Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
9 
Xarici ölkələrin bank təcrübəsi də kreditləĢmənin 2 metoduna əsaslanır. 
Birinci,  metodda  təqdim  olunan  kreditlər  haqqında  tələblər  fərdi  qaydada  aparıhr. 
Kreditlər vəsaitlərdən müəyyən tələbatm ödənilməsi üçün təqdim olunur. 
İkinci  metodda  kreditlər  bank  tərəfındən  borclu  şəxs  üçün  tərtib  olunan  kreditləşmə 
üzrə  verilir.  Kreditin  bu  cür  təqdim  olunma  forması  kredit  xəttinin  açılması  adlanır. 
Açıq  kredit  xətti  müştəri  ilə  bank  ara-  smda  kredit  razılığına  əsaslanan  hesab-pul 
sənədləri  vasitəsilə  kreditlərin  ödənilməsi  deməkdir.  Kredit  xətti  bir  il,  yaxud  daha 
qısa müddət üçün açıla bilər. Kredit xəttinin müddəti ərzində müştəri krediti bank ilə 
əlavə razılaşma və tərtibat olmadan ala bilər. Kredit xətti yalmz davamlı ma- liyyəsi 
olan  müştərilərə  təqdim  olunur.  Müştərinin  xahişi  ilə,  kreditləş-  mənin  həddi 
dəyişdirilə bilər. 
Kredit xətti bərpa olunan və olunmayan növlərə ayrıla bilər. Bərpa olunmayan kredit 
xətti  açıldıqda,  verilmiş  kreditin  ləğvindən  sonra  bank  ilə  müştərilər  arasmda 
münasibətlər  sona  çatır.  Bərpa  olunan  kredit  xətti  açıldıqda  isə,  kredit  borclarm 
müəyyən olunmuş həddi çərçivəsində tə- qdim və ya ləğv olunur. 
Bank bir müqavilənin əsasmda müəyyən mallarm gətirilməsi üçün müştərinin ödəniş 
tələbini yerinə yetirə bilirsə, belə kredit xətti çərçivəli xətt adlanır. 
Xarici görünüşünə görə, bərpa olunan kredit xəttinin  metodu kreditləşmənin əvvəlki 
metoduna  uyğun  gəlir.  Lakin  onlar  arasmda  fərqlər  də  mövcuddur.  Belə  ki,  xarici 
banklar bizim kommersiya banklarımız- dan fərqli olaraq, kredit xəttini yalmz birinci 
dərəcəli  müştərilərə  təqdim  edirlər.  Bundan  əlavə,  kreditləşmə  həddinin  müəyyən 
olunması üsulları da müxtəlifdir. 
Kreditləşmə  metodu  kreditin  verilməsi  və  ləğv  edilməsində  istifadə  olunan  kredit 
hesablannın  fovmalanndan  asılıdır.  Borcalanm  kreditləşmə  üzrə  əməliyyatlarınm 
həyata keçirilməsi üçün kommersiya bankları on- lara kredit hesabları açırlar. 
Xüsusi kredit hesablan, bir qayda olaraq, bank kreditlərinə daimi tələbatı olan borclu 
şəxslər  üçün  açılır.  Xüsusi  kredit  hesalarmdan  isti-  fadə,  bank  kreditsmm  vaxtmda 
ödənilməsi  üçün  bu  hesabm  kreditinə  daxil  olan  əmtəə  satışından  alman  mədaxilin 
istiqamətini təyin etməyə imkan verir. Beləliklə, xüsusi kredit hesabları üzrə kreditin 
verilməsi və ödənilməsi prosesi müntəzəm olmalıdır. 
Sadə  kredit  hesablanndan  bank  təcrübəsində  müxtəlif  kreditlərin  verilməsi  zamanı 
istifadə  olunur.  Bu  hesablarda  borclarm  ödənilməsi  borclu  tərəf  ilə  razılaşdırılmış 
müddət ərzində həyata keçirilir. 
Müəssisələrə  bir  neçə  sadə  kredit  hesabları  açıla  bilər,  lakin  bu  kreditlər  müxtəlif 
şərtlərlə və müxtəlif faizlərə görə verilə bilər. 
Lakin  sadə  kredit  hesablarmdan,  ödəniş  xüsusiyyətli  kreditlər  ve-  rilməsi  üçün 
istifadəsi  istisna  edilmir.  Belə  ki,  yeni  kommersiya  struktur-  larına  açıq  kredit  xətti 
vasitəsilə kredit verilməsi sadə kredit hesabmm köməyi ilə baş verir. Bu halda ödəniş 
kreditinin  təqdim  olunması  mad-  di-əmtəə  xidmətlərinə  görə  əmələ  gələn  pul 
vəsaitlərinin  tələbatma  uyğun  dövri  olaraq  həyata  keçirilir.  Bu  hesabdan  ödəniş 
kreditlərinin verilməsi ilə istifadə kredit sazişi ilə müəyyən olunmuş müddət ərzində 
ödənilməlidir. 
KitabYurdu.az 
124
 

---

 
10 
Birinci  dərəcəli  ödəniş  krediti  ödəmə  qabiliyyətli  borcalanm  kredit-  lə  təmin 
olunması, bankın aktiv-passiv hesabdan istifadəsi vasitəsilə həyata keçirilir. 
Bank  təcrübəsində  bu  kontokorrent  hesab  adlanır.  Bu  hesab  ban-  km  müştəriyə 
etibarım istifadə edir. Kontokorrent hesabm debetini müştərinin istehsal fəaliyyəti ilə 
bağlı ödənişləri, kreditini isə müəssisənin xeyrinə daxil olan mədaxil təşkil edir. 
Hesabm kredit qalığı  müəssisədə  dövriyyədə olan şəxsi vəsaitlərin çoxluğunu,  debet 
qalığı  isə  bank  kreditinin  dövriyyəyə  cəlb  olunmasmı  göstərir.  Kontokorrent  hesab 
eləcə  də  müştərinin  bank  kreditlərinin  dig-  ər  növlərinin  bank  tərəfindən  tərtibini 
istisna  etmir.  (əsasən  orta  və  uzunmüddətli)  Bu  növ  kreditlərdən,  ya  kontokorrent 
hesabın  krediti  üçün,  ya  da  tədarükçünün  hesablarımn  ödənilməsi  üçün  istifadə  olu- 
nur. 
 
                    
          6 .KREDĠTMÜQAVĠLƏSĠ 
 
Kredit  bazarında  banklar  (kreditor)  və  təsərrüfat  orqanları  (borclu  müəssisələr) 
müqavilə  əsasmda  kredit  münasibətləri  qururlar.  Onlar  kredit  müqaviləsini  tərtib 
edirlər. Kreditor və borcalan arasmdakı münasibətlər, onlarm qarşılıqlı əlaqəsi istehsal 
prosesində iki subyektin əlaqəsi deməkdir. 
Kreditor və borcalan tərəf: 

 
sərbəst hüquqi şəxs kimi; 

 
mülkiyyət təminatımn qarşılıqlı məsuliyyətçisi kimi; 

 
qarşıhqlı iqtisadi maraqları təzahür edən subyektlər kimi çıxış edirlər. 
Buradan  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  kvedit  müqaviləsi  təsərrüfat  sazişləri  növünə 
aiddir. 
Müqavilə  münasibətlərinin  xüsusiyyəti  kredit  sahəsində  kreditor  və  borcalan  tərəf 
kimi çıxış edərək, yerdəyişmə qanununa məruz qalır. 
Qanuna  uyğun  olaraq  kredit  müqaviləsi  borc  haqqmda  sazişin  müxtəlif  növlərindən 
biridir.  Kredit  müqaviləsi  yazılı  şəkildə  imzalanır,  əks  təqdirdə  o  etibarsız  sayılır. 
Müqavilə yalmz o zaman imzalamr ki, göstərilmiş şərtlər üzrə hər iki tərəfin razıhğı 
əldə olunur. 
Kved.it müqaviləsində aşağıdakılar əks olunur: 

 
müqavilənin mövzusu, 

 
kreditin məqsədi, 

 
onun məbləği, 

 
ödəniş müddəti, 

 
kreditin ödənməsi şərtləri, 

 
kreditin təqdimatı şərtləri, 
-faiz tarifi, 

 
kredit ödəniş öhdəliklərinin təminatı üsulları. 
Bu əsasda kredit müqaviləsinin məzmunu və quruluşu formalaşır. 
Müasir kredit müqaviləsi, bir qayda olaraq aşağıdakı bölmələrə ayrılır: 
KitabYurdu.az 
125
 

---