339
II
M
M
P
P
,
1
– mayed udulan komponentl rin parsial
t zyiql ridir.
Qazların t mizl nm si üçün çox vaxt adsorbsiya
üsulundan da istifad olunur. Adsorbsiya üsulu il
qazların ayrılması qaz
killi karbohidrogenl rin
selektivliyi yüks k olan sülb adsorbent t r find n
udulması prosesin
saslanır. Adsorbent kimi aktivl
mi
kömür, silikogel, “molekulyar l k” v s. istifad olunur.
Adsorbsiya prosesi ya qaz v adsorbent bir-birin qar ı
ks istiqam tl rd h r k t ed n fasil siz i l y n
aparatlarda (hipersorberl rd ) v ya da periodik i l y n
adsorberl rd aparılır. Adsorbsiya prosesi istiliyin
ayrılması il gedir. Odur ki, reaksiyanın
vv lind
temperatur 45-60
0
C olur. stiliyin ayrılması n tic sind
(
≈
8000 kal) prosesin sonunda temperatur 60-70
0
C-y
q d r qalxır. B z n temperaturu sabit saxlamaq üçün
adsorberl r soyuducularla t chiz olunur.
Son vaxtlar adsorbent layı h r k t ed n adsorbsiya
prosesl ri (hipersorberl r) geni istifad olunma a
ba lanmı dır. Hipersorberl r h r k t etm y n adsorbent
layında aparılan prosesl r nisb t n böyük
m hsuldarlı a malikdirl r. Sintetik seolitl rin bircinsli v
müxt lif ölçülü m sam l rinin olmasına gör onlarda qaz
340
molekullarının ölçüsünd n asılı olaraq yüks k seçicilikd
ayrılma gedir. Xemosorbsiya üsulu il qazların ayrılması
zamanı el bir uducu maye seçirl r ki, bu maye ayrılmaya
m ruz qalan qazlarla kimy vi birl
m
m l g tirsin v
yüks k temperaturda ilk madd y v xemosorbent
parçalansın. Hemosorbsiya prosesind h r k t sür ti
qazın v mayenin entropiya f rqi kimi götürülür.
U
nisbi
=
ϕ ⋅
(S
1
– S
2
) ............(8.64)
Burada, U
nisbi
– hemosorbsiyanın nisbi sür ti, S
1
v S
2
– m hlulun v qaz qarı ı ının entropiyası,
ϕ
- kütl
mübadil si msalıdır.
Qazların katalitik t mizl nm üsulunun mahiyy ti
ondan ibar tdir ki, t rkibind z h rli madd l r olan qaz
tullantıları katalizatorun i tirakı il z r rsiz madd l r
çevrilir. Dem li, qaz axını katalizator t b q sind n
keçirilir. Katalizator spesifik t sir etdiyind n mü yy n növ
komponentl r üçün n z rd tutulur.
Qazların katalitik t mizl nm qur ularının
m hsuldarlı ı 900–14000 m
3
/saat olur v onların texnoloji
sxeml ri eyni tipli olur. T mizl n n qazlar asılqan
hiss cikl rind n azad olduqdan sonra reaksiya
temperaturuna kimi qızdırılır v reaktora gönd rilir.
Qazların katalitik t mizl nm si zamanı
sas aparat
341
reaktordur. Reaktorun i ini qazın s rfi (L
s
, m
3
/san)
prosesin temperaturu (T
k
), daxil olan (C
0
) v çıxan
qazlarda (C) z h rli qarı ıqların qatılı ı (mol/ m
3
) kimi
texnoloji göst ricil r xarakteriz edir. Katalizator
b k sinin qalınlı ı a a ıdakı ifad d n tapırlar:
ω
ρ
δ
⋅
⋅
⋅
−
⋅
=
S
S
C
C
L
F
S
)
(
0
............(8.65)
Burada S
F
– katalizator layının sah si, m
2
,
ρ
-
katalizatorun sıxlı ı (d n v r
killi katalizatorlar üçün),
kq/m
3
, S – katalizatorun xüsusi s thi, m
2
/kq,
ω
ω
ω
ω
-
heterogen katalitik reaksiyanın sür tidir, mol/( m
2
⋅⋅⋅⋅s
) il .
Katalitik reaksiyanın sür ti t mizl n n qazlarda
komponentl rin v katalizatorun t bi tind n, prosesin
temperaturundan, z h rli qatı ı ın qatılı ından asılıdır.
Bildiyimiz kimi xlor – kimya s nayesind qiym tli bir
xammaldır. Ondan müxt lif növ kimya m hsullarının
alınmasında istifad olunur. Dig r t r fd n xlor v onun
birl
m l ri güclü toksiki xass y malikdirl r. Odur ki,
onların
traf mühit atılması ciddi reqlamentl
dirilir.
Sintetik xlorid tur usu quru hidrogenxloridin su
absorbsiyası yolu il alınır. Dig r t r fd n xlorla ma
prosesl rind küllü miqdarda hidrogenxlorid ayrılır.
Hidrogenxloridin xlorid tur usuna emal d r c si 92–96%
342
t
kil edir. Karbohidrogenl rin birba a xlorla ma
prosesl rind n alınan hidrogenxlorid abqazları hal-
hazırdakı dövr q d r çox geni t tbiq sah si
tapmadı ından
traf mühitin çirkl nm sin s b b
olmaqdadır. Hidrogenxloridin n perspektiv emal
üsullarından biri d ondan oksidl
dirici xlorla ma
prosesl rind istifad edilm sidir. Oksidl
dirici xlorla ma
üsulunun sasını hidrogenxloridin molekulyar xlora q d r
oksidl
m si prosesi tutur ki, bu da Dikon reaksiyası kimi
m lumdur. Dikon reaksiyası a a ıdakı t nlik üzr gedir:
4 HCI + O
2
⎯→
←
2 CI
2
+ 2 H
2
O ........(8. 66)
Hidrogenxloridin xlora q d r oksidl
m si ad t n
380-400
0
C temperaturda ba verir. Parafinl rin,
olefinl rin v aromatik karbohidrogenl rin oksidl
dirici
xlorla ması prosesl rinin n z ri v texnoloji aspektl ri
geni sur td öyr nilmi dir. Oksidl
dirici xlorla ma
prosesl rinin üstün c h tl rind n biri d ondan ibar tdir
ki, onun sasında xlora gör balansla dırılmı prosesl r
i l nib hazırlana bil r. Bu halda xammala (xlora) q na t
olunmaqla yana ı h m d m qs dli m hsulların maya
d y ri azalır. Dig r t r fd n
traf mühitin mühafiz si
m s l l ri d h ll edilmi olur. Dikon reaksiyası sasında
hidrogenxloridin oksidl
m prosesl rinin katalizatorları
Dostları ilə paylaş: |