Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
99
Az rbaycanda adamba ına 0,12 ha me sah si dü ür ki, bu da ümumdünya miqyasında götürül n müvafiq orta r q md n 4 d f (0,48 ha) azdır. Hazırda 261 min hektar me fondu sah si Erm nistan t r find n i al edilmi razil rd dir. Münbit torpaqlarımızın yuyulub getm sinin qar ısının alınma- sında, sel da qınlarının minimuma endirilm sind , tarlaların kül kd n v quraqlıqdan qorunmasında me l rin müst sna h miyy ti vardır. Me l r bir növ rütub t toplayıcısı rolunu oynayır v düz nlikl r suyun paylanmasını t nziml yir, onu nisb t n tarazla dırır. Bununla yana ı, me l r da lıq rayonlarda torpaq sürü m si v da uçqunlarının qar ısını alır. Eyni zamanda, me l r fitonsit xüsusiyy tin malikdir, onlar z r rli mikroorqanizml ri m hv edir. Me l r bitkil ri, torpa ı, su hövz l rini, yolları, ya ayı m nt q l rini, abid l ri, t bii amill rin z r rli t sirind n qoruyur, mikroiqlimi d yi ir, quru, isti, güclü kül kl rin t sirini azaldır. Me l r d r , yar an v h r k t ed n qumları b rkidir, qar örtüyünün b rab r yayılması v t dric n rim sin imkan yaradır, buxarlanmanı z ifl dir, qrunt sularının s viyy sini endirir. 100
Bütün bunlarla yana ı, me l rin t bi td n böyük rolu - h r hektarın il rzind 10-20 ton karbon qazını udaraq v zind oksigen ixrac etm sidir. 1 ha me sah si 1 saatda 8 kq karbon qazını udur, bu da 1 saatda 200 n f rin n f si il havaya buraxılan karbon qazının h cmin b rab rdir. Me l r torpaqları eroziyadan qoruyur, su ehtiyatla- rının tük nm sinin qar ısını alır v havanı sanitariya- gigiyena baxımından safla dırır, t bi td madd l r mübadil sind v enerjinin bioloji dövriyy sind v zsiz
rol oynayır. Bütün bunları sadalamaqda m qs dimiz ondan ibar tdir ki, me sah l rinin qorunmasının vacibliyini, me b rpa i l rinin taleyüklü bir m s l oldu unu hiss ed k. Az rbaycan me l rinin geni razisi Böyük Qafqaz sıra da larının c nub v imal- rq yamaclarındadır. Bu me l r Az rbaycan razisind n ba lamı , Da ıstan s rh ddin kimi uzanır. Me l r Az rbaycanın imal- rqind , sas n Qusar, Quba, D v çi, Siy z n v Xızı inzibati rayonlarından c nub-q rb istiqam tind ki razini hat edir. Xızı rayonundan c nub-q rb istiqam tind me massivi t dric n azalır v tam me siz sah il v z olunur. Böyük Qafqazın c nub makroyamacında 101
amaxı rayonu razisind me massivi yenid n b rpa olunur v da yamacları il fasil verm d n ba dan-ba a örtük yaratmaqla Gürcüstan Respublikasının s rh ddin kimi uzanır. Burada me l r sas n smayıllı, Q b l , O uz, ki, Qax, Zaqatala v Balak n inzibatı rayonlarının da lıq hiss sini hat edir. Me massivi ara verm d n c nub yamacı il q rb istiqam tind Gürcüstan razisin do ru uzanır. Me l rin geni razisind n biri d Kiçik Qafqaz sıra da larının yamaclarıdır. Burada me l r ayrı-ayrı massivl r klind sas da qollarının imal, imal- rq v rq yamaclarını örtür. Yalnız C nubi Qaraba razisind me massivi ara verir v ran s rh ddin çatmır. Bundan lav me l r adacıq klind Naxçıvan Muxtar Resublikasında ahbuz rayonu razisind , Küküda yamaclarında t sadüf edilir. Me l rin geni massivind n biri d Talı da yamaclarını hat edir. Burada me l r Astara, L nk ran, Lerik, Masallı, Yardımlı, C lilabad v qism n d Bil suvar inzibati rayonlarının razisind yayılmı dır. Me l rin az hiss si Kür v Araz çayları sahili boyunca uzanır v Tuqay tipli massiv klind lentvari razini tutur.
102
Az rbaycan öz füsunkar göz lliyi, z ngin t bii s rv tl ri, al- lvan florası v faunası il bütün dünyada öhr t qazanmı dır. Burada 125 f sil y v 930 cins daxil olan ali bitkil rin 4500 növü yayılmı dır. Bunlardan 48 f sil y , 135 cins m nsub olan 450 növ a ac v kollar Respublikamızın me l rind bitir. Bu is Resublika florasındakı bitki növl rinin 11-ni t kil edir. Az rbaycan dendroflorasının t rkibind 70 regional endem növ t sadüf edilir. Bu da ümumi a ac v kol bitki növl rinin 16%-i dem kdir. Az rbaycan dendroflorasının bel z ngin t rkib malik olmasına baxmayaraq, sas me m l g tir n növl r azdır. Az rbaycan me l ri sas n enliyarpaqlı cinsl rd n ibar tdir. yn yarpaqlı me l rd
sas Qarmaqvari ama (Pinus Hamata) (bu növ b z n kox (P.Kochioana), Sosnovski (P.Sosnovi) adlanır). Kiçik Qafqazda, Goy-Göld , Tovuz rayonu razisind amlıq v Böyük Qı laq k ndl ri trafı me l rd , Böyük Qafqazda Qusar rayonu me l rind t sadüf edilir. yn yarpaqlı me l rd n Eldar oyu u adlanan 400 ha-a yaxın sah d kserofit raitd Eldar amı (Pinus Eldarica), sas n t z v rütub tli fıstıq me l rind Qaraçöhr d n (Taxus Bacaata) ibar t enliyarpaqlı Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|