9
Xarici ölkələrin bank təcrübəsi də kreditləĢmənin 2 metoduna əsaslanır.
Birinci, metodda təqdim olunan kreditlər haqqında tələblər fərdi qaydada aparıhr.
Kreditlər vəsaitlərdən müəyyən tələbatm ödənilməsi üçün təqdim olunur.
İkinci metodda kreditlər bank tərəfındən borclu şəxs üçün tərtib olunan kreditləşmə
üzrə verilir. Kreditin bu cür təqdim olunma forması
kredit xəttinin açılması adlanır.
Açıq kredit xətti müştəri ilə bank ara- smda kredit razılığına əsaslanan hesab-pul
sənədləri vasitəsilə kreditlərin ödənilməsi deməkdir. Kredit xətti bir il, yaxud daha
qısa müddət üçün açıla bilər. Kredit xəttinin müddəti ərzində müştəri krediti bank ilə
əlavə razılaşma və tərtibat olmadan ala bilər. Kredit xətti yalmz davamlı ma- liyyəsi
olan müştərilərə təqdim olunur. Müştərinin xahişi ilə, kreditləş- mənin həddi
dəyişdirilə bilər.
Kredit xətti bərpa olunan və olunmayan növlərə ayrıla bilər.
Bərpa olunmayan kredit
xətti açıldıqda, verilmiş kreditin ləğvindən sonra bank ilə müştərilər arasmda
münasibətlər sona çatır.
Bərpa olunan kredit xətti açıldıqda isə, kredit borclarm
müəyyən olunmuş həddi çərçivəsində tə- qdim və ya ləğv olunur.
Bank bir müqavilənin əsasmda müəyyən mallarm gətirilməsi üçün müştərinin ödəniş
tələbini
yerinə yetirə bilirsə,
belə kredit xətti çərçivəli xətt adlanır.
Xarici görünüşünə görə, bərpa olunan kredit xəttinin metodu kreditləşmənin əvvəlki
metoduna uyğun gəlir. Lakin onlar arasmda fərqlər də mövcuddur. Belə ki, xarici
banklar bizim kommersiya banklarımız- dan fərqli olaraq, kredit xəttini yalmz birinci
dərəcəli müştərilərə təqdim edirlər. Bundan əlavə, kreditləşmə həddinin müəyyən
olunması üsulları da müxtəlifdir.
Kreditləşmə metodu kreditin verilməsi və ləğv edilməsində istifadə olunan
kredit
hesablannın fovmalanndan asılıdır. Borcalanm kreditləşmə üzrə əməliyyatlarınm
həyata keçirilməsi üçün kommersiya bankları on- lara kredit hesabları açırlar.
Xüsusi kredit hesablan, bir qayda olaraq, bank kreditlərinə daimi tələbatı olan borclu
şəxslər üçün açılır. Xüsusi kredit hesalarmdan isti- fadə, bank kreditsmm vaxtmda
ödənilməsi üçün bu hesabm kreditinə daxil olan əmtəə satışından alman mədaxilin
istiqamətini təyin etməyə imkan verir. Beləliklə, xüsusi kredit hesabları üzrə kreditin
verilməsi və ödənilməsi prosesi müntəzəm olmalıdır.
Sadə kredit hesablanndan bank təcrübəsində müxtəlif kreditlərin verilməsi zamanı
istifadə olunur. Bu hesablarda borclarm ödənilməsi borclu tərəf ilə razılaşdırılmış
müddət ərzində həyata keçirilir.
Müəssisələrə bir neçə sadə kredit hesabları açıla bilər, lakin bu kreditlər müxtəlif
şərtlərlə və müxtəlif faizlərə görə verilə bilər.
Lakin sadə kredit hesablarmdan, ödəniş xüsusiyyətli kreditlər ve- rilməsi üçün
istifadəsi istisna edilmir. Belə ki, yeni kommersiya struktur- larına açıq kredit xətti
vasitəsilə kredit verilməsi sadə kredit hesabmm köməyi ilə baş verir. Bu halda ödəniş
kreditinin təqdim olunması mad- di-əmtəə xidmətlərinə görə əmələ gələn pul
vəsaitlərinin tələbatma uyğun dövri olaraq həyata keçirilir. Bu hesabdan ödəniş
kreditlərinin verilməsi ilə istifadə kredit sazişi ilə müəyyən olunmuş müddət ərzində
ödənilməlidir.
KitabYurdu.az
124
10
Birinci dərəcəli ödəniş krediti ödəmə qabiliyyətli borcalanm kredit- lə təmin
olunması, bankın aktiv-passiv hesabdan istifadəsi vasitəsilə həyata keçirilir.
Bank təcrübəsində bu
kontokorrent hesab adlanır. Bu hesab ban- km müştəriyə
etibarım istifadə edir. Kontokorrent hesabm
debetini müştərinin istehsal fəaliyyəti ilə
bağlı
ödənişləri,
kreditini isə müəssisənin xeyrinə daxil olan mədaxil təşkil edir.
Hesabm
kredit qalığı müəssisədə dövriyyədə olan şəxsi vəsaitlərin çoxluğunu,
debet
qalığı isə bank kreditinin dövriyyəyə cəlb olunmasmı göstərir. Kontokorrent hesab
eləcə də müştərinin bank kreditlərinin dig- ər növlərinin bank tərəfindən tərtibini
istisna etmir. (əsasən orta və uzunmüddətli) Bu növ kreditlərdən, ya kontokorrent
hesabın krediti üçün, ya da tədarükçünün hesablarımn ödənilməsi üçün istifadə olu-
nur.
6 .KREDĠTMÜQAVĠLƏSĠ
Kredit bazarında banklar (kreditor) və təsərrüfat orqanları (borclu müəssisələr)
müqavilə əsasmda kredit münasibətləri qururlar. Onlar kredit müqaviləsini tərtib
edirlər. Kreditor və borcalan arasmdakı münasibətlər, onlarm qarşılıqlı
əlaqəsi istehsal
prosesində iki subyektin əlaqəsi deməkdir.
Kreditor və borcalan tərəf:
sərbəst
hüquqi şəxs kimi;
mülkiyyət təminatımn qarşılıqlı məsuliyyətçisi kimi;
qarşıhqlı iqtisadi maraqları təzahür edən subyektlər kimi çıxış edirlər.
Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki,
kvedit müqaviləsi təsərrüfat sazişləri növünə
aiddir.
Müqavilə münasibətlərinin xüsusiyyəti kredit sahəsində kreditor və borcalan tərəf
kimi çıxış edərək, yerdəyişmə qanununa məruz qalır.
Qanuna uyğun olaraq kredit müqaviləsi borc haqqmda sazişin müxtəlif növlərindən
biridir. Kredit müqaviləsi yazılı şəkildə imzalanır, əks təqdirdə o etibarsız sayılır.
Müqavilə yalmz o zaman imzalamr ki, göstərilmiş şərtlər üzrə hər iki tərəfin razıhğı
əldə olunur.
Kved.it müqaviləsində aşağıdakılar əks olunur:
müqavilənin mövzusu,
kreditin məqsədi,
onun məbləği,
ödəniş müddəti,
kreditin ödənməsi şərtləri,
kreditin təqdimatı şərtləri,
-faiz tarifi,
kredit ödəniş öhdəliklərinin təminatı üsulları.
Bu əsasda kredit müqaviləsinin məzmunu və quruluşu formalaşır.
Müasir kredit müqaviləsi, bir qayda olaraq aşağıdakı bölmələrə ayrılır:
KitabYurdu.az
125