Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.5. Az rbaycanın torpaq ehtiyatları
- “Meliorasiya torpaq ünaslı ı” elmi, m qs di v v zif l ri.
83
mineral ehtiyatlardan tikinti da ları il , o cüml d n b z k da larının qiym tli növl ri v müxt lif duzlarla z ngindir. 4.5. Az rbaycanın torpaq ehtiyatları Torpaq xarici mühitin mühüm amill rind n biri olub, t bi tin böyük h miyy t malik, ba lıca nem tidir. O, yer kür sinin h m daxilind , h m d s thind ged n v uzun sür n prosesl rin n tic sind yaranmı , bioloji, atmosfer v ba qa amill rin t siri altında daima d yi mi v d yi m kd dir. B riyy tin g l c k taleyi üçün mühüm probleml rd n biri d insanların rzaq v qida m hsulları il t min olunma problemidir. Bu m s l insanın m l g ldiyi günd n mövcud olmu dur. Lakin sonralar insanın h yat t rzinin inki afı say sind rzaq v qida il t min olunma prosesi bir istehsal formasından dig rin keç r k zaman baxımından d yi mi dir. M s l n, vv lc hazır qida m hsulları toplamaqdan (ot, meyv , xırda heyvanlar, h ratlar v s.) insanlar ovçulu a, ovçuluqdan heyvandarlı a, sonra kinçiliy keçmi dir. Dünyanın bir sıra ölk l rind rzaq problemi günd n – gün k skinl ir, milyonlarla insan aclıq ç kir. Buna s b b, ilk növb d torpaqdan istifad c miyy td ki ictimai – iqtisadi raitd n do an nöqsanlar, insanın 84
istehsal f aliyy ti n tic sind torpa ın m hsuldarlı ının k skin a a ı dü m si v dig r antropogen m n li pozuntulardır. Münbit torpaq örtüyün malik olan ölk mizd son onillikl rd suvarma b k l ri xeyli geni l ndirilmi , Mil, Mu an, irvan v Qaraba düzl rind uzun ill rd n b ri istifad siz qalmı razil r
h yat g tirilmi v xeyli torpaq sah l ri k nd t s rrüfatı istehsalı dövriyy sin daxil edilmi dir. Respublikamızda suvarma kinçiliyi yayılmı torpaqlar fiziki qurulu u v kimy vi t rkibin gör f rql nirl r. H min müxt liflik torpaqların mexaniki t rkibi, orla ması, bataqla ması, qida elementl rinin miqdarı, eroziyaya u rama d r c si, qalınlı ı, skeletliyi, qaysaq ba laması v s. lam tl rd özünü göst rir. Bütün bunlar müt rr qqi suvarma üsul v texnikasının t tbiq edilm sini, elmi c h td n saslandırılmı suvarma rejimini v aqrotexniki t dbirl ri h yata keçirm kl yüks k m d ni kinçilik sistemini yaratma ı t l b edir. K nd t s rrüfat bitkil rinin suvarma rejimi v texnologiyasının rayonla dırılması, torpa ın münbitliyinin v m hsuldarlı ının artırılması qar ıda duran mühüm v zif l rd n biridir. Kür – Araz düz nli- yind , X z r sahili Quba – Xaçmaz zonasında, Naxçıvan MR – da v dig r razil rd kollektor - drenaj b k -
85
l rinin layih l ndirilm si v duzlu torpaqların yuyulmasına dair m s l l r, meliorasiya olunmu torpaqların k nd t s rrüfatı bitkil ri altında m nims nilm si diqq t m rk zind olmalıdır. Torpaq örtüyünü eroziyadan mühafiz etm k v bununla da torpa ı yuyulub da ılmaqdan qorumaq üçün h r bir zonaya uy un olan mübariz t dbirl ri n z rd tutulmalıdır. Eroziyaya qar ı sas mübariz t dbirl ri olan aqrotexniki v hidrotexniki t dbirl r sistemi da – ç m n, da – me , kinçilik zonalarında kompleks kild h yata keçirilm lidir. Yay v qı otlaqlarında eroziyanın qar ısını almaq üçün bitki örtüyünü h rt r fli qorumaq v eroziyaya u ramı sah l rd lazımı t dbirl r aparmaq lazımdır. Ot örtüyünü pozulub da ılmadan mühafiz etm k m qs di il otarma normasına m l edilm lidir.
qurulu u, m n yi, t rkibi, xass l ri, inki afı, co rafi yayılma qanunauy unlu u, münbitliyi v s m r li istifad üsulları haqqında elm olan torpaq ünaslı ın bir bölm sidir. Burada torpa a bir meliorativ obyekt kimi baxılaraq, n inki onun xüsusiyy tl rinin v rejiminin yax ıla dırılması, h m d torpaq m l g tir n alt qatın v 86
yeraltı suların t rkib ve rejiminin m qs d uy un kild
t nziml nm si n z rd tutulur. “Meliorasiya torpaq ünas- lı ın”da land aftın sas meliorativ obyekti olaraq, süxur v qrunt suları q bul edilir. Torpaq profilind morfoloji c h td n m l g l n d yi iklikl r, atmosfer çöküntül ri v suvarma suyu il yuyulub g tiril n müxt lif a ınma m hsullarının razid çöküb, d rin qatlara basdırılması il laq dardır. B zi hallarda t bii bitki örtüyünün m hv edilm si, bec rm v aqrotexniki t dbirl rin düzgün aparılması eroziya prosesini o d r c d sür tl ndirir ki, da t yi düz nlik sah l rd iki profilli torpaq tör m l ri m l g tirir. “Meliorasiya torpaq ünaslı ı” elminin qar ıya qoydu u m qs d t kc torpaq qatının yax ıla dırılması il laq dar onun xass v xüsusiyy tl rini t svir v mü yy n etm kl m hdudla mır, eyni zamanda razinin meliorasiyasının növü v üsulunun seçilm si torpaq qatının xass l ri (kimy vi, fiziki, mineraloju v s.), buradakı d yi iklikl rin ba verm rejimi v onun formala ma raitil ba lı kild mü yy n edilir. “Meliorasiya torpaq ünaslı ı” elmi n inki meliorasiya olunan razil rd torpa ın t bii xass l rind ba ver n d yi iklikl ri mü yy n etm li, eyni zamanda aparılan t dbirl r n tic sind onda yarana
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|