Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekosistemin m hsuldarlı ı
- 1) Ümumi ilk m hsul
- 2) T miz ilk m hsuldarlıq
- 4.4. Karbohidrogen ehtiyatları
79
konsumentl r t r find n istifad olunur. Qalan 90 % - i is çürüdücü mikroblar t r find n parçalanır. Ekoloji sisteml rd biomların xüsusiyy tind n asılı olaraq bitki biokütl si ikinci m hsula aid olan heyvanların biokütl sind n d f l rl çoxdur. Yer kür sinin quru sah sind yaranan heyvanat al minin biokütl si, h min sah d m l g l n bitki biokütl sinin 1-3%-n b rab rdir. Heyvanat al minin illik biokütl sinin 95-99,5% -ni onur asız heyvanlar t kil edir.
m hsulunun c midir. Ekosistemin m hsuldarlı ı 2 sas yer ayrılır: ilk v ikinci m hsuldarlıq.
enerjisini m nims yib fotosintez n tic sind üzvi madd sintez etm si, y ni biokütl yaratması sür tin deyilir. Ekosistemd biokütl nin mü yy n vaxt rzind olan artımını m hsuldarlıq hesab etm k düzgün deyildir. Çünki m l g l n m hsulun bir hiss sini istehsalçılar özl ri yeyir. Ona gör d sil m hsuldarlıq biokütl d qeyd alınan artımdan xeyli çox olur. lk m hsuldarlıq özü d 2 hiss d n ibar tdir: ümumi ilk m hsul v t miz ilk m hsul.
göst rir. M hsuldarlıq yoxlanan vaxtda bitkinin öz 80
t n ffüsün s rf etdiyi madd l r d onun ümumi ilk m hsuldarlı ına daxildir. Buna b z n brutto – fotosintez v ya ümumi fotosintez deyilir.
madd l rin toplanması sür tini göst rir. Y ni m hsuldarlıq yoxlanan vaxt rzind ümumi ilk m hsuldan bitkinin öz t n ffüsün s rf olunan m hsulun miqdarı çıxılır, sonra qalan hiss si ilk m hsul adlanır. Buna nettofotosintez d deyilir. Ümumi ilk m hsuldarlı ın vahidi q/m 2
gün v ya kq/m 2 ⋅ il, ton/hektar ⋅ il. kinci m hsuldarlıq – üzvi madd l rin konsumentl rd toplanması sür tin ikinci m hsuldarlıq deyilir. M hsuldarlı ın biokütl y nisb ti mühüm ekoloji göst ricidir. T s rrüfat sah l rind bu göst rici yüks k olur. Buna s b b ekosistemin cavanlı ı, böyüm kd olması v k nardan enerji almasıdır. T s rrüfat sah l rind torpa ın vaxta ırı i l nm si, ona gübr verilm si, x st likl r , ziyanvericil r v alaq otlarına qar ı mübariz aparılması hesabına biokütl çoxalır. Bel ekosisteml r ona edil n qulluqdan asılı olaraq heç vaxt stabillik mexanizmi qazana bilmir. C dv l 4.1 Dünyada sas ekosisteml rin m hsuldarlı ı
81
Göst ricil r Me - d Çöld kind
S hrada Antarkti- dada Okean- da Sah si
(mln ⋅ m 2 ) 40,7 25,7 14,0 54,9 12,7
511,0 Fotosintez effekti (%) 0,33 0,1 0,25 0,1 0,0
0,05 M hsuldarlıq ton/ha ⋅
5,0 1,5 4,0 0,2
0,0 0,80
Üzvi mad- d l r sintezi (milyard ton) 20,4 3,8 5,6 1,1 0,0
60,9 4.3. Kurort – rekreasiya ehtiyatları X z r d nizi sahil zonasının t bii mühiti insan istirah ti v müalic si baxımından çox yararlıdır. Bolluca gün
radiasiyası, uzun v geni çim rlikl rd ki narın qumlar v s. burada kurort-rekreasiya imkanlarının Qafqazın m hur Qara d niz sahill rind n üstünlüyün sübutdur. Ona gör d h l 1983-cü ild Az rbaycan v Da ıstanın d niz sahili rayonlarında kurortların inki af etdirilm si üçün SSR Nazirl r Kabineti "X z r d nizi sahill rind ümumittifaq h miyy tli kurort bazasının yaradılması" haqqında q rar verdi. Az rbaycan sahil zonasının 680 km-i kurort-sanatoriya kompleksinin yaradılması üçün yararlı sayılmı dır. X z rin Az rbaycan sahil zonasının böyük turizm imkanları vardır. Birinci turist bazası Bakıda h l 1958, Yalamadakı "X z r" turist bazası is 1963-cü ild yaradılmı dır. Hazırda X z r 82
d nizi sahill ri Az rbaycan Respublikası v t nda larının sas istirah t zonalarıdır. Bu sahill rd , xüsus n Ab eron yarımadasında, ba v ba çılıq t s rrüfatları geni yayılmı dır. Eyni zamanda, t ssüfl qeyd etm k lazımdır ki, X z rin qızıl qumlu çim rlikl ri, sahil zonasındakı mineral sular, müalic vi palçıqlar v s. resurslar sistemsiz v faydasız kild istfad olunur.
X z rin Ab eron elfind ilk neft quyusu 1820-ci ild qazılmı dır. Ancaq 38 il sonra AB -da, Pensilvaniya tatında neft qazma i l ri ba lanmı dır. Artıq XIX srin ortalarından X z r öz varlı ının neft erasına daxil olmu dur. 1913-cü ild Az rbaycanda Çar Rusiyası imperiyası neftinin 83%-i istehsal olunur, XX srin vv l rind neft emalına gör Az rbaycan dünyada birinci yeri tutur. SSR dövründ Az rbaycanda n çox neft 1941-ci ild hasil olunmu dur - 23 mln ton. X z rd ild 10 mln. ton neft istehsal olunurdu. Dünyanın nüfuzlu proqnoz institutlarının m lumatına gör X z r regionundakı neft v qaz kondensatının ehtimal olunan ehtiyatları 18-20 mlrd. tona yaxındır. Sübut olunmu neft ehtiyaları is 10 mlrd. tondur v bunun 3 mlrd. tonu X z rin Az rbaycan sektoruna dü ür. Region dig r
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|