111
i l r davam etdirilir. Göst ril nl rl yana ı me
t s rrüfatı sistemind bir sıra probleml r h l d
mövcuddur. Bel ki, alternativ yanacaq növl rinin
çatı mazlı ı me
l rd özba ına qırıntının artmasına,
qanunsuz mal-qara otarılması is t bii b rpa prosesinin
pozulmasına s b b olur. Maddi texniki t minatın v
maliyy v saitinin çatı mazlı ı,
m k haqqının a a ı
olması aparılan bu cür me
t s rrüfatı t dbirl rin öz
m nfi t sirini göst rir.
4.8. Az rbaycanın faunası haqqında
Az rbaycan özün m xsus fauna kompleksi olan bir
neç zooco rafi yal tl rin qov a ında yerl
ir. Qon u
razil rd n - randan, Orta Asiyadan, Aralıq d nizi
ölk l rind n olan b zi heyvan növl ri buradakı
rait
uy unla mı , respublikanın faunasını z nginl
dirmi dir.
Az rbaycan Respublikası
razisind
t bii
raitin
müxt lifliyi il
laq dar onun heyvanlar al mi d çox
r ngar ngdir. Respublika razisind 97 növ m m li, 357
növ qu , 67 növ amfibii v reptili, 1 növ d yirmia ız, 97
növ balıq, 15 mind n çox onur asız heyvan növü
m lumdur. Düz nlik sah l rin faunası külli miqdarda
m m lil r, sürün nl r, suda-quruda ya ayanlar v
çoxsaylı oturaq v köç ri qu larla t msil olunub.
112
Burada m m lil rd n ceyrana, çöl donuzuna,
canavara, tülküy , porsu a, qamı lıq pi iyin , dov ana
v s., sürün nl rd n - bataqlıq, X z r v Aralıq d nizi
tısba alarına, zolaqlı k lt nk l y , adi v su koramalına,
gürz y v s., suda-quruda ya ayanlardan - müxt lif növ
qurba alara, qu lardan - qırqovula, k kliy , turaca,
qartala, müxt lif növ örd k v qazlara, harayçı v
fısıldayan qu qu larına, qa qalda a, sultan toyu una,
va lara, qarabatdaqlara, qıvrıml l k qutana v s.
h
aratların bir çox növl rin rast g linir. Orta v yüks k
da lıq hiss d düz nlikd rast g lin n heyvanlardan
ba qa bu razil r üçün xarakterik sayılan
rqi Qafqaz
t k si, Qafqaz maralı, Qafqaz köpg ri, Avropa cüyürü,
Qafqaz qonur ayısı, qu lardan to lugötür n, berkut,
Qafqaz ahini, Qafqaz tetrası, Qafqaz uları v s. fauna
nümun l ri m skunla mı dır.
Az rbaycan Respublikasının "Qırmızı kitabı"na 108
heyvan növü, o cüml d n 14 növ m m li, 36 növ qu , 13
növ amfibi v reptilil r, 5 növ balıq v 40 növ h
rat da-
xil edilib. Ümumiyy tl respublika razisind heyvanlar
al minin yayılması cürb cürdür. Az rbaycanın c nubun-
da L nk ran v Astara razil rinin özün m xsus heyvan-
lar al mi vardır.
razi bitki örtüyünün çox z nginliyi,
113
heyvanlar al minin is azlı ı il f rql nir, lakin keçmi d
bu me
l rd heyvanlar al mi z ngin olmu dur. Bu
yerl rd vaxtil çoxlu p l ng , b bir , Qafqaz maralına,
cüyür , tülküy , yüzl rl qu növl rin rast g linirdi. ndi
is bir sıra s b bl r – qanunsuz ovçuluq, me
v k nd
t s rrüfatı i l rinin intensiv aparılması n tic sind onların
ekoloji amill ri d yi mi , sakitliyi pozulmu , sayı xeyli
azalmı v b zil rinin n sli tamamil k silmi dir. Hirkan
tipli me
l rin s rh d tanımayan canlı sakinl rinin
qorunması müasir t l b uy un deyildir. Odur ki, h min
heyvanlar xeyli uzaqlara gedir v qanunsuz ovçulu un
qurbanı olur. Dem li, L nk ran zonasının heyvanlar
al mi, bütün zonada müvafiq t
kilatlar t r find n
qorunmalıdır. Hazırda Qırmızı kitablara adı dü mü
p l ng v b bir burada ya amır, kaftar v Ussuri xallı
maralı is ya ayır. Az rbaycanın Qırmızı kitabına adı
dü
n Talı qırqovulu, hirkan arıqu u qorunur. Qırmızı
kitablarda adlarını oxudu umuz to lugötür n, qıvrıml l k
qutan, qara leyl k, m rm r cür , d niz qartalı, m zar
qartalı, berkut, laçın, turac kimi qu lara da t sadüf edilir.
Burada Qafqaz maralının n sli 77 il, p l ngin n sli is 57
il bundan vv l k silmi dir. Hazırda 18 növ m m li
heyvanın v 25 növd n çox oturaq qu un burada
114
ya aması müv ff qiyy tdir. 1991-ci ilin siyahıya
alınmasına gör burada 118 ba xallı maral, 140 çöl
donuzu v 40 cüyür olmu dur. L nk ran me
l ri, el c
d Hirkan me
l ri 57 il maralsız qalmı dır. Burada yerli
Qafqaz marallarının n sli k sil nd n sonra onları
Az rbaycan
raitind iqlim uy unla dırılmı Ussuri xallı
maralları
v z etmi dir. 1952-ci ild Uzaq Ussuri
me
l rind n Az rbaycana 13 ba xallı maral g tiril r k
Altıa ac yaxınlı ındakı me
d volyerd saxlanılırdı.
1970-ci il q d r onların sayı 100 ba a çatdırılmı dı.
Lakin Altıa ac me
l ri xallı maralların iqliml
dirilm si
üçün lveri li olmadı. Ona gör d 1974-cü ild h min
maralların 77 ba ı Hirkan me
l rin g tirildi. Az bir
hiss si is Altıa ac me
l rin buraxıldı. Hirkan
me
l rin g tiril n marallar is yax ı mühafiz olunmu ,
yerli iqlim
raitin uy unla mı v sayı 14 ild 50 ba
artmı dır. Di i maralların artma sayı Altıa acdakı
volyerd saxlanılan vaxtdakı artım sür til hesablanaraq
mü yy n edilmi dir ki, 1970-1985-ci ill rd onların sayı
300 ba dan çox artmalı idi. Lakin mühit uy unla ma,
me
d s rb st saxlanması onların normal artımını
pozmu dur. Marallar talalı me
l ri daha çox sevirl r,
onlar orta qalınlıqlı (20-70 sm) qar örtüklü yerl rd yax ı
Dostları ilə paylaş: |