Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
48 
(kredit  risklərinin  və  likvidlik  qabiliyyə-  tinin  çatışmamasmm)  idarə  olunması  ilə 
bağlı dəqiq müəyyən olunmuş prosedurlara malik olmalıdır. 
Sistem valyutalaşdırma günü ərzində və ya günün sonunda sürətli son hesablaşmam 
təmin etməlidir. 
Hərtərəfli nettinqə malik sistem cüzi fərdi hesablaşma öhdəliyinə
1
  malik  iştirakçmm 
tədiyyə  qabiliyyətsizliyi  zamanı  minimum  gündəlik  hesablaşmaların  vaxtlı-vaxtmda 
tamamlanmasmı təmin etməyə qadir olmalıdır. 
Hesablaşmalar üçün istifadə olunan aktivlər mərkəzi banka qarşı irəli sürülən tələblər 
olmahdırlar; əgər digər aktivlər istifadə olunursa, o zaman onlar əhəmiyyətsiz və ya 
sıfra bərabər kredit riskinə və ya likvid- lik riskinə malik olmalıdırlar. 
Sistem təhlükəsizliyin və əməliyyat ilə bağlı etibarlılığm yüksək sə- viyyəsini təmin 
etməli  və  əməliyyat  günü  ərzində  ödənişlərin  işlənməsi-  nin  vaxtlı-vaxtmda  başa 
çatdırılması mexanizmlərinin ehtiyatlarma ma- lik olmalıdır. 
Sistem  istifadəçilər  üçün  rahat  və  iqtisadiyyat  üçün  effektiv  ödəniş-  lərin  həyata 
keçirilməsi üsullarmı təqdim etməlidir. 
Sistem  ədalətli  və  açıq  müdaxiləni  təmin  edən  iştirakm  obyektiv  və  kütləvi  şəkildə 
elan edilən meyarlarma malik olmalıdır. 
Sistemin idarəetmə prosedurları effektiv, şəffaf və hesabat vermək keyfiyyətinə malik 
olmalıdır. 
 
 
 
KitabYurdu.az 
115
 

---

 
MOVZU 5.KOMMERSİYA BANKLARININ KREDİT ƏMƏLİYATLLARININ 
ÜMUMİ XARAKTERİSTİKASI 
            
 
 
 
 
 
 PLAN 
 
1.KREDĠT T
ƏQDĠMATI VƏ ONUN ƏSAS ELEMENTLƏRĠ 
2.KREDĠT MÜNASĠBƏTLƏRĠNĠN SUBYEKTLƏRĠ 
3.BANK KREDĠTĠ VƏ ONUN TƏSNĠFLƏġDĠRĠLMƏSĠ 
4.BANK KREDĠTLƏġMƏSĠNĠN PRĠNSĠBLƏRĠ 
5.KREDĠTLƏġMƏ METODLARI 
6.KREDĠT MÜQAVĠLƏSĠ 
7.KREDĠT  MÜQAVĠLƏSĠNĠN  ĠSTĠFADƏSĠ  ĠLƏ  BAĞLI  BEYNƏLXALQ 
TƏCRÜBƏ 
 
 
     1.KREDĠT TƏQDĠMATI VƏ ONUN ƏSAS ELEMENTLƏRĠ 
Kredit  təqdimatı  sisteminin  fundamental  elementbrinin  ümumi  xa-  rakteristikası. 
«Kredit  təqdimatı»  termini  bilavasitə  kredit  təqdimatı  prosesinə  doğru  yönələrək 
kreditin və bankların funksiyaları ilə sıx şə- kildə əlaqədardır. Kredit təqdimatı sistemi 
kreditin və banklarm funda- mental xassələrinin əksi olub, üç blokdan ibarətdir: 

 
fundamental blok; 

 
iqtisadi-texnoloji blok; 

 
təĢkilati blok. 
Fundamental  bloka  kredit  təqdimatı  prinsiplərindən  savayı  növbəti  elementlər  də 
daxil olur: 

 
kreditləşmənin subyektləri; 

 
kreditləşmənin obyektləri; 

 
kreditin təminatı. 
Kredit  əməliyyatlarmm  təşkilati  əsasları  və  texnologiyası  müxtəlif  ola  bilər.  Lakin 
istənilən  sistemdə  üç  sadalanan  element  əsasverici  əhəmiyyətini  qoruyur  və  praktiki 
olaraq kredit təşkilatmm simasmı, onun fəaliyyətinin effektivliyini təyin edir. 
Kredit təqdimatı sisteminin əsas elementləri bir-birindən ayrılmır. Əgər bu elementlər 
bir-birini  qarşılıqlı  şəkildə  tamamlayırsa  və  onlardan  hər  biri  kredit  sövdələşməsinin 
etibarlılığım gücləndirirsə, o zaman kre- dit təqdimatı sahəsində bank işinin nailiyyəti 
müşahidə  olunur.  Bütün  bunlar  ilə  yanaşı  onların  vəhdətini  parçalamaq  qaçılmaz 
olaraq sistemdə boşluq yaradır, onun fəaliyyətini dayandırır, bank kreditlərinm qayta- 
rılmasında pozuntu hallarma gətirib çıxarır. 
Məsələn,  məlum  olduğu  kimi  iqtisadiyyatm  mərkəzləşdirilmiş  şə-  kildə  idarə 
olunması prinsiplərinə əsaslanan əvvəlki sistemdə üstünlük kredithĢmənin obyektinə 
verilir.  Müəssisə  tərəfmdən  bank  kreditsınm  alınması  hüququnun  təqdimatma  kredit 
KitabYurdu.az 
116
 

---

 
2 
təqdimatı  obyektinin  varlığmm  səbəb  olacağı  hesab  olunurdu.  Bu  cür  obyekt  hər 
zaman tapılırdı: xüsusi və borc ehtiyatlarmm qənaətində maraqlı olmayan müəssisələr 
əmtəə-  maddi  dəyərlərin  normativdən  kənar  ehtiyatlarmı  toplayır,  izafı  istehsa-  lat 
məsrəflərini həyata keçirir, ümumilikdə isə əlavə vəsaitlərin cəlb olunmasma ehtiyac 
duyurdular.  Daha  çox  keyfıyyətli  əmtəə-maddi  dəy-  ərlər  əldə  olunur  və  hər  zaman 
təsərrüffat təşkilatlarmm əlavə vəsaitlərə tələbatı mövcud idi. Kreditləşmə obyektinin 
varlığma daima istinad edən bank üçün bu kifayət etsə də, bu açıq-aşkar şəkildə kredit 
əməliyyatmm  əsl  etibarlılığmm  möhkəmləndirilməsi  üçün  kifayət  etmirdi.  Xüsusilə 
də,  bu  cür  vəziyyət  bankm  kənd  təsərrüffatı  təşkilatları  ilə  qar-  şılıqlı 
münasibətlərində  hiss  olunurdu.  Kənd  təsərrüffatı  təşkilatları  və-  saitlərini  bitkiçilik 
və heyvandarlıq ilə bağlı sahələrə cəlb edir və banka kredit təqdim olunan obyektin 
artmaqda  olan  həcmi  barəsində  məluma-  tı  təqdim  edirdi.  Məhz  bu  cür  hallarda 
kreditfaĢmənin  subyektinə,  onun  kredit  ödəmə  qabiliyyətini  nəzərə  almadan 
kreditləşmə  obyekti  üzrə  kreditin  avtomatik  şəkildə  təqdimatı  baş  verirdi.  Bu  da 
kreditin qayta- rılmasmda yubanmaya və yekun nəticədə dövlət budcəsinin vəsaitləri 
hesabma  borclarm  «bağışlanmasma»,  ayrı-ayrı  kollektiv  təsərrüffatlarm  və  müştərək 
təsərrüffatlarm kredit borclarmm silinməsinə gətirib çıxa- rırdı. 
Üç  fundamental  elementlərin  toplumu  (subyektin,  obyektin  və  kredit  təminatmm) 
sistem kimi fəaliyyət göstərir. Lakin kredit təqdimatı imkanı haqqmda məsələnin həlli 
üçün  onlardan  yalmz  birinin  kifayət  etməsi  barəsində  təəssürat  yarana  bilər.  Bank 
üçün birinci halda müştə- rilərin mötəbərliyi, ikinci halda isə - onun təminatlı olması 
vacibdir. Sis- temin yalnız bir komponenti bank üçün kifayət edirmi? Bu və ya digər 
komponent  mütləq  əhəmiyyətə,  digərləri  isə  yalmz  nəzəri  əhəmiyyətə  malik  ola 
bilərmi? Kredit sövdələşməsinin əsasları bərabər hüquqlu və bərabər əhəmiyyətli ola 
bilərmi? 
Qarşıya qoyulan məsələlərin fonunda kredit təqdimatı sisteminin daha bir elementi  - 
etimad yaranır. Artıq qeyd etdiyimiz kimi o kredit anlayışmdan yaranır (latmca credo 
-  inanıram).  Məlum  olduğu  kimi,  kreditin  təqdimatı  zamanı  iki  tərəf:  kreditor  və 
borcalan  tərəf  iştirak  edir.  Onlarm  arasmda  kreditin  qaytarılması  əsasları  ilə 
məhdudlaşdırı- lan dəyər dövriyyə edir. Bu dövriyyə qaçılmaz şəkildə bankm krediti 
vaxtlı-vaxtmda  və  zəruri  məbləğdə  təqdim  edəcəyinə  əmin  olan  kredit  təqdim  edən 
şəxs  ilə  borc  alan  şəxsin  krediti  düzgün  istifadə  edəcəyinə,  əvvəllər  təqdim  olunan 
krediti vaxtmda və kredit faizini ödəməklə qay- taracağma əminlik verən subyektlər 
arasmda  etimadı  doğurur.  Kim  isə  kredit  sövdələşməsində  hər  zaman  iki  səfehin 
iştirak etməsi ilə bağlı za- rafat etmişdir: bu zarafata görə bu səfehlərdən biri bankm 
onu dəstək- ləyəcəyini və ona zəruri məbdəğdə kredit təqdim edəcəyini düşünür, dig- 
KitabYurdu.az 
117
 

---