Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atmosfer havası.
- Mümkün buxarlanma.
- 3.5. qlim m l g tir n amill r
- S th qurulu u.
67
yüks klikl rd Az rbaycanın dig r razil rin nisb t n 1- 1,5 mb azdır. Mütl q rütub tliyin n yüks k k miyy tl ri yay aylarına dü ür (iyul-avqust) v d nizk narı razil rd v Qanıx- yriçay vadisind 20-24 mb, 3000 m-lik yüks klikl rd is 8-10 mb t kil edir. Yanvarda düz nlik razil rd onun k miyy tl ri 6 mb, 1500 m-lik yüks klikl rd is t qrib n 3 mb-dir. Bu zaman n a a ı k miyy tl r Naxçıvan MR-da mü ahid edilir v düz nlik razil rd 4 mb, da larda is daha az t kil edir. Havanın orta illik nisbi rütub tliyinin n yüks k k miyy tl ri d nizsahili (75-80%), n a a ı k miyy tl ri is Naxçıvan MR-da v Böyük v Kiçik Qafqazın yüks k da lıq razil rind (55-65%) mü ahid edilir. Yayda n a a ı nisbi rütub tlik Naxçıvan MR-da (35-50%), Talı ın yüks k da lıq zirv l rind (50-55%) v Kür-Araz ovalı ında (50-60%) qeyd alınır. n yüks k k miyy tl r d nizsahili v Böyük v Kiçik Qafqazın yüks k da lıq razil rind mü ahid edilir (60-85%). Qı aylarında n yüks k k miyy tl r d nizsahili, n a a ı k miyy tl r is yüks k da lıq razil r üçün s ciyy vidir.
Canlı
v cansız al min mövcudlu unu t min ed n oksigen v karbon qazının havadakı miqdarı müvafiq olaraq 21 v 0,3% t kil edir. 68
Bu baxımdan yerüstü ekosistemd havanın t rkibi (atmosfer havası) nisb t n sabit qalır. Havaya oksigen ya ıl bitkil rd n daxil olur. CO 2 gün v yer üz rind ged n üalanma prosesl rind n yaranır. Atmosferin ozon qatı yer kür sini gün spektrinin ultrab növ yi üalarından mühafiz edir. Mümkün buxarlanma. Mümkün buxarlanmanın n böyük orta illik k miyy tl ri Naxçıvan MR, Arazyanı düz nlikl ri (1200-1400 mm v daha çox) v Kür-Araz ovalı ı (1000-1200mm) üçün s ciyy vidir. Az rbaycanın dig r ovalıq v düz nlikl rind o, 800-1000 mm arasında d yi ir. Da lıq razil rd yüks klik artdıqca bu göst rici azalır. Orta da lıqda mümkün buxarlanmanın orta illik k miyy tl ri 300-400 mm, yüks k da lıqda is 200 mm q d r azalır.
dövranı prosesl ri v razinin oroqrafiyası il laq dardır. Maksimal buludluq yüks k da larda (2000 m-d n yüks k) yazda v yayın vv lind , orta da lıqda v qism n da t yi razil rd (2000-500 m). Kül kl r. X z r v onun trafı üçün n s ciyy vi hidrometeoroloji amil kül kl rdir. sas n imal istiqam tli kül kl r mü ahid olunur, onlar b z n qasır a d r c li
69
olur v sür tl ri 35-40 km/san-y çatır. T krarlanma tezliyin gör mü ahid olunan ikinci kül kl r rq istiqam tlidirl r. D nizin n çox kül k mü ahid olunan rayonları Ab eron yarımadası v Mahaçqala-D rb nd razil ridir. Orta v güclü kül kl r sas n payız v qı aylarında mü ahid olunur. Ab eronda X zri adı il yayılmı
imal istiqam tli kül kl r s ciyy vidir. lin soyuq dövründ da lıq razil rd fyon (quru isti kül kl r), isti dövründ is da t yi v düz nlikl rd a yell r mü ahid edilir. Ölk razisind kül kl rin orta illik sür ti sas n 5 m/s-d k t kil edir. Lakin Ab eron yarımadasının d nizsahili razil rind o, 6-8 m/s arasında d yi ir. Burada kül yin sür ti 15 m/s v daha çox olan günl rin sayı 100-145 gün t kil edir. Güclü kül kl rl G nc -Qazax düz nliyi d seçilir (25-70 gün). Az rbaycanın dig r razil rind güclü kül kl r nisb t n az mü ahid edilir.
Az rbaycan Respublikası subtropik qur a ın imal qurtaraca ında, Qafqazın c nub- rqind v ran yaylasının imal-q rbind yerl ir.
razinin co rafi mövqeyi, relyefin mür kk bliyi, X z r d nizinin yaxınlı ı, il rzind yer s thin dü n gün
radiasiyasının bollu u, 70
müxt lif m n li hava kütl l rinin t siri altında olması v s. burada iqlimin müxt lifliyin s b b olmu dur.
Respublikasının razisi Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Talı v
imali ran da ları il hat olunmu dur. Böyük v Kiçik Qafqaz da sisteml ri arasında yerl n Kür
çök kliyi (bunun rq hiss si Kür-Araz ovalı ıdır) geni l n r k ölk razisini rqd n hat ed n X z r d nizin t r f uzanır. Respublikanın imalında yerl n v
rq uzanan Böyük Qafqaz da ları ölk razisinin böyük hiss sini imaldan g l n soyuq hava kütl l rinin birba a t sirind n qoruyur. Bunun da n tic sind respublikanın ks r düz nlik v da t yi
razil rind subtropik iqlim formala ır. Ölk razisini hat ed n dig r da sisteml ri d hava dövranı prosesl rin böyük t sir göst rir. S th qurulu unun müxt lifliyi iqlim ünsürl rinin qeyri b rab r paylanmasına, aquli iqlim qur aqlarının yaranmasına v s. s b b olur. onla dırıcı üalar. Bu üalar yüks k enerjiy malikdirl r. Onlar bir elementin atomundan onun elektronunu çıxarıb ba qa bir element birl dir r k m nfi v müsb t ionlardan ibar t cüt yaradırlar. onla dırıcı üaların m nb yi radioaktiv madd l r v Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|