Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
7 
müştərilərinə  kreditləri  beynəlxalq  bank  sistemində  qəbul  olunan  kredit  təminatınm 
müxtəlif  formaları  müqabilində  vermək  imkanı  əldə  etmiş-  lər.  Beləliklə,  müasir 
şəraitdə  kreditlərin  təminatı  dedikdə,  borclu  şəxsin  hüquqi  cəhətdən  tərtib  edilmiş 
öhdəlikləri  nəzərdə  tutulur.  Bu  öhdəliklər  kreditin  vaxtlı-vaxtmda  qaytarılmasma 
zəmanət verir (girov öhdəçiliyi, zəmanət sazişi). 
Kreditin  ödəniş  prinsipində  borclu  müəssisələr  ehtiyaclarma  görə  aldığı  borc  pul 
vəsaitləri müqabilində banka müəyyən məbləği təklif edirlər. Bu prinsipin təcrübədə 
tətbiqi bank faizlərinin mexanizmi vasi- təsilə həyata keçirilir. Bank faizlərinin tarifi - 
kreditin  «qiymətidir».  Kreditin  ödəniş  müəssisəsinin  təsərrüfat  hesabma  təkanverici 
təsir  göstə-  rir  və  onlarm  şəxsi  ehtiyatlarmm  artımmı  və  cəlb  olunmuş  vəsaitlərin 
qənaətlə xərclənməsini təmin edir. Kreditin ödəniş prinsipi bankm itkilə- rinin təmin 
edilməsinə  yardım  edir,  eləcə  də  kreditləşmənin  ehtiyat  fondlarmm  artırılması  üçün 
gəlirin  ahnmasım  təşkil  edir.  1992-ci  ildən  etibarən  bank  faiz  siyasəti  mühüm 
dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Hər şeydən əvvəl uzunmüddətli kreditlər üzrə tariflər 
qısamüddətli  kreditlərə  nisbətən  daha  yüksək  səviyyədə  müəyyən  edilir.  Banklarm 
kommersiya-  laşdırılması  bank  kreditlərinin  faiz  tariflərinin  yenidən  nəzərdən  keçi- 
rilməsini tələb edirdi. Banklarla təsərrüfat orqanları arasmda müştərək münasibətlərin 
formalaşdırılması  ödəniş  prinsiplərinin  banklarm  depo-  zit  əməliyyatlarma  görə 
genişlənməsinə  gətirib  çıxartdı.  Bazar  iqtisa-  diyyatı  şəraitində  təsərrüfat 
subyektlərinin bərabər hüquqluğu bankları onlara verilən kreditlər üzrə faiz tariflərini 
fərqləndirməkdən imtina et- məyə məcbur etmişdir. 
Kredit ödənişlərinin təyin olunmasında nəzərə alınan əsas amillər aşağıdakılardır: 

 
kommersiya  bankları  tərəfmdən  təqdim  olunan  kreditlər  üzrə  faizlərin  baza 
tarifləri; 
banklararası  kreditlər  üzrə  orta  faiz  tarifləri  (kommersiya  banklarmm  şəxsi  aktiv 
əməliyyatları üçün alınan ehtiyatları); 
banklarm müştərilərə müxtəlif növlü depozit hesablardan ödədiyi orta faiz tarifləri; 

 
bankm  kredit  ehtiyatlarmm  quruluşu  (cəlb  olunmuş  vəsaitlər  nə  qədər  çoxdursa, 
kreditlər də bir o qədər bahalı olmalıdır); 
təsərrüfatçılar tərəfmdən kredit tələbi (tələb az olarsa, kredit ucuz olur); 

 
kreditin  istənilmə  müddəti  və  kreditin  təminatmdan  asılı  olaraq  bank  üçün 
təhlükə səviyyəsi; 

 
ölkədə  pul  dövriyyəsinin  sabitliyi  (inflyasiyanın  sürəti  nə  qədər  çoxdursa, 
kredit üzrə ödənişlər də bir o qədər bahadır, belə ki, bank pul- larm dəyərinin 
aşağı düşməsi ilə öz ehtiyatlarmı itirə bilər). 
Təcrübədə  bank  kreditləşməsinin  birgə  tətbiqi  ümumidövlət  və  kredit  sazişlərinin 
subyektlərinin maraqlarma (bank və borclular) əməl olunmasma imkan verir. 
KitabYurdu.az 
122
 

---

 
8 
         5.KREDĠTLƏġMƏ METODLARI 
 
Kredit  sahələrində  münasibətlər  müəyyən  sistem  üzrə  qurulur.  Bank 
kreditləşmə sistemi deyildikdə, kredit proseslərinin tdĢkilini tayin edən elementhrin 
məcmusu nəzərdə tutulur. Bu elementlərin tərkibinə aşağıdakılar daxildir: 
-Kredit əməliyyatlarında borcalanın şəxsi vəsaitlərinin iştirak 
qaydası; 
-Kreditin təyinatı; 
-Kreditləşmə metodları; 
-Kreditin tənzimlənmə üsulları; 
-Kreditlərdən səmərəli istifadənin nəzarət qaydaları. 
Kreditləşmənin müasir sistemi dövlət tərəfindən təsərrüfat orqan- 
larınm şəxsi və borc vəsaitləri arasmda əlaqələr qurulmasım xarakterizə edir. Onlarm 
kommersiya  fəaliyyəti  əsasları  iqtisadi  cəhətdən  təsərrüfat  dövriyyəsində  şəxsi 
vəsaitlərdən  istifadə  etməyə  və  dövriyyəyə  buraxıl-  mış  istiqraz  vəsaitlərinin  cəlb 
olunmasma görə tam maddi məsuliyyət daşımağa məcbur edir. Qeyd etmək lazımdır 
ki,  hal-hazırda  istiqraz  və-  saitləri  kimi  yalnız  bank  krediti  deyil,  eləcə  də  pul  və 
əmtəə  formasmda  olan  təsərrüfatlararası  kreditlər  də  işlənilir.  Müəssisələrə 
vəsaitlərdən  istifadə  etmək  və  borcu  arzu  etdiyi  məbləğdə  götürmək  hüququ  veril- 
mişdir. 
Təsərrüfat  dövriyyəsində  şəxsi  vəsaitlərin  həcmi  müştərinin  krediti  ödəyə  bilmə 
qabiliyyətinin  göstəricilərinə  təsir  göstərir.  Dövriyyə  vəsait-  lərinin  bu  cür  təşkili 
kredit  obyektləri  və  kredit  subyektlərinin  keçidinə  imkan  verir.  Bu  kreditləşmə 
mexanizmində səmərəli bir haldır. 
Bank  kreditləşməsinin  əsas  elementi  kreditləşmə  metodudur.  KreditləĢmə  metodu 
kreditləşmə prinsiplərinə əsasən kreditin verilməsi və ləğvi üsullarım müəyyən edir. 
Bank  təcrübəsinin  islahatdan  əvvəlki  kreditləĢməsinin  2  metodu  işlə-  nib 
hazırlanmışdı: 

 
qalığa görə, 

 
dövriyyəyə görə. 
Qalığa  görə  kreditləĢmədə  kreditin  istiqaməti  müxtəlif  maddi  qiy-  mətlilərin  iştirak 
etdiyi kredit qalıqları ilə sıx bağlıdır. Bu metodda kre- dit bərpaetmə xarakteri daşıyır 
ki, bu da təsərrüfat orqanları tərəfindən təqdim olunmuş qiymətlilərin hesabma həyata 
keçirilir. 
Dövriyyə  üzrə  kreditləĢmə  metodunun  xüsusiyyəti  ondan  ibarət  idi  ki,  kreditin 
fəaliyyəti  maddi  qiymətlilərin  daxil  olması  və  xərclənməsi  ilə  müəyyən  olunurdu. 
Burada kredit ödəniş xüsusiyyətini əks etdirirdi, belə ki, kreditlərin verilməsi borc pul 
vəsaitlərinə tələbat yarandıqda icra edilirdi. Kreditləşmənin bu metodunun nəticəsində 
təsərrüfat orqanları- nm ödəniş dövriyyəsində fasiləsizlik və sabitlik əldə olunurdu. 
Yeni  kommersiya  quruluşu  münasibətlərində,  kommersiya  bank-  ları  kredit 
verilməsində kreditləşmənin digər metodlarmdan istifadə edirlər. 
KitabYurdu.az 
123
 

---