım dərəcəsidir ki, bu da
riskin bank ilə borc alan şəxsin arasmda paylanması ilə müşayət olunur. Xüsusi
kapital qoyuluşu nə qədər çoxdursa, o zaman borc alan şəxsin kredit riskinin
amillərinin hərtərəfli şəkildə izlənməsində marağı da bir o qədər yüksəkdir.
Kreditin təminatı altmda borc alan şəxsin aktivlərinin dəyəri və kredit
müqaviləsində nəzərdə tutulmuş borcun ödənməsinin inkinci konkret mənbəyi
(girov, zəmanət, havadarlıq, sığorta) başa düşülür. Əgər aktivlərin və borc
öhdəliklərinin dəyərləri arasmdakı qarşılıqlı nisbət borc alan şəxsin müflis elan
olunması zamanı bankda kreditlərin ödənməsi üçün əhəmiyyətə malik olursa, o
zaman konkret ikinci mənbəyin keyfıyyəti borc alan şəxs tərəfmdən öhədəliklərin
maliyyə çətinlikləri zamanı da yerinə yetirilməsinə zəmanət verir. Girovun
keyfıyyəti, zaminin, havadarm və sığortaçmm etibarlığı bank müştərisində pul
axmının kifayət etməməsi zamanı xüsusilə vacib olur. Çünki, problemlər onun
balansmm pula çevrilməsi və ya kapitalm kafı- liyi ilə əlaqədar olur.
Kredit dmdliyyatının yer'ınd yetirilmə şəraitim ölkədə, regionda və sahədə hökm
sürən cari və proqnozlu iqtisadi vəziyyət, siyasi amillər şamil olunur. Bu şərtlər
bankm xarici riskinin dərəcəsini müəyyən edir və pul axınınm, balansm pula
çevrilmə qabiliyyətinin, kapitalm kafiliyi- nin, borc alan şəxsin menecment
səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün bank standartları haqqmda məsələlərin həlli
zamanı nəzərə alımr.
Sonuncu meyar - nəzarət (borc alan şəxsin fəaiiyyətinin qanunveri- ci əsası,
kreditin xarakterinin bankm və nəzarət orqanlarmm standartlarma müvafıqliyi)
olub, bank sahibini növbəti suallara cavab tapmağa yönəldir:
borc alan şəxsin fəaliyyəti və kredit təqdim edilən fəaliyyətin həyata keçirilməsi
üçün qanunverici və normativ əsaslar mövcuddurmu?
qanunvericiliyin gözlənilən dəyişilikləri borc alan şəxsin fəa- liyyətinin
nəticələrinə necə təsir göstərir (məsələn, vergi)?
kredit sifarişində əksini tapan kredit və borc alan şəxs haqqm- da məlumatlar
kredit siyasəti haqqmda sənəddə əksini tapan bank stan- dartlarma, eləcə də
kreditlərin keyfiyyətinə nəzarət edən bank nəzarəti orqanlarmm standartlarma necə
cavab verir?
Bank müştərisinin kredit ödəmə qabiliyyətinin nəzərdən keçirilən meyarları onun
qiymətləndmlməsi üsullarının məzmununu müəyyən edir. Bu cür üsullara
aşağıdakılar aid olur:
işgüzar riskin qiymətləndirilməsi;
menecmentin qiymətləndirilməsi;
KitabYurdu.az
138
4
♦♦♦ maliyyə əmsalları sistemi əsasında müştərinin maliyyə sabitliyinin
qiymətləndirilməsi;
pul axınının təhlili;
müştəri haqqında informasiyanın toplanması;
iş yerində müştərinin işinə nəzarət.
Qiymətləndirmə üsulları ilə meyarlarmm vəhdətinə baxmayaraq hüquqi və fıziki
şəxslərin, iri, orta və kiçik müştərilərin kredit ödəmə qabiliyyətinin təhlilinin
səciyyəvi xüsusiyyətləri mövcuddur. Bu səciyyə- vi xüsusiyyət tətbiq olunan
qiymətləndirmə üsullarınm kombinasiyasm- dan, eləcə də onların məzmunundan
ibarətdir.
İRİ VƏ ORTA MÜƏSSİSƏLƏRİNKREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİ
İri və orta müəssisələrin kredit ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndi- rilməsi balansm
faktiki məlumatlarma, gəlir və itkilər haqqmda hesaba- ta, kredit sifarişinə,
müştərinin və onun menecerlərinin tarixçəsi haq- qmda itnformasiyaya əsaslanır.
Kredit ödəmə qabiliyyətinin qiymətlən- dirilməsi metodları kimi pul axınmın,
işgüzar riskin və menecmentin təhlili, maliyyə əmsallarmm sistemi istifadə olunur.
2.MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNƏ DAİR MALİYYƏ ƏMSALLARI
Borc alan şəxsin kredit ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün dünya və
ölkə bank təcrübəsində müxtəlif maliyyə əmsalları istifa- də olunur. Onlarm seçimi
bank müştərilərinin xüsusiyyətləri, maliyyə çətinliklərinin müvafıq səbəbləri,
bankm kredit siyasəti ilə müəyyən olu- nur. İstifadə olunan bütün əmsallan beş
qrupa bölmək mümkündür:
- likvidlik əmsalları;
- effektivlik və ya dövriyyə əmsalları;
- maliyyə leverec əmsalları;
- gəlirlilik əmsalları;
- borca xidmət əmsalları.
Sadalanan qruplardan hər birinə daxil olan kredit ödəmə qabi- liyyətinin
göstəriciləri böyük müxtəlifliyi ilə fərqlənə bilər. Növbəti sis- temi misal kimi
göstərmək olar (cədvəl 8.1).
* Müxtəlif dövrlərdə Dünya bankınm mütəxəssisləri tərəfindən tövsiyyə
olunmuşdur.
Cari likvidlik əmsalı (Əcl) borc alan şəxsin prinsip etibarilə borc öhdəliyini
ödəmək itqtidarmda olub-olmadığmı göstərir:
Əcl = Cari aktivlər / Cari passivlər
(8.1)
KitabYurdu.az
139
Dostları ilə paylaş: |