Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
5 
                       3.BANK KREDİTİ VƏ ONUN TƏSNİFLƏŞDİRİLMƏSİ 
 
Kommersiya  bankları  öz  müştərilərinə  xüsusiyyəti  ilə  fərqlənən  kredit  növlərini 
təqdim edirlər. Kreditlər istiqamətinə görə aşağıdakı növlərə bölünür: 

 
İstehlak 

 
Sənaye 

 
Ticarət 

 
Kənd təsərrüfatı 

 
İnvestisiya təyinatlı 

 
Büdcə kreditləri 
Yerinə yetirdikləri funksiyalanndan, fəaliyyət sahəsindən asılı olaraq, bank kreditləri 
2 növə ayrılır: 

 
əsas fondlann geniş təkrar istehsalında iştirak edən kreditlər, 

 
dövriyyə fondlarının təşkilində iştirak edən kreditlər. 
Sonuncular, öz növbəsində istehsal sahələrinə istiqamətləndirilən 
və təminat sahələrinə xidmət edən kreditlərə bölünür. 
Ġstifadə olunma müddətlərinə görə kreditlər 2 cür olur: 

 
Tələb olunanadək 

 
Müddətli 
Müddətli kreditlər də aşağıdakılara ayrılır: qısamüddətli (1 ilə qədər) ortamüddətli (1 
ildən 3 ilə qədər) uzunmüddətli (3 ildən yuxarı) 
Bir  qayda  olaraq,  dövriyyə  fondlarmı  formalaşdıran  kreditlər  qısamüddətli,  əsas 
fondlarm  təkrar  istehsalmm  genişlənməsində  iştirak  edən  kreditlər  isə  orta  və 
uzunmüddətli olurlar. 
Ölçülərinə görə _kreditlər: 

 
iri, 

 
orta, 

 
xırda kreditlərə ayrılır. 
Təminatlığına görə: 

 
təminolunmamış (blanklı), 

 
təminolunmuş  kreditlər  (girovlu,  sığortalanmış,  zəmanətli)  Ödənilmə  üsuluna 
görə bank kreditlərini: 

 
kompensasiyalı, 

 
ödəmə kreditləri ilə məhdudlaşdırmaq olar. 
Birinci  halda  kredit  borclu  şəxsin  hesablaşma  hesabma,  şəxsi  vəsa-  itlərinin 
ödənilməsi üçün yönəldilir. İkinci halda isə bank kreditsı borclu şəxsə təqdim olunan 
pul-hesab sənədlərinin ödənilməsi üçün göndərilir. 
Ldğvolunma üsuluna görə bank kreditləri: 

 
möhlətli (hissələrlə, paylanma), 

 
birdəfəlik ləğvolunmuş kreditlərə ayrılır. 
 
KitabYurdu.az 
120
 

---

 
6 
 4.BANK KREDĠTLƏġMƏSĠNĠN PRĠNSĠPLƏRĠ 
 
Müəssisələrin istehsal və sosial tələbatlarma görə bank kreditləş- məsi, kreditləşmənin 
prinsipləri  əsasmda  həyata  keçirilir.  Kreditləşmə  sisteminin  əsas  elementi  kreditin 
tərkibini, eləcə də obyektiv iqtisadi qa- nunların tələblərini əks etdirir. 
KreditləĢmə prinsiplərinə aşağıdakılar daxildir: 

 
müddətlilik, 

 
differensiasialılıq, 

 
təminat; 

 
haqqının ödənilməsi prinsipləri. 
Kreditin  qaytarılma  xarakteri  bir  iqtisadi  kateqoriya  kimi,  onu  digər  əmtəə-pul 
kateqoriyalarmdan fərqləndirir. Kredit qaytarılmadan mövcud ola bilməz. Qaytarılma-
kreditin ayrılmaz hissəsi, artibutudur. 
KreditləĢmənin  müddətli  olması  kreditin  qaytarılmasımn  vacib  formasmı 
müəyyənləşdirir. Müddətlilik prinsipi kreditin təyin olunmuş müddətdə qaytarılmasım 
təmin edir, yəni burada vaxt amili kimi kon- kret müddət çıxış edir. Kreditləşmənin 
bu  növündə  kreditdan  istiadə  müddəti  pozulduqda,  o  əsl  təyinatım  itirir  və  bu 
ölkəmizdə pul döv- riyyəsinin vəziyyətinə mənfı təsir göstərir. 
Təsərrüfatçılıq bazar şəraitində kreditləşmənin müddətlilik prinsipi böyük məna kəsb 
edir. Birincisi, bu prinsipdən istifadə olunması ictimai təkrar istehsalm pul vəsaitləri 
ilə  normal  təmin  edilməsinə  şərait  yaradır.  İkincisi,  bu  prinsipin  yerinə  yetirilməsi 
kommersiya  banklarmm  likvid-  lik  qabiliyyətinin  təmin  olunması  üçün  vacibdir. 
Üçüncüsü,  kreditin  müddətli  qaytarılması  prinsipi  borclu  tərəfin  bankdan  yeni 
kreditlər  götürülməsinə,  eləcə  də  müddəti  keçmiş  borclara  görə  faizləri  ödəmədən 
şəxsi təsərrüfat hesabı maraqlarma əməl olunmasma imkan yaradır. Kreditin müddətli 
qaytanlma  prinsipləri  ilə  kreditləşmənin  təminat  və  differensiallaşma  prinsipləri  sıx 
bağhdır. 
KreditləĢmənin  differensiallaĢması  prinsipində  kommersiya  bankla-  rmın  öz 
müştərilərinə kredit verilmələri onlar tərəfindən birmənalı qarşı- lanmır. Ona görə də 
kreditləşmənin  differensiyalaşması  krediti  ödəmə  qabiliyyəti  göstəricilərinə  görə 
həyata keçirilir. 
Müştərilərin krediti ödəmə qabiliyyəti bankları kredit qaytarılma- sımn gecikdirilməsi 
təhlükəsindən  qoruyur.  Kreditləşmənin  təbəqələş-  məsi  müştərinin  kredit  hesabma 
itkilərinin  ödənilməsinə  mane  olur  və  bununla  da  qaytarılma  və  ödəniş  əsasmda 
kreditin normal funksiyasma şərait yaradır. Qaytarılma kreditinin vaxtmda ödənilməsi 
təkcə borclu- larm kredit ödəmə qabiliyyətindən deyil, eləcə də kreditin təmin olun- 
masından da asılıdır. 
Planlı  iqtisadiyyat  şəraitində  kreditin  təminat  prinsipi  bizim  iqti-  sadçılar  tərəfmdən 
kreditin maddi təminatı kimi şərh edilirdi. Bu o de- məkdir ki, kreditlər konkret maddi 
qiymətlilər  əsasmda  verilir.  Onların  mövcudluğu  kreditdan  istifadə  müddətində 
kreditin  təminatmı  və  onun  qaytarılmasmı  reallaşdırır.  Yalnız  1992-ci  ildə  qəbul 
edilmiş «Banklar və bank fəaliyyəti haqqmda» qanuna əsasən kommersiya bankları öz 
KitabYurdu.az 
121
 

---