Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.7. Az rbaycan Respublikasının me l ri
95
klind t sadüf edilir. ahsevdi oranlı ı n geni yayılan orang s hralarından biridir. T k – t k, b z nd ba qa orang -l rl birlikd formasiyalar m l g tirir. Respublikamızın ist r q rb (Ceyrançöl, Acınohur) v ist rs d rq ( irvan, Mil, Mu an) rayonlarında geni yayılmı dır. Da orang liyini n çox yeni h miyy ti olan kiçik Salsola naulosa kolcuqları m l g tirir. n geni yayılmı da orang liyi sah l rin da t yi
rayonlarında Qobustan, Ceyrançöl v Acınohurda rast g linir. B z n yov anla birlikd yarıms hralar m l g tirir. Bu növ orang formasiyalarında efemer v efemerioidl r bolluq t kil edirl r. A acvari orang lik yarıms hrası Salsola dendroides kolları hesabına formala maqla daha geni sah l rd yayılmı dır. A acvari orang (qara an) az orla mı torpaqlara uy unla mı dır. Bu yarıms hraların t rkibi efemer bitkil ri il çox z ngindir. A acvari orang bitkisi yov an, dig r orang l r v çala bitkil ri il v ba qaları müxt lif variantlarda keçid v qarı ıq qrupla malar yaradır. A acvari orang b zi yerl rd hündürlüyü bir metr çatan sıx qol – budaqlı yarımkollar m l g tirir. Ümumiyy tl , respublikamızda orang cinsinin 22-y kimi növün rast g linir. Birillik oran bitkisi
96
nümun l rind n ya lı oran v qı otu respublikanın qı otlaqlarında çox geni yayılmı dır. Meyv l m zamanı çox lvan görün n orang ç ng llikl rin ki
yaylasının az oranla mı yerl rind t sadüf edilir. Göst ril n birillik oran bitkil ri qrupla malarında efemerl rin z if inki afı çox xarakterikdir. orang bitkisi ç ng llikl rin Naxçıvan MR v bozqır yaylasında rast g lm k olar. Yov anlıq yarıms hrası n geni yayılmı yarıms hra bitkiliyi tipl rind n biridir. Bu yarıms hra bitkiliyi boz tipli z if oranla mı torpaqlarda inki af edir. Qeyd etm k lazımdır ki, yarıms hraların fiziki co rafi raiti s hralara nisb t n yax ı oldu u üçün, burada bitkil rin inki afı üçün lveri li rait vardır. Tam (t miz) yov anlıq, yarıms hrası daha geni yayılmı dır. Lakin yerl rd yov anlıq yarıms hrası il birl r k, qarı ıq formasiyalar m l g tirir. Xüsusil Kür – Araz ovalı ında yov anlı qara anlıq, yov anlı - ahsevdi oranı, yov anlı g ngizlik kimi müxt lif variantlarda qarı ıq yov an v orang formasiyaları geni sah l ri hat edir. Qobustan, Ceyrançöl v Naxçıvan MR-nın b zi da t yi rayonlarında yov anlı – iyavlıq v yov anlı a otluq kimi bozqır tipli formasiyalar mü ahid edilir. Yov an formasiyalarının bütün variantlarında so anaqlı qırtıc, 97
yapon tonqalotu, b rk quramit, rq boza ı, durnaotu, xırda qarayonca, göy qarayonca v s. kimi efemer v efemeroid bitkil ri üstünlük t kil etm kl , yarıms h- ralıqda t bii land aft yaradırlar. Ümumiyy tl , yov an yarıms hrasında efemer v efemoid bitkil rin sayı 20 – 25, b z n is 25 – 40-a çatır. Yov an formasiyaları açıq abalıdı v bozumtul torpaqlarda, d nizk narı qumluq- larda v s. yerl rd inki af edir. D nizk narı v d niz altından çıxmı sah l rd qumluq yov anı, g v n v endemik, ran sarma ı ı v ba qa bitkil r rast g linir. Hazırda s hra v yarıms hra tipli bitki örtüyü olan sah l rin geni bir hiss sind k nd t s rrüfatı bitkil ri bec rilir. Ceyrançöl yüks klikl ri v bozqır yaylada yarıms hra bitki örtüyü, bozqır bitkilikl ri il birl r k, yarım bozqır (quru bozqır) tipli bitki qrupla maları m l g tirir. Yarımbozqırlarda yarıms hralara nisb t n çim m l g lm prosesi sur tl gedir. Ot örtüyü is nisb t n seyr k olur. Yarımbozqırların t rkibind taxıl edifikatorları il yana ı, çoxillik müxt lif otlar, paxlalılar v birillik otlar da i tirak edir. B z n da çayları boyu Tuqay me likl rin , xüsusil iri çay vadil rind v d f l rl seyr k kollardan ibar t me cikl r rast g linir ki, buradada n çox çay dükanı, 98
iyd , sumax, skumpiya, yul un, söyüd, tut, pirakanta, nar, itburnu, böyürtkan v s. kimi bitkil r geni yayılmı lar. 4.7. Az rbaycan Respublikasının me l ri Bioloji c h td n öz inki afında bir-birin qar ılıqlı t sir göst r n torpa ın, suyun, a ac, kol, ot bitkil rinin, heyvanat al minin, mikroorqanizml rin v hd ti hesab edil n me sah l ri Az rbaycanın n qiym tli milli t bii s rv ti hesab olunur. Dünya üzr me örtüyünün sah si 4 milyard hektardır. Bunun 809 milyon hektarı Rusiya Federasiyasının, 478 milyon hektarı Braziliyanın, 310 milyon hektarı Kanadanın v 303 milyon hektarı AB -ın payına dü ür. Son 200 ild dünya üzr me razil rinin sah si 2 d f d n çox azalmı dır. XVIII-XIX srl rd indiki Az rbaycan razisinin 35%-i me il örtülü olmu dur. Hal-hazırda Az rbaycan me l rinin ümumi sah si 989,4 min hektardır. Bu da Az rbaycan razisinin 11,4%-ni t kil edir. Bu r q m Rusiya Federasiyasında 44%, Latviyada 41%, Gürcüstanda 39% t kil edir. Ölk mizin me ehtiyatının 49%-i Böyük Qafqaz regionunun, 34%-i Kiçik Qafqaz regionunun, 15%-i Talı zonasının v 2%-i Aran zonasının (Naxçıvan MR il birlikd ) payına dü ür. Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|